Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DIVISIO

Gramatyka
  • Formydivisio, divissio, diviszio
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -onis
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzaj
Znaczenia
  • I.
    • A.
      • 1. abstr. abstr. dzielenie na części, łamanie
      • 2. concr.
        • a. pęknięcie, szczelina
        • b. wgłębienie
    • B.
      • 1. linia podziału, granica
      • 2. + fluvii viarum montium rozwidlenie rzek (tj. ujście jednej do drugiej)rozdrożedział wodny
  • II.
    • A. abstr.
      • 1. rozdzielenie (między kogoś), podział
      • 2. + patrimonii, hereditatis sim. et abs.: podział majątku
        • a.
        • b.
        • c.
        • d.
        • a.
        • b.
        • c. + per medium
          • α.
          • β.
          • γ. + in divisione esse
          • α. + littera divisionis tzw. list dzielny, pisemny akt podziału majątku
          • β. + ovis divisionis owca tzw. dzielna, dawana tytułem zatwierdzenia podziału majątku chłopskiego
    • B. concr.
      • 1. część przypadająca komuś przy podziale
      • 2. odziedziczona lub nabyta drogą podziału część majątku (ziemskiego), tzw. dzielnica
      • 3. gałąź rodu szlacheckiego związana bliskim pokrewieństwem
      • 4. singulare: oddział, klasa (szkoły)
  • III. niezgodność, rozbieżność, rozłam
  • IV. log.
    • 1. podział logiczny
      • α.
      • β.
      • γ.
      • δ.
      • ε.
      • ζ.
    • 2. rozłączenie logiczne sąsiadujących ze sobą elementów zdania, powodujące zmianę jego znaczenia
    • 3. zdanie przeczące
  • V.
    • 1. eccl.+ Divisio Apostolorum święto Rozesłania Apostołów (15 lipca)
    • 2. rhet. rhet. figura retoryczna (Gr. μερισμός)
    • 3. mus. mus. punctualis znak używany w tzw. mensura perfecta do rozdzielania nut, które wedle ogólnych prawideł mensuralnych przynależą do siebie
    • 4. geom.+ anguli podział kąta

Pełne hasło

DIVISIO s. DIVISSIO s. DIVISZIO, -onis f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • L.
  • A.
  • H.
  • Ha.
  • N.
I.
A.
1. abstr. dzielenie na części, łamanie; actus in partes dividendi, fractio.
Opp.
compositio ( RachBon I p. 62 ).
N. constr. sq.
in c. abl.
NIC. BŁ. Tract. fol. b VIIIb : fractio vel d-o fit (ed. sit) in speciebus et non in Corpore Christi.
Occ. włamanie się,wtargnięcie; irruptio, invasio
StPPP VIII p. 212 (a. 1387) : term(inum) pro d-e et excisione pomerii.
2. concr.
a. pęknięcie, szczelina; fissura, rima
MARTIN. OP. Chr. p. 400 : in medio lapidis inuenit concauitatem vnam, nullam penitus d-em habentem neque scissuram.
b. wgłębienie; locus demissior
GŁOG. Phys. fol. D 3a : in cuius mento apparet d-o aut quasi foueae, signum est hominis boni ingenij.
B.
1. linia podziału, granica; terminus, finis
KodKKr II p. 1 (a. 1304) : fluuius Rudaua ... pro meta et d-e utriusque ville habetur antiquitus.
KsgGrWp II p. 32 (a. 1392) : ad dijudicandum pro hereditate ... et d-e videlicet «vyazd», quod inter eos habent.
Cf. Th. V 1, 1628,40 sqq.
2. singularia α. fluvii rozwidlenie rzek (tj. ujście jednej do drugiej); confluens
ArSang V p. 21 (a. 1471) : «wąkop» alias ... d-em ... fluvii Wieprz et Wola.
β. viarum rozdroże; bivium
KsgLub p. 99 (a. 1484) : ad d-em viarum alias «do rostayu»(ed. rostauy), ubi via dividitur.
γ. montium dział wodny; locus editus, qui aquarum decursus disterminat
AGZ VIII p. 137 (a. 1460) : d-e moncium seu collium alias «dzialem» inter decursus fluviorum.
Cf. DIVISORIUS II.
II.
