Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DISPENSO

Gramatyka
  • Formydispenso
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -are, -avi, -atum
Znaczenia
  • I.
    • A. rozdzielać, rozdawać, wydzielać,udzielać, szafować
      • 1.
        • a. concr.
        • b. abstr.
      • 2. homines: wyznaczyć, ustanowić
    • B. rozporządzać, dysponować, przeznaczać, uporządkować
  • II. zarządzać,gospodarzyć, kierować
  • III. eccl. eccl. t. t. udzielać dyspensy, tj. zwalniać od obowiązujących przepisów prawa (kościelnego)

Pełne hasło

DISPENSO, -are, -avi, -atum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • L.
  • A.
  • H.
  • Ha.
  • N.
I.
A. rozdzielać, rozdawać, wydzielać,udzielać, szafować; distribuere, erogare, expendere, largiri
1. res
a. concr. , v. gr. elemosinam, pecuniam, sacramenta, vectigales thesauros.
N. glossam Pol.
RFil XXII p. 17 (a. 1466) : d-at «zaphuge, zycuge».
Occ. pecuniam per alicuius manus wypłacić; exsolvere, persolvere
RachWaw p. 14 (a. 1508) : in ... mercedem artificum ... per manus ... viceprocuratoris d-ta pecunia.
b. abstr. ,v. gr. doctrinam, facultates, gratias, munera, tempora.
2. homines: wyznaczyć, ustanowić; constituere, deligere, designare
APozn I p. 255 (a. 1457) : testibus ad premissa d-ndis.
B. rozporządzać, dysponować, przeznaczać, uporządkować; disponere, digerere, ordinare.
Praec.
bona, res, pecuniam legatam :
PP III p. 68 (a. 1438) : X sexagenas ... d-re ad ecclesias.
ArHist V p. 432 (a. 1450) : fratris defuncti bona d-re.
Ita saepissime usque ad saec. XVI .
N.
refl. rozdwajać się, rozdzielać; (in duas partes) se dividere, diducere
KlQu p. 88 (saec. XV) : animus... diuisionem non suscipit ... nec ita d-re se valet, vt partim agat, partim quiescat.
Constr. ad
A—B: a. sq. gen.
ZabDziej III p. 180 (a. 1492) : executoribus ... dans ... potestatem ... bonorum d-ndi.
b. sq. dat. (personae). c. sq. ad, cf. et
DŁUG. Hist. IV p. 684 : vitae suae praesidium ad honorem divini nominis ... d-ret.
Ita saepius. d. sq. de :
AKapSąd II p. 755 (a. 1511) : dans ... executoribus ... mandatum ... de bonis suis ... pro salute ipsius testatoris anime d-ndi.
e. sq. in c. acc. vel abl.
RachJag p. 202 (a. 1394) : ad d-ndum in via LX mare.
f. sq. inter. g. sq. pro
*KodWp II p. 386 (a. 1325) : decimam ... pro dicte terre subsidio ... d-ndam.
StSyn IV p. 91 : pecuniae medietatem pro fabrica ... ecclesie d-ndum.
KodUJ IV p. 9 (a. 1507) : hi exsecutores ... d-ent pro anima mea.
Ita saepius. h. sq. adv. vel locut. adv.
II. zarządzać,gospodarzyć, kierować; administrare, regere, curare ( v. gr. domum, res ecclesiasticas).
III. eccl. t. t. udzielać dyspensy, tj. zwalniać od obowiązujących przepisów prawa (kościelnego); explicat
GLcerv p. 534 : d-re est rigorem iuris relaxare.
*CodSil(M) I p. 195 (a. 1199) : post actam poenitentiam cum illis valeas d-re, qui ... bigami nominantur.
*KodWp II p. 270 (a. 1309) : cum eis per Sedem Apostolicam ...fuerit d-tum.
StSyn III p. 2 : constituciones ...interpretandi... et contra illas d-ndi nobis ... facultate ... reservata.
Ita saepissime usque ad saec. XVI.
N. glossas Pol.
RFil XXIV p. 68 (a. 1415) : d-re «vivolicz».
GLb p. 23 : d-re ... est ipsum votum relaxare «rozvyązacz, ffolgovacz, popuscicz».
Constr. : indicatur persona
a. sq. acc.
StPPP IV p. 30 (a. 1320) : interdicti vel suspensi ... super qua irregularitate... possunt ... per Sedem Apostolicam d-ri.
b. sq. dat.
MPH V p. 914 (a. 1418) : ut eorum duci d-ret papa.
AKapSąd II p. 675 (a. 1495) : sibi i. presbytero per Sedem Apostolicam fuerit d-tum.
c. sq. gen.
ArPrawn I p. 385 (a. 1532) : loci ordinarii d-re videant praesertim eorum, qui se pluribus parochiis tenendis implicarunt.
d. sq. cum, cf. et infra 22. Ita saepissime. Indicatur materia a. sq. circa :
MATTH. Prax. p. 103 : circa ea, quae sunt simoniaca ... possit papa d-re vel ea tollere.
b. sq. contra, cf. et
KodUJ II p. 113 (a. 1449) : quisnam vobiscum contra hanc fidem ... d-vit?
c. sq. de :
JAC. PAR. I p. 132 : Moises d-vit de repudio.
d. sq. in c. abl.
MATTH. Prax. p. 97 : in talibus (i. simoniacis ) papa habet potestatem ... d-ndi.
StSyn IV p. 28 : episcopi in ... beneficio sine cura ... d-re possint.
Ib. p. 113 : in illis casibus ... episcopi d-ndi ... et absolvendi obtinent facultatem.
Ita saepius. e. sq. quantum ad :
KodUJ I p. 96 (a. 1411) : facultatem ... d-ndi quantum ad facultatem iuridicam.
f. sq. super c. abl. , cf. Ita saepissime. g. sq. quatenus, ut :
StSyn IV p. 66 : poterit ... abbas ... cum aliquibus, ut aliquando bis comedant, d-re.
Concl. p. 7 (a. 1444) : cum ... magistro ... quatenus in iure canonico legeret, noluerunt d-re.
JAC. PAR. I p. 132 : abbas d-re potest cum sano ... ut carnes edat.
h. sq. quod :
StSyn IV p. 28 : d-tum fuerit cum aliquo, quod ... possit ad curatum beneficium promoveri.
Concl. p. 205 (a. 1536) : d-tum est ... quod admittatur ad promocionem.
Indicatur modus sq. adv. vel locut. adv. ,v. gr. auctoritate apostolica ( KodWp I p. 236, a. 1248) , de benignitate apostolica, benigniter ( *KodWp III p. 591, a. 1387 ; ArLit I p. 109, a. 1476) , de gratia ( *KodMaz(K) p. 549, a. 1245) , misericorditer ( CodSil V p. 161, a. 1340 ; ArPrawn I p. 35, a. 1411 et saepius).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)