- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- B.
- BJ.
- A.
- H.
- N.
DyplMog p. 71 (a. 1371) : tali etiam conditioni pactoque adiecto (nisi typothetae error subest ).]
I.
A.
umowa, ugoda, układ; pactum, conventio,
contractus.
N. glossas Pol.
ArHist III p. 163 (a. 1411) : Nicolaus ... asserit predictam c-em wlgariter «vmowo».
GLb p. 23 : c-o in contrahendis contractibus vel matrimoniis «vmova».
Syn.
pactio (
KlQu
p. 255, a. 1400)
, pactum (
Lites I
p. 158, a. 1333
et saepius).
B.
1.
a.
(jednostronnie narzucony) warunek; id quod ab altera parte proponitur, quod necessario postulatur.
Additur
arbitraria (
DŁUG. LibBen III
p. 149
).
Inde etiam
α.
math.
VITELO Opt. p. 399 : angulus enim »b e h« non potest etiadere unam trium c-um: aut enim erit acutus, aut rectus aut obtusus.
β.
eccl. regula (zakonna); regula (monachorum)
DŁUG. LibBen I p. 3 : ordinis beati Benedicti de c-e, lingua et ritu Slavorum monasterium.
MIECH. p. 291 : ecclesiae parrochialis Corporis Christi in Kazimiria in c-em canonicorum regularium permutator et fundator.
b.
wymówienie sobie czegoś, zastrzeżenie, zawarowanie, ograniczenie, wyjątek; exceptio, praescriptio,modus.
N. glossam Pol.
GLcerv p. 507 : c-o ... «wymienka, wymowa».
Syn. et iuxta posita
clausula (
KodPol I
p. 232, a. 1502)
, lex (
StPPP IV
p. 426, a. 1531
et saepius), modus (
Lites II
p. 297, a. 1413
et saepius), pactum (
KsgRachKr
p. 73, a. 1324
et saepius).
Locut. selectae (praeter eas, quae in
Th. IV 127-130 laudantur)
α. condicionem (-es) adhibere (
PommUrk V
p. 87, a. 1313
et saepius),
adicere (
Lites I
p. 391, a. 1339)
, adimplere (
ArHist VI
p. 50, a. 1476
et saepius), advolvere (
Ztschr. XI
p. 232, a. 1366)
, annuere (
DŁUG. Hist. V
p. 664
et saepius), capere, capessere ((
ib. I
p. 345
;
ib. III
p. 405
)
;, complecti (
Tom. V
p. 224, a. 1520)
, complere (
StPPP VIII
p. 107,
a. 1384)
, compromittere (
CodVit
p. 991, a. 1409)
, concordare (
DŁUG. Hist. IV
p. 617
)
, condere
(additur amicitiae:
Tom. VII
p. 282, a. 1525)
, condescendere (
DŁUG. Hist. V
p. 281
)
, denegare (
ib.
p. 115
),
detrectare (
ib.
p. 664
)
, (non) devenire (
Tom. II
p. 5, a. 1512)
, dictare (
DŁUG. Hist. III
p. 293
)
, evenire (
Tom. I
p. 81
a. 1510)
, excedere (
ArPrawn VI
p. 168, a. 1554)
, exhibere (
DŁUG. Hist. IV
p. 678
et saepius), ex(im)plere (
ib.
p. 313
)
, exsecrare (
ib. II
p. 64
),
facere (
PP III
p. 149, a. 1447
et saepius), ferre (
Tom.V
p. 67,
a. 1519)
, habere (
StPPP II
p. 277, a. 1423)
,
implere (
AKapSąd III
p. 308, a. 1516
et saepius),
improbare (
DŁUG. Hist. V
p. 115
)
, includere (
StPPP IX
p. 4, a. 1407)
, inicere (
KodKrak
p. 3,
a. 1257)
, inire (
Tom. VIII
p. 270, a. 1526)
, inserere (
ArPrawn X
p. 135, a. 1404)
, interhabere (
AGZ XVIII
p. 41, a. 1472)
, intericere (
KodKrak
p. 14, a. 1320
et saepius), interiungere (
TPaw III
p. 145, a. 1389)
, interponere (
KodWp I
p. 67, a. 1211
et saepius), moderare (
DŁUG. Hist. V
p. 301
)
, offerre (
CorpJP IV
p. 169,
a. 1525)
, probare (
Lites II
p. 298, a. 1413)
, purificare (
ib.)
refutare (
DŁUG. Hist. V
p. 454
)
, repellere (
ib. III
p. 197
)
, servare (
AKapSąd III
p. 207, a. 1524)
, solvere (
DokSul
p. 353, a. 1363
et saepius), spernere (
DŁUG. Reg.
p. 292
)
, subire (
WAPOW. Chr.
p. 14
)
, sufferre (
DŁUG. Hist. III
p. 243
)
, sumere (
PommUrk V
p. 276,
a. 1316)
, (sup)ponere (
ib. IV
p. 190, a. 1305),
transigere (
Tom. I App.
p. 29, a. 1508).
