Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ATTERO

Gramatyka
  • Formyattero, atero
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, attrivi, attritum
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. terendo applicare, limare, deterere.
    • 2. + pedibus obterere, calcare.
    • 3. deterere (frumentum)
    • 4. consumere (praec. telas)
  • II. transl.
    • 1. attenuare, consumere, infirmare.
    • 2. consumere, delere, funditus exstinguere.
      • α. + scabie confusionis
      • β. + tempus i. q. terere, consumere
    • 3. castigare, punire conscientia conteri

Pełne hasło

AT-TERO s. ATERO, -ere, attrivi, attritum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
[part. perf. atteritus:
DŁUG. Hist. III p. 313 : bello atteriti.]
I. propr.
1. pocierać o coś, ścierać, wycierać; terendo applicare, limare, deterere.
2. pedibus et abs. deptać; obterere, calcare.
3. młócić; deterere (frumentum)
MARTIN. OP. Serm. fol. 220a : Cayn ... obtulit Deo manipulos a-tos.
N. de
grandine :
AKapSąd I p. 121 (a. 1474) : grando decimas ... a-verat.
4. res: zużywać, niszczyć; consumere (praec. telas).
N.
currum ( RachWaw p. 15, a. 1508). Saepius part. perf. zniszczony; usu confectus.
N.
doszczętnie zniszczony; penitus consumptus
ROYZ. II p. 459, v. 7 : trita est, a-ta est ... vestis.
II. transl.
1. wyniszczać, wyczerpywać, osłabiać; attenuare, consumere, infirmare. Concr. corpus fame ( DŁUG. Hist. V p. 276 ; MIECH. p. 56 ) ;, incommodis ( MPH V p. 833, a. 1504) , laboribus ( PEREGR. fol. 132a ) , morbo (( Tom. XII p. 71, a. 1530 ; ib. p. 101 ). ;
N.
umartwiać; poenitentiae gratia vexare
MARTIN. OP. Serm. fol. 226a : alij ... indiscrete omnino corpus a-unt et ... spiritualium curam tantum gerunt.
DŁUG. Op. p. 238 : Cunegundis parum ... ducens anteactis ... ieiuniis, vigiliis, orationibus corpus a-re.
Id. Hist. I p. 182 : fratres carnem ... verbere mutuo ceterisque disciplinationibus a-bant (v. l. disciplinis coercebant).
Item sensu latiore, v. gr.
bello ( DŁUG. Hist. III p. 313 ; CALLIM. Sbign. p. 226 ) ;, expensis ( KodKrak p. 122, a. 1399) , gravaminibus ( ArPrawn I p. 155, a. 1444 ; DŁUG. Hist. I p. 283 ) , malis ( AH IV p. 85, saec. XV) , scandalis ( *KodWp II p. 391, a. 1326), vexationibus ( KodPol I p. 269, a. 1399).
Syn. et iuxta posita
attenuare ( CodEp III p. 137, a. 1468) , captivare ( CodEp III p. 268, a. 1477) , collidere ( DŁUG. Op. p. 92 ) , exinanire ( Tom. VII p. 4, a. 1524 , cf. Dogiel IV p. 266 ) , macerare ( DŁUG. Hist. III p. 313 ) , opprimere ( CodEp III p. 268, a. 1477) , vastare ( DŁUG. Hist. I p. 281 ).
N. constr.
a. sq. contra:
Tom. I p. 23 (a. 1508) : quod ... suorum ... virtus ac robur contra silvas ac paludes Moscicas nequiquam a-nda esse videretur.
b. sq. in c. abl.
CodEp III p. 137 (a. 1468) : ita, ut obinde Ecclesia ipsa in suis introitibus ac emolumentis non parumper a-ta sit et attenuata.
Tom. III p. 436 (a. 1515) : dominum palatinum ... in expensis non ita, ut alii ... a-tum.
Part. perf. wyczerpany, wyniszczony; extenuatus, fessus.
Syn.
accisus ( ArPrawn I p. 452, a. 1557) , constrictus ( ib. ), fessus ( Tom. IV p. 69, a. 1516) , laceratus ( CorpJP III p. 60, a. 1507) , spoliatus ( ArPrawn I p. 452, a. 1557).
2. zgładzić, wytępić, zetrzeć z powierzchni ziemi; consumere, delere, funditus exstinguere.
Syn.
evertere ( CodEp I 2, p. 254, a. 1471).
N. refl.
GŁOG. Phys. fol. A 4a : his sibi ipsis non obuiant, ne mutuo se a-rent.
N. locut.
α. scabie confusionis :
JANKO p. 749 : seuissima gens omnes ecclesias ... violare non expauit, sacramenta Dominici Corporis ... deferendo; a-antur ergo confusionis scabie tempore eterno.
β. tempus spędzać czas; i. q. terere, consumere
Tom. XIV p. 442 (a. 1532) : militando aetatem suam in ipsa militia in tantum a-verit.
*Dogiel I p. 33 (a. 1538) : inibi plerisque diebus a-tis.
3. skarcić, ukarać; castigare, punire
DŁUG. Hist. III p. 369 : regina ... superno verbere a-ta est.
Id. Op. p. 80 : rex percussus non doluit, et a-tus renuit accipere disciplinam
(cf. Vlg. Jer. 5,3). Pass. odczuwać skruchę; conscientia conteri
NIC. BŁ. Serm. I p. 53 : humilitatem primo dicimus, quando aliquis pro abluendis peccatis incipit salubriter a-i.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)