- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- A.
- N. [
- NR
- ST R
- ON Y:525]
I.
A.
propr.
1.
różnica, rozróżnienie; discrimen,
distinctio.
Glossa
Pol.
GLcerv p. 532 : d-a ... «różność, rozdzielność».
Locut.
α.
in differentia (multiplici) esse
różnić się, być różnym; differre, varium esse
MARTIN. OP. Serm. p. 414 nlb. : quies ... mortuorum est ... in d-a multiplici, quia informidabilis ... item indefectibilis ... item interminabilis est.
Gramm. p. 173 (saec. XV) : partes oracionis sunt in quadruplici d-a.
β.
ad differentiam
dla rozróżnienia; per distinctionem
MARTIN. OP. Serm. p. 367 nlb. : dico supremam habitationem ad d-am aliarum habitationum.
DŁUG. LibBen I p. 313 : Chotel Militaris ... ad d-am alterius Chotel, quae villa est custodis Visliciensis.
Praec. phil. t. t.; distinguitur sensu logico
α.
materialis :
BYSTRZ. Top. fol. n IIIb : d-e materiales sunt ille, que se tenent ex parte terminorum vel propositionum, cuiusmodi sunt veritas, falsitas, contingentia, impossibilitas, necessitas, possibilitas, probabilitas et notioritas.
Ib. supra d-a materialis non facit d-am specificam sed d-am numeralem.Ita saepius.
Opp.
formalis
ib. omne genus debet contrahi ad suas species per differentias essentiales et formales et non per d-as materiales ... quia que sunt diuersarum specierum, bene habent eandem materiam, sicut 'homo' et 'asinus', sed nunquam possunt habere eandem formam.
Ib. fol. x IVb : omnes ... forme specifice sunt sicut numeri quantum ad latitudinem graduum, que est quoad d-as formales, que constituunt species.Ita saepius.
β.
quidditativa :
MatFil II p. 33 (saec. XV in.in) : Deus ... non habet d-am quidditativam, quia talis dicit formam compositi.
BYSTRZ. Top. fol. 144b : d-a ... quiditatiua ... sumitur a forma substantiali vel a realitate actuali diffiniti.
Opp.
quantitatis
ib. fol. 157b : positio apud logicos capitur ... vno modo pro genere generalissimo, quod etiam situs dicitur, alio modo vt est d-a quantitatis, secundum quam acceptionem linea, superficies, corpus et locus dicuntur quantitates positiones (ed. positionum) partium habentes.
γ.
numeralis (in numero)
BYSTRZ. Log. fol. f IVa : varietas accidentium facit d-am in numero.Cf.
δ.
temporalis (temporis)
GOST. Th. fol. k IIIa : opus mobile ... continue transmutatur ... secundum omnem temporis et temporalem δ-αm.
ε.
essentialis:
MatFil II p.33 (saec. XV in.in) : ex quo Deus habet genus, tunc etiam habet d-am saltem essentialem sumptam a tota essentia ipsius Dei.
BYSTRZ. AnalPost fol. m Ib : d-e ... quedam sunt per se et essentiales et de illis loquitur Philosophus ... dicensvltimam d-am ... includere quodammodo totam substantiam diffiniti.
Id. Log. fol. b 5b : practicum et speculatiuum sunt posteriora scientia, cui conueniunt, ergo non sunt d-e essentiales ipsius notitiae.Ita passim. Simili sensu substantialis :
Gramm. p. 164 (saec. XV) : transitiuum et intransitiuum sunt d-e substanciales construccionis.
BYSTRZ. AnalPost fol. 1 VIIIb : d-e ... dicuntur quasi substantiales, in quantum inducuntur ad declarandum formam substantialem.
GŁOG. Anim. fol. K IVa : nullum accidens est principium d-e substantialis.
Item
ultima
cf.
et
BYSTRZ. AnalPost fol. m Ia : d-a vltima accipitur ab vltima forma.
STOB. Intr. fol. b 2b : d-ę vltimę siue sint formales et specifice, siue materiales seu indiuiduales.
Opp.
accidentalis (per accidens)
BYSTRZ. Log. b VIa : practicum et speculatiuum ... sunt d-e accidentales intellectus(cf. STOB. Aret. fol. a IIb, ubi dicuntur per accidens) .
