Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CUMULUS

Gramatyka
  • Formycumulus, comulus, cumolus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -i
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzaj
Znaczenia
  • I.
    • A.
      • 1. stos, sterta, kupa
        • α. trójgraniasta konstrukcja z pali wypełniona kamieniami, zabezpieczająca filar mostu
        • β. sztuka (materiału)
      • 2. kopa, stóg
      • 3. kopiec (zwł. graniczny)
    • B.
      • 1. gromada
      • 2. stado
  • II.
    • A. propr. propr. nadmiar, dodatek, naddatek
      • 1. concr.
      • 2. abstr.
    • B. transl.
      • 1. nagromadzenie, spiętrzenie, obfitość
      • 2. najwyższy stopień, szczyt, pełnia

Pełne hasło

CUMULUS s. COMULUS s. CUMOLUS, -i m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • A.
  • H.
  • N.
[ acc. pl. cumulus: DokMp I p. 248 (a. 1390) : per campum cumulus faciando. ]
I.
A. de rebus
1. stos, sterta, kupa; congeries, acervus.
N. glossas Pol.
ArHist IV p. 352 (a. 1241) : «con» seu c-us lapidum vulgariter nuncupatus.
AGZ XV p. 346 (a. 1498) : c-um lignorum alias «kupa».
Dicitur
lapidum ( ArHist IV p. 352, a. 1241 ; ib. XI p. 487, a. 1462) , lignorum ( AGZ XIV p. 346, a. 1498) , stercoris ( SSrSil I p. 263, a. 1489), item de ceteris rebus sine ordine congestis
ZabDziej II p. 130 (a. 1484) : se recepisse res ab eodem in c-o et eidem Iudeo restituisse.
ArHist V p. 181 (a. 1490) : cum ... vestimentis in c-o compositis.
N.
α. trójgraniasta konstrukcja z pali wypełniona kamieniami, zabezpieczająca filar mostu; palorum constructio triangularis, lapidibus expleta, qua pontis pilae a glacie vel fluctibus defenduntur
RFil XXV p. 138 (saec. XV) : qui in flumine ... pontem faciunt, primo de lapidibus c-um faciunt «gyszbycze».
Cf. ib. p. 146 .
β. sztuka (materiału); de panno convoluto
StPPP II p. 298 (a. 1425) : XV ulne de mensalibus in uno c-o. CracArt V
p. 431
( a. 1544) : lane c-us I. CracImpr
p. 205
( a. 1543) : c-us lini (inter res in camera repertas enumeratur ).
2. kopa, stóg; meta, praec. feni (de feno: StPPP VIII p. 147, a. 1385 et vulgo saec. XV—XVI), item avenae ( AGZ XIX p. 8, a. 1471 ; ib. XVIII p. 172, a. 1478) , hordei ( ib. XII p. 98, a. 1441) , siliginis (de siligine: PP III p. 63, a. 1438 ; AGZ XII p. 415, a. 1475) , tritici ( AKapSąd II p. 703, a. 1501).
N. glossas Pol.
RHist XVII p. 189, (a. 1436) : pro pratis et pro c-is alias «stoky» (cf. KodKWil p. 171, a. 1437; AGZ XII p. 98, a. 1441; ib. XIX p. 8, a. 1471; KodKWil p. 358, a. 1477; AGZ XVIII p. 172, a. 1478; ZabDziej IV 1, p. 54, a. 1551; Visit. p. 576, a. 1554).
ŁASKI LibBen I p. 576 (a. 1511) : c-us alias «stozek» de foeno.
AGZ XVII p. 112 (a. 1475) : sex c-os alias «styrthy» feni (cf. KodKWil p. 373, a. 1481).
KsgCzer p. 256 (a. 1421) : tres c-os alias «brogi» meliores.
PP III p. 63 (a. 1438) : decem c-os wlgariter «laste» de siligine (ed. sigiline).
AKapSąd II p. 703 (a. 1501) : unum c-um alias «mendil» tritici.
ZabDziej IV 1, p. 54 (a. 1551) : aequales ... c-os alias «kopicze».
3. kopiec (zwł. graniczny); scopulus (praec. quo fundi termini designabantur)
