Ogólne
Pełne hasło
Więcej

EVINCO

Gramatyka
  • Formyevinco
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -vici, -victum
Znaczenia
  • I.
    • A.
      • 1. propr. propr. pokonać, rozgromić, pobić (w walce)
      • 2. transl.
        • a. pokonać, zwyciężyć (w ogóle)
          • α. przekonać, nakłonić
          • β. przewyższać
        • b. iur. iur. pokonać, przekonać prawem, skazać
    • B.
      • 1. propr. propr. zdobyć (zwł. w walce)
      • 2. transl.
        • a. przezwyciężyć, przemóc
        • b. dokazać, dokonać czegoś, osiągnąć coś
          • α. wygrać coś
          • β. iur. iur. wygrać, zdobyć na mocy wyroku sądowego
        • c. dowieść, udowodnić coś
  • I.
    • A.
      • 1. + aliquid odebrać komuś jakąś rzecz lub prawo do czegoś
      • 2. + aliquem wyprzeć, wyzuć z posiadania czegoś, odebrać coś
    • B.
      • 1. + ex iniuriis (fundos ab oppignoratione (civitatem redimere aliquem a poena uwolnić, wybawić od czegoś
      • 2. iur.
        • a. zwolnić poręczyciela od zobowiązań
        • b. uwolnić,zabezpieczyć nabywcę rzeczy od pretensji osób trzecich
      • 3. + rem zwolnić (żeglugę) od opłat, ceł itp.
    • C. med. iur. t. t. występować w spór (zwykle zamiast pozwanego), występować przed sądem w charakterze tzw. zachodźcy
    • D. (res) przekazać, odstąpić

Pełne hasło

EVINCO, -ere, -vici, -victum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • B.
  • L.
  • H.
[3. sg. fut. II evincerit infra 1250, 47.]
I.
A.
    homines
    1. propr. pokonać, rozgromić, pobić (w walce); debellare, bello vel pugna vincere, devincere.
    2. transl.
    a. pokonać, zwyciężyć (w ogóle); vincere, superare (in universum). Occ.
    α. przekonać, nakłonić; flectere, persuadere (precibus).
    β. przewyższać; praecellere
    DŁUG. Op. p. 23 : liberalitas, qua adeo excelluit Boleslaus rex, ut in largitionis genere omnes ante se ... reges ... facile e-ret.
    b. iur. pokonać, przekonać prawem, skazać; iure vincere aliquem, condemnare
    AGZ XV p. 22 (a. 1457) : nobilis ... Katherina ... per ... procuratorem suum proposuit super nobilem Iohannem ... quia ipse ... inequitavit in villam ipsius ... et in labores olim mariti ipsius et nunc eius, ibique ... trituravit triticum ... valoris centum marcarum et in totidem ipsum dampnificavit, ipsam nullo iure e-ndo alias «nye sparwschi».
    B. res.
    1. propr. zdobyć (zwł. w walce); expugnare.
    2. transl.
    a. przezwyciężyć, przemóc; superare, devincere (praec. difficultates sim.).
    b. dokazać, dokonać czegoś, osiągnąć coś; efficere, obtinere, assequi aliquid. Praec.
    α. wygrać coś; ludendo assequi (pecuniam: ArPrawn IV p. 245, saec. XV med.).
    β. iur. wygrać, zdobyć na mocy wyroku sądowego; iure obtinere
    KodKKr I p. 37 (a. 1247) : decanus et capitulum tenerentur tuerj abbatem ita ut ... si forte ab aliquo cognatorum dictj scolastici ... eadem uilla e-retur, abbas cum suo conuentu ad nominatam uillam ... reuerteretur.
    Item
    causam :
    ArHist VI p. 75 (a. 1490) : custos ... iam unam causam granicierum ... contra ... dominam Dorotheam ... non sine magnis fatigis et impensis e-cit, aliam vero causam ... habet et agit.
    CorpJP III p. 178 (a. 1511) : quibus litteris habitis pars, quae e-et causam, adibit capitaneum principaliorem in palatinatu illo, ubi iudicium erat.
    c. dowieść, udowodnić coś; demonstrare, comprobare.
    Item
    causam
    IusMet p. 193 (a. 1504) : nemo in montibus laborans ... ad aliqua alia judicia debeat ... se excipere vel evocare, sed in eodem juditio et jure montano coram zuppario causas suas e-at et agat.
    I.
    A.
    1. aliquid odebrać komuś jakąś rzecz lub prawo do czegoś; vindicare, recuperare aliquid, vindiciis assequi, obtinere.
    Additur
    iure ( DŁUG. LibBen I p. 104 ).
    Constr. a quo? sq.
    ab :
    KodWp I p. 557 (a. 1246) : si quisquam ipsum predium ... a domino archiepiscopo ... evincerit.
