Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CONSTITUTIO

Gramatyka
  • Formyconstitutio, constitucio
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -onis
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajżeński
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. rerum: budowa
    • 2.
      • a. zatrzymanie się w jakimś miejscu, przybycie, postój
      • b. stawienie (się) przed sądem
  • II. transl.
    • A. abstr.
      • 1. rerum: ustalenie, określenie, wyznaczenie
      • 2. iur. iur. hominum: wyznaczenie (zastępcy prawnego)
      • 3. rhet. rhet. określenie istoty sprawy
    • B. concr. concr. ustawa, przepis, statut
      • α. gen.
      • β.
  • III. phil.
    • 1. abstr. abstr. utworzenie, ukonstytuowanie,dopełnienie czegoś
    • 2. concr. concr. struktura, budowa

Pełne hasło

CONSTITUTIO s. CONSTITUCIO, -onis f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
I. propr.
1. rerum: budowa; aedificatio, constructio.
Syn.
erectio ( PP II p. 159, a. 1453).
N.
mundi stworzenie świata; creatio ( PommUrk II p. 385, a. 1278 ; cf. Th. IV 525, 35 sqq.)
2. hominum
a. zatrzymanie się w jakimś miejscu, przybycie, postój; actus aliquo loco consistendi, adventus, mora
StPPP II p. 319 (a. 1427) : proibens ... judicia ... celebrare usque ad ... ipsius ... regis c-em.
PP V p. 136 (a. 1429) : dum audiui de non c-e domini ducis in Czechanow.
b. stawienie (się) przed sądem; actus coram iudice comparendi, aliquem in iudicium adducendi
APozn II p. 21 (a. 1427) : quam poenam ... ex non c-e Luce ... luerent (cf. supra se ... obligaverunt prefatum Lucam ... coram burgrabium ... constituere).
AKapSąd III p. 60 (a. 1489) : hoc debebit docere c-e pro feria VIa infra octavas Corporis Christi.
II. transl.
A. abstr.
1. rerum: ustalenie, określenie, wyznaczenie; institutio, definitio, v. gr. terminorum (i. e. diei iudicii KodMp IV p. 246, a. 1428) , finium ( ArHist IV p. 188, a. 1255) , pretii ( Dogiel IV p. 245, a. 1526).
N. locut.
fortunae los; condicio
KH XLVII p. 75 (a. 1456) : adversa ... c-e fortunae.
2. iur. hominum: wyznaczenie (zastępcy prawnego); actus aliquem patronum coram iudice constituendi
Lites I p. 67 (a. 1339) : procuratorum c-i et substitucioni ... presens interfui.
StPPP VIII p. 503 (a. 1400) : c-o procuratoris.
ZabDziej II p. 173 (a. 1484) : c-em, quam fecit ex parte uxoris contra ... Elisabeth ... Clementem constituendo ... habebit pro rato et grato.
Ita passim saec. XIV—XVI.
3. rhet. określenie istoty sprawy; causae definitio (Gr. στάσις).
Distinguitur
coniecturalis, diffinitiva, qualitatis, translationis ( CALLIM. Rhet. p. 7, cf. Th. IV 526, 81).
B. concr. ustawa, przepis, statut; decretum, lex.
N. glossam Pol.
GLcerv p. 511 : c-o differt abedicto, quia c-o potest esse generalis et specialis «vstawa, statut».
Item Germ.
ArHist IX p. 280 (a. 1532) : articulum in c-e, quae «lantfridt» dicitur.
Frequenter pl.
KodWp I p. 131 (a. 1233) : ad synodum ... congregati ... c-es ... edidimus.
Ib. III p. 65 (a. 1357) : c-um latarum ... in ... synodo copiam.
Ita passim.
Syn. et iuxta posita