β. aliquid condicioni innectere (
*CodSil(M) I
p. 18,
a. 1071).
γ. (ad) in condicionem (-es) accurrere (
CorpJP IV
p. 169, a. 1525
et saepius), venire (
*PommUrk V
p. 65, a. 1312).
δ. (in) condicionibus (con)stare (
Dogiel I
p. 77, a. 1479
;
Tom. VI
p. 48, a. 1522)
.
Constr.
a.
sq.
gen.
subi.
vel
obi.
b.
sq.
ad :
DŁUG. Hist. V p. 587 : rex duras c-es ad pacem proponebat.
BYSTRZ. ParvLog fol. x IIa : nulla impositio dependens est admittenda nisi sub c-e ad significandum.
c.
sq.
de :
ArHist V p. 163 (a. 1476) : factam omnem c-em de non contrahendo matrimonio sublatam et extinctam fuisse.
d.
sq.
pro :
PP III p. 149 (a. 1447) : inter se c-em fecerunt pro centum sexagenis ... grossorum.
e.
sq.
enuntiato
obi.
PommUrk IV p. 190 (a. 1305) : illa subposita c-e, quod altare debent construere in ecclesia sua.
KodKrak p. 14 (a. 1430) : hac c-e ... interiecta, quod etc.
AKapSąd III p. 308 (a. 1516) : eam cum Paulo ipso c-em inscribimus reservamusque, quia etc.Ita saepissime.
f.
sq.
si.
g.
sq.
ut.
2.
punkt, artykuł (w dokumencie); caput, articulus, clausula
ArHist XI p. 199 (saec. XIII) : in omnibus c-bus, articulis et punctis in eisdem expressis.
AUnii p. 112 (a. 1438) : iura, litteras et privilegia ... in omnibus earum punctis, c-bus, positionibus, articulis et clausulis universis ratificamus.Ita saepius.
3.
uchwala, postanowienie; consultum, decretum
KodWp III p. 753 (a. 1282) : renuntiantes ... omni legum et iuris auxilio canonici et civilis ... fori privilegio, c-i.
Ib. II p. 29 (a. 1290) : damus ... incolis ... omnimodam libertatem, qua durante ... ab omnibus c-bus Polonici iuris, «stan», a «podwoda» etc. ... permaneant ... exempti (cf. KodMp II p. 180).
DŁUG. Op. p. 518 : Cruciferi decimas manipulares ... in pecuniales ... transmutaverant, quorum c-o etiam in diem hanc perdurat.Ita saepius.
N. concr.
przepisy prawne; leges perscriptae
KsgZPozn p. 20 (a. 1400) : Przibislaus astitit termino super Przibilo ... quia c-es wlgariter «swody» monstrare debuit.
4.
a.
sposób; ratio, modus
KsgCzer p. 264 (a. 1422) : querulatus est super nobilem Dobeslaum ... tali c-e: ego super te querulor etc.
AGZ XI p. 172 (a. 1440) : si aliqua partium contra aliam inchoaret verbo, facto, aut quavis alia c-e etc.Ita saepius.
b.
podstawa, powód, przyczyna, wzgląd;
causa, ratio, respectus
StPPP VIII p. 39 (a. 1381): Clemens ... habet statuere Gregorium ... tali c-e, quia idem Gregorius ... interdixit pecora ea, quae (ed. qua) recepit aput Clementem.
DŁUG. Hist. III p. 477 : terram Belszensem ... omnibus c-bus Radomiensi superiorem.
Ib. IV p. 7 : Alexander ... dux magnus Lithuaniae etsi dolum in verbis Sigismundi regis adverteret, pro temporis ... et loci c-e benigne respondit.
N. glossam Pol.
GLb p. 23 : c-o «wzgląnd».