    ChrPol p. 648 : monarchiam Cracovie ... quam ... duobus preliis a Conrado ... e-cit.
    Ita saepius.
    2. aliquem wyprzeć, wyzuć z posiadania czegoś, odebrać coś; de possessione alicuius rei depellere, aliqua re privare
    KodTyn p. 327 (a. 1451) : Mischka ... in praedictam hereditatem ... se intromiserat violenter nullo iure ... dominum abbatem ... e-ndo.
    StPPP II p. 603 (a. 1451) : ipsos fratres pallatinus racione proximitatis sue de hereditate Philippouicze jure et judicialiter e-cit et depressit alias «spari».
    B.
    1. uwolnić, wybawić od czegoś; liberare, liberum vel immunem reddere, eximere
    DokMp I p. 151 (a. 1369) : absolventes ... et perpetuo e-ntes ... scultetos ... ab omnibus potestatibus et iudiciis ... pallatinorum etc.
    KodPol I p. 297 (a. 1419) : si dictum Albertum quispiam pro seruicio impedierit ... Nicolaus ipsum ab omnibus seruicijs e-re tenebitur.
    APozn I p. 298 (a. 1459) : si iterum plures census super dicta domo ... exorti fuerint, de hysdem dicti Iohannes ... et Dorothea ... Tomam exbrigare et e-re ... promiserunt.
    Ita saepius, v. gr. ex iniuriis (fundos : Tom. II p. 205, a. 1513) , ab oppignoratione (civitatem syn. redimere : Dogiel I p. 120, a. 1512), denique aliquem a poena ( AKapSąd III p. 95, a. 1503 : quatinus Albertus ... a pena domini ville eam e-at et eliberet).
    2. iur. t.t.
    a. zwolnić poręczyciela od zobowiązań; fideiussorem a sponsione immunem reddere
    APozn I p. 53 (a. 1476) : Stanislaus ... sponte ... summisit se de omnibus bonis suis e-re pro caucione fideiussoriali providos Sulensky ... et Mathiam ... erga providum Vlricum ... reddereque eosdem occasione eiusdem fideiussorie indempnes.
    ZabDziej II p. 194 (a. 1484) : Iohannes ... ab inscriptione et fideiussione ... e-cit dnum Clementem ... procuratorem suum, se pro principali ponendo.
    AKapSąd III p. 275 (a. 1500) : Nicolaus obligavit se omnia premissa dictos fideiussores e-ndo complere.
    Ita saepius. Cf. ELIBERO I 4 b EVICTOR II.
    Constr. sq.
    ab supra 28 ; sq. ;de supra 24 ; sq. ; pro
    b. uwolnić,zabezpieczyć nabywcę rzeczy od pretensji osób trzecich; emptorem rei alienatae a vindiciis cuiusvis tueri
    KodKKr II p. 364 (a. 1412) : promittentes ... altaristam ... liberare et e-re ab omni impedimento iuxta terre et districtus Sandecensis consuetudinem.
    AKapSąd II p. 14 (a. 1415) : quam decimam ipse Sandzivogius dicto Michaeli dabit et e-et a dno Wincencio altarista ... si pro ea per eum impedietur.
    KodUJ II p. 57 (a. 1445) : promittentes (i. venditores ) ... dominos ... doctores ... ab omnibus impedimentis ... relevare et introcedere, e-re et reddere a quibuscunque personis indempnes.
    Ita vulgo usque ad saec. XVI med. Glossae Pol.
    APozn I p. 335 (a. 1462) : villam ... ab omnibus ... impedimentis ... quarumcumque personarum e-re alias «wyczlicz».
    AGZ XVIII p. 196 (a. 1480) : Katherina obligatur per presentes dictas medietates villarum ... e-re et eliberare alias «vyvarovacz» (ed. vyvarorovacz) ab omnibus personis.
    APozn III p. 84 (a. 1504) : Ieronimus ... debet eam in forma iuris e-re et tueri alias «wygwarowacz» ab impedimentis uniuscuiusque (cf. ib. p. 99, a. 1504 : se inscripsit ipsum e-re alias «gwarowacz»).
    Syn. et iuxta posita
    defendere ( KodMp IV p. 445, a. 1446) , (e)liberare, liberum facere ( KodKKr II p. 364, a. 1412 ; AGZ XVIII p. 196, a. 1480 ; ARect I 176, a. 1480 et saepius), indemnem reddere ( KodUJ II p. 57, a. 1445 et saepius), intercedere ( StPPP III p. 68 et saepius), liberare ( ib. ), tueri ( APozn III p. 84, a. 1504 et saepius).
