Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CONDICIO-1

Gramatyka
  • Formycondicio, condictio, conditio,
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -onis
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajżeński
Znaczenia
  • I.
    • A. umowa, ugoda, układ
    • B.
      • 1.
        • a. (jednostronnie narzucony) warunek
          • α. math.
          • β. eccl. eccl. regula (zakonna)
        • b. wymówienie sobie czegoś, zastrzeżenie, zawarowanie, ograniczenie, wyjątek
          • α.
          • β.
          • γ.
          • δ.
        • a.
        • b.
        • c.
        • d.
        • e.
        • f.
        • g.
      • 2. punkt, artykuł (w dokumencie)
      • 3. uchwala, postanowienie
      • 4.
        • a. sposób
        • b. podstawa, powód, przyczyna, wzgląd
      • 5. phil. phil. t. t. uwarunkowanie, właściwość warunkująca
  • II. stan
    • 1.
      • a. warunki (życia), położenie, los, dola
        • α.
        • β.
        • γ.
      • b. stan niewoli, niewola
      • c. stan społeczny
      • d. stan życiowy, cywilny
      • e. stanowisko, godność, urząd, zajęcie
    • 2. usposobienie, charakter, sposób postępowania (życia), obyczaje
    • 3.
      • a. rodzaj, gatunek, jakość, wartość
        • α. iur.
        • β. phil.
      • b. własność, właściwość, cecha, istota czegoś
      • c. wygląd zewnętrzny, postać, kształt
      • d. czas, okoliczności

Pełne hasło

1. CONDICIO s. CONDICTIO s. CONDITIO, -onis f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • H.
  • N.
[abl. sg. condicioni?
DyplMog p. 71 (a. 1371) : tali etiam conditioni pactoque adiecto (nisi typothetae error subest ).]
I.
A. umowa, ugoda, układ; pactum, conventio, contractus.
N. glossas Pol.
ArHist III p. 163 (a. 1411) : Nicolaus ... asserit predictam c-em wlgariter «vmowo».
GLb p. 23 : c-o in contrahendis contractibus vel matrimoniis «vmova».
Syn.
pactio ( KlQu p. 255, a. 1400) , pactum ( Lites I p. 158, a. 1333 et saepius).
B.
1.
a. (jednostronnie narzucony) warunek; id quod ab altera parte proponitur, quod necessario postulatur.
Additur
arbitraria ( DŁUG. LibBen III p. 149 ).
Inde etiam
α. math.
VITELO Opt. p. 399 : angulus enim »b e h« non potest etiadere unam trium c-um: aut enim erit acutus, aut rectus aut obtusus.
β. eccl. regula (zakonna); regula (monachorum)
DŁUG. LibBen I p. 3 : ordinis beati Benedicti de c-e, lingua et ritu Slavorum monasterium.
MIECH. p. 291 : ecclesiae parrochialis Corporis Christi in Kazimiria in c-em canonicorum regularium permutator et fundator.
b. wymówienie sobie czegoś, zastrzeżenie, zawarowanie, ograniczenie, wyjątek; exceptio, praescriptio,modus.
N. glossam Pol.
GLcerv p. 507 : c-o ... «wymienka, wymowa».
Syn. et iuxta posita
clausula ( KodPol I p. 232, a. 1502) , lex ( StPPP IV p. 426, a. 1531 et saepius), modus ( Lites II p. 297, a. 1413 et saepius), pactum ( KsgRachKr p. 73, a. 1324 et saepius).
