Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ELEVO

Gramatyka
  • Formyelevo, exlevo
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -are, -avi, -atum
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. podnosić w górę, unosić, wznosić
      • a.
        • α. + aliquem de fonte (baptismatis) trzymać do chrztu, pełnić obowiązek ojca chrzestnego
        • β. + ossa sancti wydobyć z grobu kości przyszłego świętego celem ich zabezpieczenia Pass. et refl. podnosić się, wstawać
      • b.
        • α. + labra zadzierać nosa, pysznić się
        • β. + manum contra aliquem podnieść rękę na kogoś, zaatakować)
    • 2. + aquam podwyższać poziom wody (celem założenia sadzawki rybnej lub młyna)
    • 3.
      • a. budować, wznosić
      • b. kształtować,rzeźbić
    • 2.
      • a. + clamorem podnosić krzyk
      • b. gram.+ syllabam akcentować
  • II. transl.
    • A.
      • 1. wywyższać, wynosić,podnosić
        • a. + aliquem, in ducem magnum Lithuaniae in regnum creare, insignire N. wynieść na ołtarz, zaliczyć w poczet świętych
        • b.
      • 2. wspomagać, wspierać, przynosić ulgę
    • B.
      • 1. podważać, usuwać, znosić
      • 2. lekceważyć, umniejszać
      • 3. + exercitum wystawić wojsko