PommUrk I p. 35 (a. 1173) : termini tendunt ... in c-um satis magnum, qui Slauice uocatur «mogela» (cf. CodPom I p. 91).
KodPol II p. 631 (a. 1289) : termini ... currunt per signa arborum et c-orum.
Ita passim saec. XIV—XVI.
N. syn. et glossas Pol.
KsgZPozn p. 126 (a. 1401) : c-os seu scopulos, qui wlgariter «copcze» dicuntur, locari precepit.
KodWp V p. 20 (a. 1401) : limites ... seu c-i dicti wlgariter «coppcze».
Ib. p. 207 (a. 1413) : ponentes ... tres c-os dictos «wangyelniky», quorum maior dictus et cognominatus est «proboscz» (cf. ib. p. 208: circa antiquum c-um, quorum maior cognominatus est «marsalek»).
KodMp IV p. 492 (a. 1449) : c-us seu monticulus acialis alias «narożnica».
Cf. etiam
N.
kultowy kopiec pogański; scopulus, ad quem gentilium dei adorabantur
*KodPol II p. 679 (a. 1342) : prope c-os paganorum.
B. de animantibus
1. gromada; caterva, turba
AKapSąd II p. 646 (a. 1483) : Iudei fuerunt congregati et presidebant in c-o.
2. stado; grex
StPPP II p. 534 (a. 1444) : inpulit ... c-um equarum indomitarum ... violenter ... et ... submersit ex eis septem.
Cf. ib. p. 552 (a. 1446) .
II.
A. propr. nadmiar, dodatek, naddatek; id quod super est, abundantia, copia
1. de concr. , praec. de mensuris grani, salis sim.
PreusUB I 1, p. 96 (a. 1238) : de sale ... unum cribrum cum c-o dabunt tantum (cf. KodWp I p. 176; Dogiel IV p. 13).
StPPP IV p. 98 (a. 1440) : volunt habere medietatem missalium cum c-o et medietatem equaliter mensuratam.
2. de abstr. , praec. in locut. α. ad (maiorem) cumulum, v. gr. gratiae ( KodPol II p. 199, a. 1315) , meriti ( ArHist XII p. 321, a. 1393). β. cumulum adicere, v. gr. ad negotiorum impedimenta ( Tom. XII p. 385, a. 1530) , ad priorem gratiam ( ib. p. 92, a. 1514) .
Simili sensu
cumulo augere, v. gr. necessitudinem cum aliquo ( Dogiel IV p. 303, a. 1541) .
B. transl.
1. nagromadzenie, spiętrzenie, obfitość; accumulatio, multitudo magna, affluentia , ]v. gr. retributionis divinae ( KodWp I p. 136, a. 1233) , beneficiorum ( Tom. III p. 75, a. 1514) , gaudiorum ( FormJ p. 81 ) , meritorum ( KodWp II p. 114, a. 1296) , virtutum ( PAUL. CR. p. 37, v. 659 ; IO. VISL. p. 212, v. 213 ; cf. Th. IV 1388,13), partarum rerum ( DŁUG. Op. p. 81 ) , item malorum ( Tom. VI p. 187, a. 1522 ; cf. Th. IV 1386,68), invidiae ( KomKadł p. 206 ) .
N. glossam Pol.
RFil XXII p. II (a. 1466) : terrene facultatis c-us «czessnego ymyenya sgromathnoscz».
2. najwyższy stopień, szczyt, pełnia; culmen, fastigium , v. gr. exsultationis et laetitiae ( CodEp II p. 409, a. 1440) , felicitatis ( CALLIM. Hist. p. 27 ) , honoris ( KodKrak p. 36, a. 1358 ; cf. AGZ III p. 18 ) , laudis ( CodEp III p. 22, a. 1447) , virtutis ( PORC. Epit. 1, v. 5 ), sed etiam facinoris ( CodSil V p. 107, a. 1340) , damnationis ( *KodKKr I p. 49, a. 1253) , miseriae ( NIC. BŁ. Serm. I p. 13 ) , religionis ( KADŁUB. p. 43 ) .
N. locut.
ad cumulum accedere i. q. perfectum fieri
Tom. X p. 423 (a. 1528) : recta valetudo quanto magis ad c-um accedit etc.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)