Locut. selectae (praeter eas, quae in
Th. IV 127-130 laudantur)
α. condicionem (-es) adhibere ( PommUrk V p. 87, a. 1313 et saepius), adicere ( Lites I p. 391, a. 1339) , adimplere ( ArHist VI p. 50, a. 1476 et saepius), advolvere ( Ztschr. XI p. 232, a. 1366) , annuere ( DŁUG. Hist. V p. 664 et saepius), capere, capessere (( ib. I p. 345 ; ib. III p. 405 ) ;, complecti ( Tom. V p. 224, a. 1520) , complere ( StPPP VIII p. 107, a. 1384) , compromittere ( CodVit p. 991, a. 1409) , concordare ( DŁUG. Hist. IV p. 617 ) , condere (additur amicitiae: Tom. VII p. 282, a. 1525) , condescendere ( DŁUG. Hist. V p. 281 ) , denegare ( ib. p. 115 ), detrectare ( ib. p. 664 ) , (non) devenire ( Tom. II p. 5, a. 1512) , dictare ( DŁUG. Hist. III p. 293 ) , evenire ( Tom. I p. 81 a. 1510) , excedere ( ArPrawn VI p. 168, a. 1554) , exhibere ( DŁUG. Hist. IV p. 678 et saepius), ex(im)plere ( ib. p. 313 ) , exsecrare ( ib. II p. 64 ), facere ( PP III p. 149, a. 1447 et saepius), ferre ( Tom.V p. 67, a. 1519) , habere ( StPPP II p. 277, a. 1423) , implere ( AKapSąd III p. 308, a. 1516 et saepius), improbare ( DŁUG. Hist. V p. 115 ) , includere ( StPPP IX p. 4, a. 1407) , inicere ( KodKrak p. 3, a. 1257) , inire ( Tom. VIII p. 270, a. 1526) , inserere ( ArPrawn X p. 135, a. 1404) , interhabere ( AGZ XVIII p. 41, a. 1472) , intericere ( KodKrak p. 14, a. 1320 et saepius), interiungere ( TPaw III p. 145, a. 1389) , interponere ( KodWp I p. 67, a. 1211 et saepius), moderare ( DŁUG. Hist. V p. 301 ) , offerre ( CorpJP IV p. 169, a. 1525) , probare ( Lites II p. 298, a. 1413) , purificare ( ib.) refutare ( DŁUG. Hist. V p. 454 ) , repellere ( ib. III p. 197 ) , servare ( AKapSąd III p. 207, a. 1524) , solvere ( DokSul p. 353, a. 1363 et saepius), spernere ( DŁUG. Reg. p. 292 ) , subire ( WAPOW. Chr. p. 14 ) , sufferre ( DŁUG. Hist. III p. 243 ) , sumere ( PommUrk V p. 276, a. 1316) , (sup)ponere ( ib. IV p. 190, a. 1305), transigere ( Tom. I App. p. 29, a. 1508).
β. aliquid condicioni innectere ( *CodSil(M) I p. 18, a. 1071).
γ. (ad) in condicionem (-es) accurrere ( CorpJP IV p. 169, a. 1525 et saepius), venire ( *PommUrk V p. 65, a. 1312).
δ. (in) condicionibus (con)stare ( Dogiel I p. 77, a. 1479 ; Tom. VI p. 48, a. 1522) .
Constr.
a. sq. gen. subi. vel obi.
b. sq. ad :
DŁUG. Hist. V p. 587 : rex duras c-es ad pacem proponebat.
BYSTRZ. ParvLog fol. x IIa : nulla impositio dependens est admittenda nisi sub c-e ad significandum.
c. sq. de :
ArHist V p. 163 (a. 1476) : factam omnem c-em de non contrahendo matrimonio sublatam et extinctam fuisse.
d. sq. pro :
PP III p. 149 (a. 1447) : inter se c-em fecerunt pro centum sexagenis ... grossorum.
e. sq. enuntiato obi.
PommUrk IV p. 190 (a. 1305) : illa subposita c-e, quod altare debent construere in ecclesia sua.
KodKrak p. 14 (a. 1430) : hac c-e ... interiecta, quod etc.
AKapSąd III p. 308 (a. 1516) : eam cum Paulo ipso c-em inscribimus reservamusque, quia etc.
Ita saepissime.
f. sq. si.
g. sq. ut.
2. punkt, artykuł (w dokumencie); caput, articulus, clausula
ArHist XI p. 199 (saec. XIII) : in omnibus c-bus, articulis et punctis in eisdem expressis.
AUnii p. 112 (a. 1438) : iura, litteras et privilegia ... in omnibus earum punctis, c-bus, positionibus, articulis et clausulis universis ratificamus.
Ita saepius.
3. uchwala, postanowienie; consultum, decretum
KodWp III p. 753 (a. 1282) : renuntiantes ... omni legum et iuris auxilio canonici et civilis ... fori privilegio, c-i.
Ib. II p. 29 (a. 1290) : damus ... incolis ... omnimodam libertatem, qua durante ... ab omnibus c-bus Polonici iuris, «stan», a «podwoda» etc. ... permaneant ... exempti (cf. KodMp II p. 180).
DŁUG. Op. p. 518 : Cruciferi decimas manipulares ... in pecuniales ... transmutaverant, quorum c-o etiam in diem hanc perdurat.
Ita saepius.
N. concr.
przepisy prawne; leges perscriptae
KsgZPozn p. 20 (a. 1400) : Przibislaus astitit termino super Przibilo ... quia c-es wlgariter «swody» monstrare debuit.
4.
a. sposób; ratio, modus
KsgCzer p. 264 (a. 1422) : querulatus est super nobilem Dobeslaum ... tali c-e: ego super te querulor etc.
AGZ XI p. 172 (a. 1440) : si aliqua partium contra aliam inchoaret verbo, facto, aut quavis alia c-e etc.