Pełne hasło

ELEVO s. EXLEVO, -are, -avi, -atum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • A.
  • N.
I. propr.
1. podnosić w górę, unosić, wznosić; levare,tollere, extollere.
Additur
sursum: KodMp I p. 252 (a. 1340) et saepius.
a. homines (praec. humi prostratos).
N. Christum
in cruce :
ModlWW p. 42 : Filium Tuum ... in cruce e-tum.
N. locut.
α. aliquem de fonte (baptismatis) trzymać do chrztu, pełnić obowiązek ojca chrzestnego; testem adesse alicui sacris Christianis initiando
GALL p. 114, 22 : Boleslaus dominum castelli de fonte baptismatis e-vit.
AConst p. 142 (a. 1279) : ad e-ndum puerum de fonte tres tantum recipiantur patrini (cf. StSyn IV p. 73).
β. ossa sancti wydobyć z grobu kości przyszłego świętego celem ich zabezpieczenia; ossa eius, qui sanctorum catalogo ascribendus est, e sepulchro tollere, ut in loco quodam tuto collocentur
VINC. p. 396 : ut non negligat episcopus ossa sancti Stanislai de terra e-re.
Pass. et refl. podnosić się, wstawać; surgere.
N.
usque ad medium corpus ( BRUNO Qfr. p. 412 ).
b. membra corporis (v. gr. oculos, caput, manus).
N. locut. in imagine
α. labra zadzierać nosa, pysznić się; superbum se gerere
ARect I p. 531 (a. 1514) : est superbus et e-at labra seu buccam sursum.
Simili sensu
cornua superbiae ( Lites II p. 367, a. 1342).
β. manum contra aliquem podnieść rękę na kogoś, zaatakować; i. q. inferre alicui,aliquem aggredi
StPPP II p. 522 (a. 1443) : si ... contra eum episcopum manus e-uit vel non.
*Tom. IV p. 387 (a. 1518) : ut Christianorum dominorum manus contra inimicos Christianitatis e-ta sit.
c. res, praec. Sacramentum (Hostiam) (
AKapSąd III p. 17, a. 1464 et saepius ib. ); praeterea vexillum ( Lites I p. 209, a. 1339) , pontem ( DŁUG. Op. p. 626 ; ;simili sensu elevationem i. structuram pontis: Lites III p. 114, a. 1414 ; in imagine NIC. BŁ. Serm. I p. 155 ) .
N.
velum (-a) podnieść żagle, wyruszyć; i. q. dare ( PreussUB I 1, p. 154, a. 1248 ; DECIUS p. 77 ) .
2. aquam podwyższać poziom wody (celem założenia sadzawki rybnej lub młyna); (at)tollere (piscinae vel molendini construendi gratia).
Inde meton.
piscinam :
KodKKr II p. 444 (a. 1419) : episcopus ... piscinam eandem potens est e-re, quomodo sue voluntati placuerit.
DŁUG. LibBen I p. 293 : piscina in Pabianicze e-etur, quoniam luto impleta et bassa est.
Ita saepius saec. XV—XVI. Item molendinum:
KodMaz(L) p. 184 (a. 1435) : molendina sursum seu alcius vnacum piscinis e-re vulgariter «pothnijescz».
AGZ XV p. 197 (a. 1478) : obligati sunt edificare molendinum ... hoc est molendinum e-re alias «podvazycz» ... ponere rotham etc.
3.
a. budować, wznosić; construere, aedificare
AKapSąd II p. 12 (a. 1415) : tectum super ... capellam et ambitum inter chorum et capellas ... facere et e-re, construere.
Ib. III p. 105 (a. 1506) : conductus est faber e-re altare ... et gradus VII anteriores ex lapide quadrato.
Tom. XIII p. 307 (a. 1531) : ecclesiam e-bit in pavimento per tres gradus, ita quod sit ascensus ad altum.
Ita saepius saec. XV—XVI.
b. kształtować,rzeźbić; formare, sculpere
JANKO p. 651 : imagines regis ... et reginae in parietibus e-tas et depictas.
CracArt II p. 601 (a. 1547) : cyphus ... in modum piri e-tus.
DECIUS in
Tom. IV p. 323 : quinto adamante ... e-to cordis in modum.
2. de sono
a. clamorem podnosić krzyk; tollere.
b. gram. syllabam akcentować; altiore voce pronuntiare (saec. XV—XVI).
Opp.
deprimere ( FELSZT. ModAcc fol. A IIa et saepius ib ).
Item mus.
tonum (opp. deponere: MONET. fol. C IIb).
II. transl.
A.
1. wywyższać, wynosić,podnosić; in altiorem statum provehere, efferre
a. aliquem, v. gr. in ducem magnum Lithuaniae ( DŁUG. Hist. IV p. 656 ) , in regnum (syn. creare, insignire *CodEp II p. 246, a. 1430). N. wynieść na ołtarz, zaliczyć w poczet świętych; in sanctorum numerum referre
MPH II p. 882 (saec. XIV in.in) : sanctus Stanislaus e-tus est a. 1254.
b. aliquid, praec. oratione (opp. deprimere: CALLIM. Rhet. p. 129 ).
N.
pretium, teloneum podnosić (cenę, podatek); augere
AGZ XIV p. 112 (a. 1443) : quod theoloneum non est e-tum neque diminutum.
ŁASKI ComPriv fol. 219a : nulli licet monetam vel forum (i. pretium ) e-re vel exaltare sine licentia principis.
Item de abstr.
KodKKr II p. 80 (a. 1381) : contemplacio ordinis celestis ... spirituali ... consideracione nos e-at et inducit, vt ... Virginem Mariam ... veneremur.
KodMp IV p. 202 (a. 1423) : ad laudes Saluatoris mentes (ed. montes) digne contemplacionis studijs e-re.
2. wspomagać, wspierać, przynosić ulgę; adiuvare, recreare, reficere
CodSil V p. 113 (saec. XIV med.med) : ut quos duri principis opprimebat asperitas, pij regis clemencia e-ret.
AGZ V p. 191 (a. 1456) : ius iuri patrocinatur unumque alterum e-at.
Glossa Pol.
RFil XXIII p. 307 (saec. XV med.med) : e-at «ochlodzilaby».
Cf. Th. V 2, 360, 58 sqq.
B.
1. podważać, usuwać, znosić; levare, auferre, tollere.
N.
odejmować; detrahere, deducere
COPERN. Rv p. 209 : IK est quadrans circuli, a quo si e-entur IC, DK ... remanet CD.
2. lekceważyć, umniejszać; spernere, contemnere, negligere (saec. XVI).
3. exercitum wystawić wojsko; cogere,conscribere
*Tom. IV p. 18 (a. 1516) : eum Turcum ferunt ... e-sse etiam multitudinem popularem ... viritim cum securibus.
Constr. ad
I—II: a. sq. ab :
DokMp I p. 42 (a. 1334) : actus humani ... probantur ... a memoria hominum e-ri.
KH III p. 211 (a. 1352) : regem ... a terra e-vit ( DŁUG. Hist. IV p. 637).
Cf. Th. V 2, 362,8. b. sq. de, cf. , 8 et 16.
AKapSąd II p. 271 (a. 1472) : interfectus postquam e-retur de terra.
Cf. Th. V 2, 363, 52. c. sq. in c. acc. , v. gr. oculos in caelum ( KOMOR. p. 84 ), item cf. d. sq. in c. abl. ,cf. et infra 8. e. sq. supra (super):
HistTart p. 69 : Tartari ... super equos se in strepis e-erunt.
GOST. Th. fol. C VIIb : nihil e-at se supra superius se.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)