5.
phil.
t. t. uwarunkowanie, właściwość warunkująca; id, quod condicionem affert, proprietas condicionalis
GŁOG. Porph. fol. h IIIb : c-o vel proprietas indiuiduans est quedam proprietas accidentalis conueniens rei alicui accidentaliter, notificans eandem rem esse distinctam a qualibet alia re.
BYSTRZ. Log. fol. z Vb : ad quamlibet oppositionem requiruntur alique c-es speciales.Ita saepe. Legitur praeterea praec. materialis ( GOST. Th. fol. e VIIb et saepius; item materiae: GŁOG. Anim. fol. 32b et saepius), repugnans ( BYSTRZ. Log. fol. B 2b) , subiecti ( WROCŁ. Epit. fol. a IIIa et saepius).
II.
stan;
status.
N. meton
. condicio invidiae
człowiek zazdrosny;
i. q. homo invidiosus
Somm. II p. 143 (a. 1383) : gaudeat igitur infelix invidie c-o, que Domaratum a capitaneatu eiicere cupiens desolationem terre ... cum sua iactura nequiter parturiuit.
Praec.
1.
a.
warunki (życia), położenie, los, dola; locus, fortuna, sors.
N. glossas Pol.
RFil XXIII p. 285 (a. 1410) : c-e «polozenym».
ArLit III p. 106 (a. 1450) : sue c-is miseriam recolendo «poloszenya».
GLb p. 23 : c-o ... dr status ... «polozenye».
Syn.
status (
PP II
p. 169,
a. 1453
et saepius).
Locut.
α. aliquam condicionem accipere, amplecti sim. (
PP II
p. 2, a. 1448
;
ib.
p. 96, a. 1450
et passim), item facere, inducere
sim.(
KodKKr I
p. 8, a. 1189
;
AGZ VII
p. 8,
a. 1346
et saepius).
β. (meliore) condicione fulcire (
KodWp V
p. 296, a. 1420).
γ. ad (in) aliquam condicionem cogere, (de-re)ducere sim.
(
KodUJ III
p. 124, a. 1486
et saepius), item pervenire, prodire (
PrzMog
p. 21, a. 1455
;
KodMp II
p. 283, a. 1208
et saepissime).
b.
stan niewoli, niewola; servitus (saec. XV).
c.
stan społeczny;
ordo
KodWp I p. 27 (saec. XIII) : quicunque homines, cuiuscunque c-is vel gentis... ab omnibus serviciis ... sint ... liberi.
StSyn III p. 46 : (a. 1320) : eterne dampnacionis pene subicimus omnes et singulos, cuiuscunque c-is, dignitatis aut status existant.
PrzywKr p. 3 (a. 1344) : singuli et universi hospites cuiuscunque sint c-is, nacionis vel linguagii.Ita saepissime saec. XII-XVI.
Syn. et iuxta posita
genus (
ArHist III
p. 288,
a. 1401)
, gradus (
AKapSąd II
p. 655, a. 1487)
, status (cf.
et saepissime).
Dicitur
generosa (
StPPP VII
p. 469, a. 1468)
, honesta (
ib.
p. 471, a. 1492),
hospitalitatis (
DŁUG. Hist. I
p. 100
)
, ingenua (
StPPP VII
p. 469,
a. 1468)
, militaris disciplinae (
Tom. XIV
p. 740,
a. 1532)
, nobilis, nobilitatis (
StPPP VII
p. 469,
a. 1468
;
AKapSąd II
p. 853, a. 1528)
, parva (
CodVit
p. 900, a. 1430
et saepius), plebeia (
Tom. XIII
p. 9, a. 1531)
, popularis (
CorpJP III
p. 329, a. 1515
et saepius), servitutis, servorum (
KADŁUB.
p. 201
;
DŁUG. Hist. III
p. 474
)
;.
N.
concr.
CorpJP III p. 339 (a. 1517) : novissime his temporibus aucta c-e montana sua.
Ib. eadem montana c-o ... indiget a nobis officiorum montanorum institutione.
Item
barbarorum (
DŁUG. Hist. I
p. 287
).
d.
stan życiowy, cywilny; vitae ratio, institutum
DŁUG. Op. p. 319 : viduatae c-is femina.
ZabDziej III p. 382 (a. 1495) : c-o sacerdotalis.Ita saepius.