A. abstr.
1. rozdzielenie (między kogoś), podział; distributio.
Dicitur
communis (cervisiae: RachJag p. 461, a. 1415).
N.
scabellorum in ecclesia przydział; assignatio
AKapSąd III p. 364 (a. 1531) : d-em scabellorum in ecclesia ... canonicus fecit ita videlicet quod domina ... Mathie Shymanowski habebit in dextra parte ... scabellum suum et uxor ... Mathie Thomiczski ... ambulabit a tergo scabelli dne Shymanowska.
Praec.
2. patrimonii, hereditatis sim. et abs. : podział majątku; rei familiaris inter heredes distributio.
Simili sensu
hereditaria ( PrPol p. 131, a. 1386 ; DokMp I p. 247, a. 1390), item realis ( KsgRWar p. 14, a. 1455). Glossae Pol.
PrPol p. 131 (a. 1386) : terminum pro d-e seu pro «dzelnicza» (cf. KsgGrWp II p. 264, a. 1398).
Ib. infra
( a. 1401) : super d-e vulgariter «rozdzelene».
KsgŁawWar p. 62 (saec. XV) : facta est d-o alias «rosdzyal» inter ipsam et pueros.
AGZ XIV p. 35 (a. 1441) : usque ad eviternam d-em alias «roszyasd».
Dicitur
perpetua (perpetualis: DokMp I p. 140, a. 1364 et saepius; ad rem cf. Dąbkowski, Prawo prywatne II p. 57), amicabilis ( KsgRachKr p. 93, a. 1328 ; opp. violenta : StPPP VIII p. 711, a. 1399) , fraternalis ( ZabDziej II p. 118, a. 1483). Occ. c. negatione
StPPP VIII p. 10 (a. 1376) : penam ... pro non d-e hereditatis.
Indicatur inter quos
a. sq. gen.
ArPrawn VI p. 167 (a. 1534) : d-o liberorum ex duabus uxoribus susceptorum per patrem facta.
b. sq. cum:
KodWp II p. 222 (a. 1303) : que pars ipsos tangebat facta d-e cum affinibus ipsorum.
Ita saepius. Cf. Th. V 1, 1628, 18 sq.
c. sq. inter:
KsgRachKr p. 93 (a. 1328) : pueri inter se amicabilem d-em fecerunt.
KsgŁawKr p. 2 (a. 1365) : talem d-em inter couterinos.
Ita saepius saec. XV—XVI, cf. Th. V 1, 1627, 71 sq. et 76 sq.
d. sq. super :
OrtWp p. 27 (saec. XV) : cum ... fratres vellent habere super sorore vel ... super fratres d-em parem.
Indicatur quid dividatur
a. sq. gen. obi.
b. sq. in c. abl.
AGZ XII p. 260 (a. 1459) : fratres ... intraverunt d-em in bonis Skomrochi.
StPPP VI p. 342 (a. 1527) : volo dare d-em in bonis ... affini meae. Cf. ib. p. 432 (a. 1531).
c. sq. pro
ib. VIII p. 95 (a. 1383) : terminum de d-e pro hereditate.
Ib. p. 399 (a. 1397) : aquisiuerunt d-em pro «niwa» super Tomc(onem).
Ib. p. 555 (a. 1398) : talem d-em pro hereditatibus ipsorum... inter se ... fecerunt.
Ita saepius ib. Additur per medium :
StPPP VIII p. 559 (a. 1398) : d-em omnium bonorum ... mobilium et immobilium per medium iure acquisiuit.
Iuncturae verbales selectae
α. divisionem (cum aliquo, inter aliquos) facere.
Simili sensu
habere ( StPPP VIII p. 264, a. 1388 et saepius), dare (cf. ), celebrare ( DŁUG. Op. p. 553 ; ; et sancire id. Hist. II p. 180 ), inire ( ib. III p. 264 ; ZabDziej III p. 255, a. 1493) ;, intrare ( AGZ XII p. 260, a. 1459).
β. aliquid in divisionem (de)mittere ( AGZ XII p. 268, a. 1461 ; StPPP VI p. 434, a. 1531).
γ. (de homine) in divisione esse :
StPPP VIII p. 76 (a. 1382) : Michael ... nunquam in d-e fuit.