Ita saepius.
b. podstawa, powód, przyczyna, wzgląd; causa, ratio, respectus
StPPP VIII p. 39 (a. 1381): Clemens ... habet statuere Gregorium ... tali c-e, quia idem Gregorius ... interdixit pecora ea, quae (ed. qua) recepit aput Clementem.
DŁUG. Hist. III p. 477 : terram Belszensem ... omnibus c-bus Radomiensi superiorem.
Ib. IV p. 7 : Alexander ... dux magnus Lithuaniae etsi dolum in verbis Sigismundi regis adverteret, pro temporis ... et loci c-e benigne respondit.
N. glossam Pol.
GLb p. 23 : c-o «wzgląnd».
5. phil. t. t. uwarunkowanie, właściwość warunkująca; id, quod condicionem affert, proprietas condicionalis
GŁOG. Porph. fol. h IIIb : c-o vel proprietas indiuiduans est quedam proprietas accidentalis conueniens rei alicui accidentaliter, notificans eandem rem esse distinctam a qualibet alia re.
BYSTRZ. Log. fol. z Vb : ad quamlibet oppositionem requiruntur alique c-es speciales.
Ita saepe. Legitur praeterea praec. materialis ( GOST. Th. fol. e VIIb et saepius; item materiae: GŁOG. Anim. fol. 32b et saepius), repugnans ( BYSTRZ. Log. fol. B 2b) , subiecti ( WROCŁ. Epit. fol. a IIIa et saepius).
II. stan; status.
N. meton
. condicio invidiae człowiek zazdrosny; i. q. homo invidiosus
Somm. II p. 143 (a. 1383) : gaudeat igitur infelix invidie c-o, que Domaratum a capitaneatu eiicere cupiens desolationem terre ... cum sua iactura nequiter parturiuit.
Praec.
1.
a. warunki (życia), położenie, los, dola; locus, fortuna, sors.
N. glossas Pol.
RFil XXIII p. 285 (a. 1410) : c-e «polozenym».
ArLit III p. 106 (a. 1450) : sue c-is miseriam recolendo «poloszenya».
GLb p. 23 : c-o ... dr status ... «polozenye».
Syn.
status ( PP II p. 169, a. 1453 et saepius).
Locut.
α. aliquam condicionem accipere, amplecti sim. ( PP II p. 2, a. 1448 ; ib. p. 96, a. 1450 et passim), item facere, inducere sim.( KodKKr I p. 8, a. 1189 ; AGZ VII p. 8, a. 1346 et saepius).
β. (meliore) condicione fulcire ( KodWp V p. 296, a. 1420).
γ. ad (in) aliquam condicionem cogere, (de-re)ducere sim. ( KodUJ III p. 124, a. 1486 et saepius), item pervenire, prodire ( PrzMog p. 21, a. 1455 ; KodMp II p. 283, a. 1208 et saepissime).
b. stan niewoli, niewola; servitus (saec. XV).
c. stan społeczny; ordo
KodWp I p. 27 (saec. XIII) : quicunque homines, cuiuscunque c-is vel gentis... ab omnibus serviciis ... sint ... liberi.
StSyn III p. 46 : (a. 1320) : eterne dampnacionis pene subicimus omnes et singulos, cuiuscunque c-is, dignitatis aut status existant.
PrzywKr p. 3 (a. 1344) : singuli et universi hospites cuiuscunque sint c-is, nacionis vel linguagii.
Ita saepissime saec. XII-XVI.
Syn. et iuxta posita
genus ( ArHist III p. 288, a. 1401) , gradus ( AKapSąd II p. 655, a. 1487) , status (cf. et saepissime).
Dicitur
generosa ( StPPP VII p. 469, a. 1468) , honesta ( ib. p. 471, a. 1492), hospitalitatis ( DŁUG. Hist. I p. 100 ) , ingenua ( StPPP VII p. 469, a. 1468) , militaris disciplinae ( Tom. XIV p. 740, a. 1532) , nobilis, nobilitatis ( StPPP VII p. 469, a. 1468 ; AKapSąd II p. 853, a. 1528) , parva ( CodVit p. 900, a. 1430 et saepius), plebeia ( Tom. XIII p. 9, a. 1531) , popularis ( CorpJP III p. 329, a. 1515 et saepius), servitutis, servorum ( KADŁUB. p. 201 ; DŁUG. Hist. III p. 474 ) ;.
N.
concr.
CorpJP III p. 339 (a. 1517) : novissime his temporibus aucta c-e montana sua.
Ib. eadem montana c-o ... indiget a nobis officiorum montanorum institutione.