N. concr.
claustralis
zakonnicy; monachi
StPPP X p. 23 (saec. XV) : huiusmodi tunice Christi distractores, claustralis videlicet c-is oppressores ... debite subicias ulcioni.
e.
stanowisko, godność, urząd, zajęcie; dignitas, honor, munus, negotium
Visit. p. 280 (a. 1343) : in qua insula circulariter resident piscatoriae c-is homines.
CodVit p. 654 (a. 1424) : omnes ... homines, quamcunque c-em suscipere meruerint, qui cum Sigismundo ... Bohemiam recesserunt ... cuiuscunque fuerint status, gradus, dignitatis, c-is vel eminencie ... dignitatibus ... bonis ... privamus.
AKapSąd III p. 69 (a. 1499) : habitum presbiteralem deferens prout sue c-i competebat.Ita saepe.
N. glossam Pol.
AGZ XVI p. 244 (a. 1493) : iudex ... generalis constituit camerarium nobilem Stanislaum ... iudicare sicut et ipsius c-i alias «stadlo» convenit.
Syn.
dignitas (
Tom. IV
p. 173, a. 1517
et saepius),
(prae)eminentia (
ArPrawn I
p. 15, a. 1400
;
ib.
p. 86, a. 1525
et saepius).
N. locut.
condicionem (civilem) exercere (
RHer III
p. 106, a. 1586)
.
2.
usposobienie, charakter, sposób postępowania
(życia), obyczaje; indoles, agendi ratio, vita, mores
ArHist V p. 243 (a. 1332) : moniales sunt ... talis c-is, quod quidquid senciunt se intelligere, fidem circa hanc materiam ... concipiunt.
FormJ p. 48 : ingrata tua creditur esse c-o, dum gratiam in ingratitudinem vertens, pro melle venenum, pro fructu dampna ... recompensas.
Tom. I app. p. 8 (a. 1448) : humanitas et mansuetudo ... cum in privata c-e commendetur, sine controversia in magistratibus ... est necessaria.
DŁUG. Hist. I p. 98 : procerum insuper et nobilium Poloniae tetrior erat c-o, qui mutuis in se grassantes odiis, continuis se invicem depopulationibus consumebant.Ita saepe.
N. glossam Pol.
RFil XXII p. 10 (a. 1466) : in c-bus «obyczayech» (cf. GLcerv p. 507).
Syn.
conversatio (
CIOŁ. Lib. I
p. 67
et saepius), mores (
PrzPol
p. 111,
a. 1471)
.
3.
a.
rodzaj, gatunek, jakość, wartość; qualitas, genus, pretium
CodVit p. 767 (a. 1427) : numquid minoris c-is ceteris regibus debeam reputari?
JusPol p. 314 (a. 1474) : vidua ... clenodia omnia, cujuscunque sint c-is sive pepla nobilia tenetur a se amovere.
Dogiel IV p. 258 (a. 1529) : duci Prussiae liber sit transitus ... cum ... rebus quibuscunque et cujuscunque c-is vel materiei existant.
*Ib. p. 304 (a. 1541) : de monetae valore, statu, c-e, grano et scissura.
N.
muliebris:
DŁUG. Op. p. 27 : gemmarum ... quibus flagrare muliebris c-is solet ambitio.
N.
α.
iur.
KodWp III p. 156 (a. 1360) : de omnibus iudiciis cuiuscunque c-is existant.
β.
phil.
WROCŁ. Epit. fol. a Va : Aristotiles primo Phisicorum ponit quatuor c-es principiorum.
b.
własność, właściwość, cecha, istota czegoś; natura, proprietas.
N. glossam Pol.
GLb p. 23 : c-o ... «wlasnoscz».
RFil XXIV p. 84 (a. 1418) : de naturali c-e ... «sz wlosczego przirodzena».Legitur praec. phil.
WROCŁ. Epit. fol. e IIb : vltima spera et tempus habent easdem c-es ergo sunt eadem.
Ib. fol. e Va : longitudo et breuitas sunt c-es continui.Ita saepius.
Syn.
proprietas (
ModlWW
p. 60
;
STOB. Aret. fol. b Ib).
;
c.
wygląd zewnętrzny, postać, kształt;
species, figura, forma.
N. glossam Pol.
GLb p. 23 : c-o ... «vroda».
d.
czas, okoliczności; tempus
Tom. XIII p. 102 (a. 1531) : duodecim villas nocturna c-e exspoliaverunt.