N. formulam adv.
sub aequa divisione na równe części, na równi; aequaliter, v. gr. distribuere ( VAdAnt p. 14, 4) , resignare (domum: KsgŁawKr p. 242, a. 1394).
Simili sensu
pari divisione ( AKapSąd I p. 756, a. 1511) .
N. locut.
α. littera divisionis tzw. list dzielny, pisemny akt podziału majątku; litterae quibus rei familiaris divisio perscripta est
KsgZPozn p. 10 (a. 1400) : Nicolaus mediam partem possidebit, veluti litera d-is canit.
Ita saepius ib. Cf. DIVISIONALIS II 1 DIVISUS I 1 b.
Inde per metonymiam
divisio abs.
PomnLw I p. 59 (a. 1386) : subscriptas assignaciones et d-es suarum pecuniarum publicauit.
StPPP II p. 779 (a. 1471) : que piscina est in possessione mea ... quod paratus sum docere d-bus et testibus.
β. ovis divisionis owca tzw. dzielna, dawana tytułem zatwierdzenia podziału majątku chłopskiego; quae tributi loco a colonis dabatur pro divisione rei familiaris approbata
StPPP XI p. 688 (a. 1463) : ambo fratres ... fratri clavigero ovem d-is alias «dzelnya offcza» ... cum unanimi voluntate dederunt.
Cf. DIVISORIUS I 2.
B. concr.
1. część przypadająca komuś przy podziale; pars, quae alicui ex divisione obtingit
BRUNO Pass. p. 195 : s. Adalbertus res episcopi in partes partitus, quatuor d-es fecit, unam clerus, alteram agmen pauperum suis usibus sumpsere.
StSyn III p. 30 : vicarius porcione aut d-e offertorii vel alterius distribucionis ... sit privatus.
2. odziedziczona lub nabyta drogą podziału część majątku (ziemskiego), tzw. dzielnica; bonorum pars ex divisione obtenta
StPPP VIII p. 426 (a. 1397) : Clemens ... Nicolao partem d-is in villa ... debet assignare.
Ib. p. 515 (a. 1398) : pro repercussione d-is hereditatis tercie partis ibidem videlicet lanei.
Ita saepius saec. XV—XVI.
Syn.
sors ( AGZ XVII p. 355, a. 1496). Glossae Pol.
KsgCzer p. 256 (a. 1421) : seniori fratri cessit d-o alias «dzelnicza», area inter aream matris ipsius et aream ... patrui.
AGZ II p. 170 (a. 1463) : villam ... filie ... inscribit ultra omnem d-em alias «wyssthey wschego dzyalu».
Ib. XV p. 487 (a. 1477) : superveniens ... ad d-em ipsius «na dzal na yego».
Visit. p. 501 (a. 1534) : habent in quemlibet mansum agri per tres d-es vulgariter «ploszy».
ZabDziej I p. 282 (a. 1550) : ex isto agro ... «vydzyalu», que d-o spectabat super hanc Barbaram.
N. meton.
divisionum monstra nienaturalne dzielnice; partes monstruosae
DŁUG. Hist. I p. 377 : Poloniae regnum ... in tot d-um monstra scindendum fore, quot Boleslaus ... corpus s. Stanislai ... peciebus dismembrasset (cf. ib. p. 227 et Op. p. 79).
3. gałąź rodu szlacheckiego związana bliskim pokrewieństwem; nobilium gentis propago artiore consanguineitate coniuncta
RHer VIII p. 150 (a. 1424) : Stanislaum, Joannem, Vislaum ... esse unius d-is et proclamacionis Rawy.
MazZHerb p. 2 (a. 1431) : sunt fratres nostri clenodiales, sed non unius d-is vulgariter «ale ne gedney dzelnycze».
4. singulare: oddział, klasa (szkoły); scholae classis
ArHist VI p. 64 (a. 1482) : scolaribus de utraque d-e in castro nunc ... morantibus.
III. niezgodność, rozbieżność, rozłam; discordia, dissensio, discidium (hoc sensu etiam pl. ).
Constr.
a. sq. gen. subi.
b. sq. inter.
c. sq. in c. abl. , v. gr. in opinionibus ( DŁUG. Hist. III p. 592 ).
N. locut.
divisionem inter aliquos ponere ( ib. IV p. 337 ).
IV. log. t. t.
1. podział logiczny; ratio dividendi.