Item
barbarorum ( DŁUG. Hist. I p. 287 ).
d. stan życiowy, cywilny; vitae ratio, institutum
DŁUG. Op. p. 319 : viduatae c-is femina.
ZabDziej III p. 382 (a. 1495) : c-o sacerdotalis.
Ita saepius.
N. concr.
claustralis zakonnicy; monachi
StPPP X p. 23 (saec. XV) : huiusmodi tunice Christi distractores, claustralis videlicet c-is oppressores ... debite subicias ulcioni.
e. stanowisko, godność, urząd, zajęcie; dignitas, honor, munus, negotium
Visit. p. 280 (a. 1343) : in qua insula circulariter resident piscatoriae c-is homines.
CodVit p. 654 (a. 1424) : omnes ... homines, quamcunque c-em suscipere meruerint, qui cum Sigismundo ... Bohemiam recesserunt ... cuiuscunque fuerint status, gradus, dignitatis, c-is vel eminencie ... dignitatibus ... bonis ... privamus.
AKapSąd III p. 69 (a. 1499) : habitum presbiteralem deferens prout sue c-i competebat.
Ita saepe.
N. glossam Pol.
AGZ XVI p. 244 (a. 1493) : iudex ... generalis constituit camerarium nobilem Stanislaum ... iudicare sicut et ipsius c-i alias «stadlo» convenit.
Syn.
dignitas ( Tom. IV p. 173, a. 1517 et saepius), (prae)eminentia ( ArPrawn I p. 15, a. 1400 ; ib. p. 86, a. 1525 et saepius).
N. locut.
condicionem (civilem) exercere ( RHer III p. 106, a. 1586) .
2. usposobienie, charakter, sposób postępowania (życia), obyczaje; indoles, agendi ratio, vita, mores
ArHist V p. 243 (a. 1332) : moniales sunt ... talis c-is, quod quidquid senciunt se intelligere, fidem circa hanc materiam ... concipiunt.
FormJ p. 48 : ingrata tua creditur esse c-o, dum gratiam in ingratitudinem vertens, pro melle venenum, pro fructu dampna ... recompensas.
Tom. I app. p. 8 (a. 1448) : humanitas et mansuetudo ... cum in privata c-e commendetur, sine controversia in magistratibus ... est necessaria.
DŁUG. Hist. I p. 98 : procerum insuper et nobilium Poloniae tetrior erat c-o, qui mutuis in se grassantes odiis, continuis se invicem depopulationibus consumebant.
Ita saepe.
N. glossam Pol.
RFil XXII p. 10 (a. 1466) : in c-bus «obyczayech» (cf. GLcerv p. 507).
Syn.
conversatio ( CIOŁ. Lib. I p. 67 et saepius), mores ( PrzPol p. 111, a. 1471) .
3.
a. rodzaj, gatunek, jakość, wartość; qualitas, genus, pretium
CodVit p. 767 (a. 1427) : numquid minoris c-is ceteris regibus debeam reputari?
JusPol p. 314 (a. 1474) : vidua ... clenodia omnia, cujuscunque sint c-is sive pepla nobilia tenetur a se amovere.
Dogiel IV p. 258 (a. 1529) : duci Prussiae liber sit transitus ... cum ... rebus quibuscunque et cujuscunque c-is vel materiei existant.
*Ib. p. 304 (a. 1541) : de monetae valore, statu, c-e, grano et scissura.
N.
muliebris:
DŁUG. Op. p. 27 : gemmarum ... quibus flagrare muliebris c-is solet ambitio.
N.
α. iur.
KodWp III p. 156 (a. 1360) : de omnibus iudiciis cuiuscunque c-is existant.
β. phil.
WROCŁ. Epit. fol. a Va : Aristotiles primo Phisicorum ponit quatuor c-es principiorum.
b. własność, właściwość, cecha, istota czegoś; natura, proprietas.
N. glossam Pol.
GLb p. 23 : c-o ... «wlasnoscz».
RFil XXIV p. 84 (a. 1418) : de naturali c-e ... «sz wlosczego przirodzena».
Legitur praec. phil.
WROCŁ. Epit. fol. e IIb : vltima spera et tempus habent easdem c-es ergo sunt eadem.
Ib. fol. e Va : longitudo et breuitas sunt c-es continui.
Ita saepius.
Syn.
proprietas ( ModlWW p. 60 ; STOB. Aret. fol. b Ib). ;
c. wygląd zewnętrzny, postać, kształt; species, figura, forma.
N. glossam Pol.
GLb p. 23 : c-o ... «vroda».
d. czas, okoliczności; tempus
Tom. XIII p. 102 (a. 1531) : duodecim villas nocturna c-e exspoliaverunt.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)