arbitrium ( KodKrak p. 28, a. 1342) , ius ( APozn II p. 309, a. 1495 et saepius), lex ( StPPP III p. 9, a. 1534) , statutum ( ArPrawn V p. 488 saec. XV et passim), ordinatio ( AKapSąd II p. 860, a. 1530) , praerogativa ( ib. p. 259, a. 1468 et saepius), regula ( ib. ). Simili sensu constitutionis mandatum ( AKapSąd III p. 132, a. 1509), vel edictum ( Dogiel I p. 542, a. 1417).
Distinguitur
communis ( CorpJP III p. 50, a. 1507, simili sensu generalis: Dogiel I p. 542, a. 1417 et saepius).
Opp.
specialis ( AKapSąd II p. 860, a. 1530). Definitur
α. gen. ., v. gr. sacrorum canonum ( Dogiel I p. 186, a. 1530) , statutorum ( StPPP VI p. 341, a. 1527) , Ecclesiae catholicae ( AKapSąd III p. 264, a. 1499) , capituli ( LiegnUB p. 163, a. 1363) , concilii ( *MPVat I p. 427, a. 1343 et saepius ib. ), regni ( CorpJP III p. 50, a. 1507).
β. adi. ., v. gr. canonica ( Lites II p. 152, a. 1413 ; simili sensu sacra: AKapSąd III p. 14, a. 1461) , synodalis ( KodWp III p. 87, a. 1357 ; cf. Th. IV 526, 22), provincialis ( ib. ), imperialis ( Lites II p. 152, a. 1413) , terrestris ( AKapSąd II p. 14, a. 1415) .
N.
papae et abs. : konstytucja papieska, tj. dekret dotyczący całości Kościoła; papae decretum ad universam Ecclesiam catholicam spectans
StSyn III p. 8 (a. 1320) : que per Bonifacium octavum in c-e, que incipit «super cathedram» fratribus ... minori bus conceduntur.
ArHist XII p. 323 (saec. XIV medio ): secundum c-em ... Bendicti pape undecimi.
Simili sensu
Apostolica :
AKapSąd III p. 132 (a. 1509) : mandatis ... prefate c-is Apostolicae ... obedientes.
N. constr.
a. sq. gen. (gerundivi)
CRIC. p. 109 : c-es gubernandae civitatis.
Tom. IV p. 96 (a. 1516) : c-o solvendae civilis exactionis.
ArHist X p. 377 (a. 1589) : in ordinatione seu nova c-e solutionis.
b. sq. ad :
Tom. V p. 99 (a. 1520) : ad quod bellum gerendum decreta erat c-o generalis.
c. sq. de :
ArPrawn VI p. 164 (saec. XVI) : c-i de expulsione violenta ... minorennes non subiaceant.
Ita saepius. d. sq. acc. c. inf.
OSTR. p. 125 : c-em habeant ... Almanos recipi in sua monasteria.
N. locut.
constitutionem (-es) condere ( ŁASKI ComPriv fol. 53a, inter se : CracImpr p. 258, a. 1557), item facere (conficere: CorpJP III p. 119, a. 1510 et saepius), constituere ( Tom. IV p. 96, a. 1516) , edere ( KodWp I p. 131, a. 1233 et passim), ferre ( ib. III p. 65, a. 1357) , promulgare ( Dogiel IV p. 243, a. 1526 et saepius).
Opp.
conservare ( AUnii p. 141, a. 1501) .
III. phil.
1. abstr. utworzenie, ukonstytuowanie,dopełnienie czegoś; effectio, conformatio, completio alicuius rei
ALBERT. p. 115 : 57 deficiunt in tribus ad c-em sexaginta.
WROCŁ. Epit. fol. d 3a : aliquid dicitur totum, quando sibi nihil deest de requisitis ad eius c-em.
GŁOG. Alex. II fol. B lb : finis regiminis grammaticalis est c-o orationis.
Opp.
resolutio ( WROCŁ. Epit. fol. a 6b).
2. concr. struktura, budowa; structura, constructio
GOST. Th. fol. 13b : primum enim principium non ingreditur essentialem c-em alicuius rei.
BYSTRZ. AnalPr fol. i 2a : omne illud est materia syllogismi, quod ingreditur c-em syllogismi per modum potentie.
GŁOG. ExLog fol. 16b : dici de omni et dici de nullo non sunt de c-e syllogismi.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)