GŁOG. Porph. fol. h VIb : d-a ... per accidens est, que non ingreditur diffinitionem essentialem.Ita saepius.
Item
per (secundum) se, simpliciter :
BYSTRZ. Log. fol. g Ib : d-e facientes alteratum vocantur d-e simpliciter ... exemplum ... 'mouere’ et 'quiescere’, que faciunt solum alteratum, non constituunt aliquam speciem (cf. GŁOG. Porph. fol. h VIa).
Id. Top. fol. z VIIIa : inspiciendo ad d-am secundum se.
GŁOG. Porph. fol. h VIb : d-a per se est, que ingreditur diffinitionem essentialem rei, vt 'rationale’ respectu hominis.Cf. item id. Anim. fol. D IVa.
ζ.
communis
(opp.
propria)
BYSTRZ. Log. fol. g Ia : d-arum alia est communis, alia est propria et alia est magis propria.
Ib. d-a communis est, qua vnum ens differt ab altero altereitate quadam, quodammodo a se vel ab alio ... vt Socrates differt a Platone altereitate quadam, id est accidentali qualitate.
Ib. fol. e IIb : diffinitio, que datur per proprium genus et propriam d-am, est quiditatiua.Ita saepius.
η.
(in)separabilis :
BYSTRZ. Log. fol. g Ib : d-arum inseparabilium alie sunt per se, alie per accidens.
GŁOG. Porph. fol. h VIa : d-a inseparabilis est, que habet causam fixam et firmam, sue manentie in subiecto.
Ib. d-a separabilis est, que non habet causam fixam et firmam sue manentie in subiecto, vt 'sedere, stare’, 'album nigrum’.Ita saepius.
θ.
specifica (specivoca, specialis)
BYSTRZ. Log. fol. e VIa : merito descendentem a generalissimis ad specialissima iubet Plato quiescere in specialissimis, ita quod non sit vlterius diuisio per d-as formales et speciuocas.
Id. AnalPr fol. e Vb : d-e, que sunt de contingenti aut necessario, quamuis sint speciales respectu syllogismi simpliciter, tamen sunt d-e formales abstrahentes a materia necessaria.
Id. Top. fol. n IIIb: d-a materialis non facit d-am specificam, sed d-am numeralem.Ita valgo. Hoc sensu etiam abs.
GŁOG. Porph. fol. h VI Ib : d-a est, qua abundat species a genere.
Ib. fol. h VIIIa : d-a est, quod predicatur de pluribus specie differentibus in eo quod quale.
ι.
generica (generalis)
BYSTRZ. Top. fol. o IVa : cum d-a sit generalis siue generica, cum genere est ordinanda.
Ib. fol. p Ia : d-a generica est predicatum minus principale in diffinitione quam genus.Ita saepius.
κ.
individualis :
BYSTRZ. Log. fol. f IVb : indiuiduum ... constituitur in esse per d-em indiuidualem, quam Scotiste vocant hecceitatem.
Id. Top. fol. x IVa: in indiuiduo ... est d-a contrahens speciem, que vocatur d-a indiuidualis aut alio nomine hecceitas.Ita saepius.
λ.
divisiva (constitutiva)
BYSTRZ. Log. fol. d IIIb : corporeum et incorporeum ... sunt d-e diuisiue substantie.
Id. Top. fol. y VIIb: ens habet d-as diuisiuas et constitutiuas specierum sub eo.
GŁOG. Porph. fol. h VIb : eadem d-a secundum rem est diuisiua, et etiam constitutiua, non tamen eadem ratione, quia d-a dicitur diuisiua respectu generis, quod diuidit cum d-a sibi opposita ... sed d-a dicitur constitutiua respectu speciei, quam constituit, vel diffinitionis speciei.Ita saepius. Occ. sensu metaphysico realis:
AEG. Th. fol. B IIa : in generatione habetur realis d-a inter materiam et formam.
BYSTRZ. Log. fol. g VIIa : nihil idem adequate potest esse principium realis conuenientie et realis d-e alicuius cum aliquo.
Constr.
a.
sq.
gen.
b.
sq.
cum,
cf.