    Constr. ad 1—2
    : a. sq. ab et vulgo. b. sq. ad :
    APozn II p. 428 (a. 1501) : consules ... promiserunt providum Nicolaum ... e-re ad omnem eventum, a quocumque impediretur, occasione quinquaginta florenorum ... quos ... in manus dictorum dare spopondit.
    c. sq. de d. sq. ex e. sq. inc. abl.
    KsgRWar I p. 441 (a. 1522) : Andreas ... e-it ... Vlricum et Stanislaum ... in peccuniis et in aliis rebus, quas ab eis recepit.
    Cf. ELIBERO I 4 b EVICTIO II 2 EVICTOR I 2 INTERCEDO.
    3. (item rem ) zwolnić (żeglugę) od opłat, ceł itp. ; a vectigalibus sim. solvendis liberam facere
    CorpJPIII p. 109 (a. 1510) : utilitatem communem promovere volentes dabimus (sc. rex ) operam, ut navigationem liberam in Gedanam praeter Thoruny faciamus ... et commissuri sumus ... episcopo Varmiensi ac ... palatino Siradiensi ... ut eandem fluitationem e-ant quantocius fieri poterit.
    Cf. ELIBERO II 4 b.
    C. iur. t. t. występować w spór (zwykle zamiast pozwanego), występować przed sądem w charakterze tzw. zachodźcy; loco citati in causa respondere
    AKap Sąd II p. 11 (a. 1415) : nobilis Lewyn ... e-ns reos tamquam tunc suos familiares respondit, quod etc.
    StPPP III p. 68 : ubi ... in nostro ... iudicio ... quispiam citatus ... fuerit, qui dominum vel superiorem suum aut alium evictorem et intercessorem nominaverit et ille nominatus ad iudicium veniens citatum ... e-erit, intercesserit et liberare voluerit etc.
    Ib. p. 29 : ubi ... uxor alicuius ... decimam ... absque mandato viri sui rapuerit ... nisi per maritum suum in iudicio ecclesiastico e-ta fuerit, censuris ... subiacebit.
    Ita vulgo usque ad saec. XVI med. Glossae Pol.
    TPaw IV p. 347 (a. 1417) : Petrus ... e-cit Nicolaum ... vulgariter «szasedi».
    StPPP II p. 405 (a. 1434) : capitaneus Cracouiensis coram dictis dominis dictum procuratorem e-cit «zasedl» recognoscens, quod eundem dedit ad caucionem fideiussoriam (cf. AGZ XV p. 436, a. 1464; ib.XV p. 486, a. 1502).
    AGZ XIV p. 366 (a. 1453) : nobilis Stanislaus ... e-cit alias «szszadl» ipsum Szinrich ab ipso Clusch.
    Ib. XVII p. 362 (a. 1499) : Stanislaus ... arestavit caldar ... aput nobilem Albertum ... quem nobilis Iohannes ... e-cit alias «zaszedly», quod caldar fuit in curru, quem ... recepit.
    Locut.
    ad evincendum i. ad evictorem statuendum
    ZabDziej III p. 165 (a. 1491) : petens terminum ad e-ndum sibi dari et obtinuit ad XV.
    Ita saepius. Cf. EVICTIO II 1 EVICTOR I 1 INTERCEDO.
    Constr.
    a. sq. ab :
    AKapSąd II p. 45 (a. 1419) : nobilis Nicolaus ... dictam viduam ab instanda plebani e-cit.
    Ita saepius. b. sq. ad (infra 21). c. sq. coram et saepius. d. sq. in c. abl.
    ArPrawn VII p. 100 (a. 1566) : si quis in iudicio aliquem in ius vocatum e-re ac pro eo intercedere voluerit, is totam caussam in se transferat.
    Item sq.
    in c. abl. indicatur causa:
    ib. VI p. 107 (a. 1554) : e-ns aliquem in aliquo crimine pro eo mox respondeat alias principalis responsurus.
    e. sq. pro :
    AGZ XV p. 436 (a. 1464) : Andreas Elenam ... ad instanciam ... domini Olesky e-cit alias «zassedl» pro equirea.
    AKapSąd III p. 21 (a. 1466) : pro ipso equo ... Iacobus ... Ieronimum e-re se summisit prout et ibi stans e-bat.
    Ita saepius. f. sq. quod
    D. (res) przekazać, odstąpić; tradere, concedere
    ArPrawn V p. 107 (a. 1440) : quomodo terrigene bona Iudeis e-re debent etc.
    AAlex p. 412 (a. 1504) : si quis equellus ad eam viam aptus sit v(estre) d(ominationi) r(everendissim)e, mihi eundem e-et.
    Nescio an huc etiam pertineat (sensu non satis certo)
    VL p. 329 (a. 1505) : si aliquis se inscribet quamcunque rem e-re seu ratificare alias «ziscyc», et inscribet se terminum non diferre ... talis non potest ... terminum differre.
    Cf. ELIBERO II l.
    Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
    ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)