Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CANO

Gramatyka
  • Formycano
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, cecini, cantum
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. śpiewać (o ludziach i ptakach), dźwięczeć, rozbrzmiewać (o instrumentach muzycznych, melodii)
    • 2. grać na instrumentach muzycznych
  • II. transl.
    • A.
      • 1. opiewać, wysławiać w poezji
      • 2. rozgłaszać, opowiadać
        • α. + profanando
        • β. de schola: wykładać
      • 3. przepowiadać, wróżyć
    • B. de actis publicis, litteris, iure: opiewać, głosić, podawać

Pełne hasło

CANO, -ere, cecini, cantum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • A.
  • N.
[inf. perf. loco inf. praes.
DŁUG. LibBen I p. 264 : mansionariorum collegium horas Virginis Benedictae Mariae debebat cecinisse.
3. sg. ind. praes. pass. canetur?
TPaw III p. 535 (a. 1398) : terminus ... ad ... colloquium generale ... prout in libris canetur.
Cf. ib. p. 583 (a. 1399) .]
I. propr.
1. śpiewać (o ludziach i ptakach), dźwięczeć, rozbrzmiewać (o instrumentach muzycznych, melodii); de hominibus et avibus: vocem modulatam edere, de instrumentis musicis: sonare (trans. et intrans. ).
N. constr.
a. sq. contra:
DŁUG. Op. p. 272 : non secus quam classicum contra illos hostes c-cinisset.
b. sq. abl. modi
AH III p. 262 (saec. XV) : virginalem hanc cohortem c-amus praeconiis.
DŁUG. Hist. IV p. 366 : instrumentis musicis clangore c-ntibus immenso.
c. sq. in c. abl.
ArPrawn I p. 441 (a. 1557) : clerus in horis canonicis... cum in choro ecclesiarum c-itur, c-at.
N. locut.
α. in cognitione Dei :
CodPom I p. 98 (a. 1176) : qui cum in cultura falsorum deorum hactenus aberrauerit, nunc in cognitione veri Dei exultat et c-it (cf. Vlg. Isai. 13,3 ).
Item proverbialiter
β. palinodiam canere odwoływać coś; revocare
Tom. X p. 450 (a. 1528) : Christum... postea... peram ... et gladium emendum apostolis praecepisse, non ut palinodiam c-ret.
γ. surdo (fabulam) canere mówić coś daremnie; frustra dicere
Tom. XII p. 15 (a. 1530) : caesar ... instat ... ut concilium fiat, sed adhuc surdis fabula haec canitur (cf. ib. XIII p. 37, a. 1531; ib. XIV p. 505, a. 1532 et Th. III 264, 43 sqq. ).
2. grać na instrumentach muzycznych; sonum instrumentis musicis edere.
N. glossam Pol.
RFil XXIII p. 62 (a. 1415) : c-ite «trøbicze».
Constr.
a. abs. (intelligitur praec. sonus tubae).
b. sq. acc. , v. gr. classicum, signum.
c. sq. abl. instr. , v. gr. fidibus, tuba.
d. sq. in c. abl.
GŁOG. Alex. I fol. 72b : tibicen est vir c-ns in tibia.
ARect II p. 27 (a. 1537) : qui pridie c-cinit in organo.
Cf. Th. III 266,10 sqq.
N. locut.
α. receptui dać znak do odwrotu; tuba signum receptui dare.
β. proverbialiter in tuba rozgłaszać; divulgare ( ex Vlg. Matth. 6,2) GŁOG. Alex. I fol. 104a .
II. transl.
A. de hominibus
1. opiewać, wysławiać w poezji; carmine celebrare.
Additur
metrice ( NIC. POL. p. 64, v. 301 ).
Constr.
a. abs.
b. sq. acc.
c. sq. enuntiato interrogativo.
2. rozgłaszać, opowiadać; enarrare, divulgare.
N. locut.
α. profanando :
DŁUG. Op. p. 463 : Fratres Minores... divina omnia profanando c-bant.
β. de schola: wykładać; praelegere, interpretari
IO. VISL. p. 179, v. 158 : quae Academia Cracoviensis c-it alta ... monumenta Platonis.
3. przepowiadać, wróżyć; vaticinari.
Constr.
a. sq. acc.
b. sq. acc. c. inf.
c. sq. de.
B. de actis publicis, litteris, iure: opiewać, głosić, podawać; edicere, continere, tenorem habere
CodSil II p. 5 (a. 1258) : super que bona ipsa privilegia c-bant.
KsgGrWp I p. 186 (a. 1393) : quidquid littera Judei c-it.
Ita saepissime.
Syn.
demonstrare ( KodMp IV p. 428, a. 1444) , dicere ( ZapSądWp p. 187, a. 1404 ; KsgMaz II p. 69, a. 1424) , disponere ( PP II p. 113, a. 1450 ; ArPrawn I p. 88, a. 1538) , alloqui ( StPPP II p. 919, a. 1496) , obloqui ( ib. p. 883, a. 1491) , testificari ( CorpJP III p. 72, a. 1507).
Simili sensu
tenor litterae canit ( PP II p. 11, a. 1443 ; RHist LXIX p. 85, a. 1507).
Item impers.
StPPP II p. 140 (a. 1402) : in qua litera c-batur, quomodo etc. .
AGZ XIII p. 348 (a. 1460) : prout lacius in privilegio capitali c-it.
Ita saepius.
N. glossam Pol.
AGZ XIV p. 80 (a. 1443) : prout citaciones c-unt alias «pomavyaya» (cf. ib. p. 222, a. 1446; ib. XVIII p. 81, a. 1469).
Ib. XV p. 155 (a. 1473) : prout acta castr. Leopol. c-unt alias «omawyaya».
Constr.
a. abs. (sq. oratione recta). b. sq. dat. (personae)
AGZ XIV p. 64 (a. 1442) : in literis primis, que c-unt domino Byedrzych.
PP II p. 113 (a. 1450) : que milia ... florenorum littera ... c-it ipsis fratribus et disponit.
c. sq. acc. KsgGrWp I p. 186 cf. supra 13 sq.
Item pass.
ib. p. 335 (a. 1399) : rota in hec verba c-batur sic.
d. sq. de :
AKapSąd II p. 555 (a. 1446) : littera c-it de omnibus bonis.
e. sq. pro :
KodUJ II p. 267 (a. 1469) : inscriptiones ... pro duplici vadio centum marcarum seorsum c-ntes.
APozn II p. 3 (a. 1471) : litteram censualem ... pro ... successoribus ... Katherine ... c-ntem.
Ita saepius. f. sq. super: CodSil II p. 5 cf.
supra 12. APozn I p. 10 (a. 1435) : litteram censualem ... que super domo ... c-bat.
Ita saepius. g. sq. adv. vel locut. adv.
TPaw III p. 535 (a. 1398) : prout in libris c-etur sic.
AGZ XIII p. 320 (a. 1452) : littera ... plus c-it, quam in libro continetur.
StPPP IX p. 3 (a. 1407) : sicuti litera c-bat.
StPPP VI p. 25 (a. 1507) : litteram lacius c-ntem.
h. sq. enuntiato obiectivo StPPP II p. 140 cf. supra 23.
Ib. p. 761 (a. 1469) : in inscripcione c-it, quod etc.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)