BYSTRZ. Elench. fol. r IIa : talis locus sophisticus conuenientiam habet cum loco dialectico et d-am.c. sq. inter. d. sq. ad
*KodWp II p. 501 (a. 1337) : tanta est d-a sicut lucis ad tenebras.
2.
astr. nierówność (biegu słońca); de solis motu vario
COPERN. Rv . p. 216 : tractatus de secunda et duplici d-a, quae circa solem propter absidum mutationem contingit.
3.
rhet. rozróżnienie (prawne); definit
CALLIM. Rhet. p. 47 : rhetores d-am vocant sufficientem questioni discretionem, ut aliud est servum esse, aliud servire.Cf. Th. V 1, 1068,72 sqq.
B.
meton.
1.
odmiana, gatunek, rodzaj; species
differens.
2.
rozdział; caput (in libro)
GŁOG. Phys. fol. A 3a : huius tractaculi processus in d-as aliquas est distinguendus.
II.
nieporozumienie, kłótnia, spór (także przed
sądem); dissensio , discordia, lis (etiam coram iudice)
KodWp I p. 516 (a. 1285) : occasione certorum mansorum ... inter ... Iaschkonem militem ... et Herdanum scultetum ... d-a coram nobis Przemislao duce exorta fuit.
DokMp I p. 310 (a. 1403) : causam cum d-a et questionis materiam ... inter nos necnon ... Stanislaum ... sopire ... volentes.
KodKKr II p. 463 (a. 1420) : d-ijs ac disconueniencijs inter partes consideratis ... sentenciauimus ... in hunc modum.Ita passim saec. XV—XVI.
Dicitur
discordiarum:
AKapSąd II p. 755 (a. 1511) : lites seu discordiarum aliquarum d-e.
Syn. et iuxta posita
controversia (
APozn I
p. 270, a. 1458
;
StPPP III
p. 14
)
, discordia (
AKapSąd II
p. 107,
a. 1438
;
CodEp III
p. 446, a. 1497)
, dissidium
(
ib.
),
lis (
KodUJ II
p. 35, a. 1444
et saepius). Indicantur personae
a.
sq.
gen.
CodEp III p. 446 (a. 1497) : in discordia fraterna et in d-a regnorum.b. sq. cum :
AAlex p. 145 (a. 1502) : d-as, quae sunt huic regno cum palatino Moldaviae.c. sq. inter, cf. Ita vulgo. Indicatur litis materia a. sq. gen.
AKapSąd I p. 27 (a. 1433) : super d-a quadam domus.
Ib. II p. 648 (a. 1483) : expertus ... moderabitur et concordabit d-as taxe mercatorum.b. sq. de:
KodUJ II p. 35 (a. 1444) : omnem d-am et litem de et super iure praesentandi ad altaria.
Tom. XIV p. 315 (a. 1532) : nemus ... de quo haec agitur d-a.c. sq. in c. abl.
ArHist VI p. 3 (a. 1440) : in causa testamentaria d-am agitantes.d. sq. pro :
KodPol II p. 523 (a. 1461) : orta d-a inter ... episcopum ... et... Albertum de Crothoschino ... pro et super elevacione aggeris.
StPPP II p. 836 (a. 1480) : signa lapidea demonstrando ... pro quibus d-a fuit.Cf. ib. III p. 173 . e. sq. super, cf. et
ŁASKI LibBen I p. 593 : d-a inter plebanum et haeredem super merica praedicta.
Locut.
in differentia poni (cum aliquo)
być przedmiotem sporu; in controversiam vocari
DŁUG. Hist. V p. 102 : de negotiis cum regno Poloniae in d-am pro terra Podoliae ... positis.
III.
singularia
1.
zmiana; commutatio
VITELO Opt. p. 61 : lucem ad omnem positionis d-am ęqualiter diffundi (cf. ib. p. 67).
ZabDziej II p. 371 (a. 1487) : super d-a et translacione dotis alias domus plebani de vetere civitate ad novam civitatem.
2.
opóźnienie, zwłoka; cunctatio, mora
ArPrawn V p. 461 (saec. XV) : plures d-as et obstacula in petendis provisionibus capitularibus ... habuerunt.
Tom. XII p. 233 (a. 1530) : ut ... rex ... illo sine ulla d-a mittat nuncios.