Additur
scientifica ( GŁOG. Porph. fol. b IIIb) , bona ( BYSTRZ. AnalPr fol. a VIIa et saepius), sufficiens ( id. Log. fol. a VIa et saepius).
Dicitur de
divisionis via ( BYSTRZ. AnalPr fol. h IIb et saepius).
Distinguitur
α. prima ( BYSTRZ. AnalPr fol. a IIa et saepius);simili sensu principalis ( DOBCZ. Ars fol. b 6a et saepius), communis ( KomPolit p. 184, saec. XV in.in) , immediata (opp. mediata: WROCŁ. Epit. fol. a IVb) .
β. essentialis (opp. accidentalis: GŁOG. Porph. fol. b IIIb), item per differentias essentiales (opp. per differentias accidentales: BYSTRZ. Top. fol. r Ia) , per se (opp. per accidens id. Log. fol. c IVa ), item secundum esse ( ExPhys fol. g VIa) , quidditativa ( BYSTRZ. in MatFil I p. 80 ).
γ. realis (opp. intentionalis id. ParvLog fol. N IIb ; id. Log. fol. v IIa ;); simili sensu secundum esse (opp. secundum rationem: ExPhys fol. g VIa), item ex parte rei dividendae (opp. ex parte ipsius divisionis: GOST. Th. fol. c VIIIa) .
δ. formalis (opp. materialis: GŁOG. Porph. fol. f VIIa et saepius; penes materiam: BYSTRZ. Top. fol. o IIIb), item (sensu diverso) ex parte formae (opp. ex parte corporis ib. AnalPost fol. m Ia ).
ε. per affirmationem (opp. per negationem: WROCŁ. Dial. fol. J Va).
ζ. secundum quantitatem continuam (opp. secundum quantitatem discretam: GOST. Th. fol. c VIIIa) .
Constr.
a. sq. gen. obi. b. sq. ab :
ExPhys fol. g VIa : vnius ab ... alio d-o secundum esse.
c. sq. in c. acc. d. sq. per :
BYSTRZ. Log. fol. b VIa : d-o scientie per practicum et speculatiuum est d-o generis per passiones suarum specierum.
Ib. d-o numeri per par et impar.
Ita saepius.
2. rozłączenie logiczne sąsiadujących ze sobą elementów zdania, powodujące zmianę jego znaczenia; i. q. sensus divisus (cf. DIVISUS II B)
BYSTRZ. Elench. fol. p VIIIa : modi arguendi sophistice in dictione sunt sex, scilicet equiuocatio, amphibologia, compositio, d-o, accentus et figura dictionis.
WROCŁ. Dial. fol. K Ia : d-o est ordinatio partium in oratione secundum situm minus determinatum et aptum.
3. zdanie przeczące; propositio negativa
GŁOG. Anim. fol. b IVa : intellectus dividit et dicit ‘homo non est asinus’ et ista d-o ... significatur per propositionem negatiuam, in qua predicatum negatur de subiecto.
Id. Porph. fol. s VI Ia : per d-em ... Arestoteles ... intelligit propositionem negatiuam, in qua predicatum diuiditur a subiecto.
Ita saepius. Cf. Th. V 1, 1630,39 sq. et DIVIDO I B 2.
V. varia
1. eccl. Divisio Apostolorum święto Rozesłania Apostołów (15 lipca); festum die 15 Iulii celebrari solitum ( KodMp I p. 35, a. 1246 et vulgo).
2. rhet. figura retoryczna (Gr. μερισμός); contrariorum disiunctio (saec. XV).
3. mus. punctualis znak używany w tzw. mensura perfecta do rozdzielania nut, które wedle ogólnych prawideł mensuralnych przynależą do siebie; signum, quod in mensura perfecta quae vocabatur ad eas notas distinguendas adhibebatur, quae in universum secum coniungi solebant
MONET. fol. E IIb : figuram imperfectibilem demonstrant ... numeralis imperfectio, punctualis d-o et figurarum plenitudo.
Item
punctum divisionis
ib. fol. E IIIb : punctus ... est duplex: d-is et perfectionis.
Ib. punctus d-is fit dupliciter, scilicet mediate et immediate.
Cf. DIVISIVUS I 2.
4. geom. anguli podział kąta; sectio.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)