- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
- H.
- Ha.
- N.
I.
A.
1.
a.
sprawa czyjaś, dobro, interes; ratio, bonum, commodum alicuius.
b.
położenie, los; condicio, sors.
2.
a.
zagadnienie, przedmiot, temat; res, de qua agitur, quaestio, propositum, argumentum.
b.
zadanie, dzieło, zdarzenie; res, quae agitur, negotium, opus, factum.
N.
necessaria
potrzeba naturalna; naturae necessitas
MARTIN. OP. Chr. p. 205 : diuertens ([sic)] ... ad necessariam c-am viscera eius repente simul cum vita effusa sunt.
3.
a.
sprawa sporna, spór; res controversa, contentio
ZABOR. Coelib. p. 67 : inter vos c-as vestras disponite.
CodEp III p. 86 (a. 1455) : ut ... ad ... decisionem ... pape ... c-as suas darent.
b.
pretensja, zarzut; crimen, accusatio.
N. glossam Pol.
AGZ XII p. 393 (a. 1464) : tu sibi recepisti equm ... nullam habens ad ipsum c-am alias «wyny».
Locut.
α. causam (alicuius) agere, curare, defendere, loqui (
KodKrak
p. 383, a. 1377)
, sollicitare (
DŁUG. Hist. IV
p. 603
)
, suscipere, tenere, tractare, tueri, tutari.
Item
causae alicuius intendere (
*CodEp III
p. 256, a. 1477).
β. causam in aliquem conferre, ad (contra) aliquem habere (
CodVit
p. 389, a. 1417
et
supra 258,54
sq.
), ad aliquem movere (
*Dogiel I
p. 15, a. 1462)
.
B.
1.
a.
przyczyna, sprawca; id, quod (is qui) aliquid efficit.
b.
źródło, zasada, podstawa; origo, principium, fundamentum.
c.
sposobność; occasio,
facultas.
N.
bellica
potrzeba wojenna; periculum belli imminentis (
ArHist VIII
p. 355, a. 1499)
.
d.
bodziec, podnieta; incitamentum, stimulus
MATTH. p. 42 : creaturae ... sunt nobis ... c-a movens et monens, iuvans et promovens ad hoc, ut exerceamus nos in virtutibus.
DŁUG. Hist. I p. 550 : nonnullis ... qui c-am coniurationi praestiterant, castigatis.
e.
wina, odpowiedzialność;
culpa.
2
a.
movens
et
abs.
:
motyw działania, pobudka; ratio, qua quis in agendo ducitur.
Praec.
α.
wzgląd na kogoś (coś); respectus alicuius (rei).
β.
cel; finis, propositum.
b.
pretekst, wymówka;
praetextus, excusatio.
N. ad
B.
1.
syn.
et iuxta posita culpa, ingenium (
KodWp II
p. 15, a. 1288)
, occasio, ratio.
Opp.
effectus.
2.
glossas
Pol.
RFil XXIV p. 68 (a. 1415) : c-a peccati «przizstava».
Ib. p. 341 (a. 1440) : c-a «savada».
Ib. p. 361 (a. 1446) : sine c-a «przesz przypadzenye».
3.
attributa
a.
gen.
,
v.
gr. impedimenti (
ArLit I
p. 82, a. 1521).
b.
epitheta, v. gr. ardua (
CodEp II
p. 312, a. 1433
;
ib. III
p. 112, a. 1461)
, necessaria, urgens (
StPPP III
p. 11, a. 1532).
Item
legitima (
PommUrk III
p. 285, a. 1296
et saepius), rationabilis (
Lites I
p. 44, a. 1320
et saepius); eodem sensu bona, iusta.
Inde etiam abs. iustam causam significare solet. Opp.
frivola (
Lites I
p. 44, a. 1320)
, levis.
4.
locut.
verbales
α. causa intervenit, subest, subit (
HUSSOW.
p. 12, v. 68
), se suggerit (
Tom. IX
p. 276, a. 1527).
Praeterea excusat (
CodEp II
p. 312, a. 1433)
, exigit (
Lites II
p. 391, a. 1389
et saepius), movet, obstat, praepedit (
ArHist V
p. 276, a. 1392—1412),
requirit (
AKapSąd III
p. 132, a. 1509).
β. causam dare, excitare, praebere, praestare.
Eodem sensu
in causa esse.
γ. causa se excusare (
ArPrawn X
p. 34, a. 1394)
, causam adinvenire (
Tom. I
p. 15, a. 1507)
, allegare, dare, deducere (
KodMp IV
p. 324, a. 1438)
.
Item
dicere, edocere, inferre (
JAC. PAR. Serm.
fol. 141a
)
, (ex)ponere, protendere (
PommUrk III
p. 285, a. 1296)
, reddere.
Opp.
causam ινθυιρερe.
δ. causam alicui inferre (
AGZ XVII
p. 110,
a. 1475)
, in aliquem (aliquid) conferre, (de)reicere (
OSTR.
p. 138
;
DŁUG. Hist. IV
p. 21
;et
V
p. 585
).
5.
constr. a. sq.
gen. b. sq.
enuntiato relativo (qua, per quam, propter quam). c. sq.
enuntiato causali (quia, quod). d. sq.
enuntiato interrogativo
(cur, quare, si). e. sq.
enuntiato finali (ut, quatenus).
6.
usus frequentiores sed antiqui
a.
abl.
loco adverbii (abs. vel apposito adi. num. part.
pronom.)
ea, qua, aliqua causa
z jakiejś przyczyny, dlatego, dlaczego; aliqua causa intercedente, propterea, cur.
Similiter
c.
prp. de, ex, ob, propter.
Abundat causa ideo (
AGZ XVI
p. 207, a. 1487)
.
N.
ex causa
α.
ze słusznej, ważnej przyczyny;
i. q. ex iusta, gravi causa.
Similiter cum causa,
opp. sine (absque) causa. Ex causa videri i. q. iustum, ex re (
ConcPol VI
p. 289, a. 1589).
β.
przypadkiem; casu
AKapSąd II p. 840 (a. 1524) : tetigisse manu testem ... ex c-a ad femur.
b.
abl.
loco prp.
(sq. vel praecedente gen. vel pronom. possessivo)
dla, z powodu, w celu, w interesie, ze względu na; propter aliquid, respectu alicuius (rei).
II.
med.
t. t.
valetudinaria
et
abs.
:
choroba;
morbus.
III.
phil.
t. t.
a.
przyczyna ontologiczna; causa
ontologica.
Syn. et iuxta posita
causale (
NIC. BŁ. Serm. II
p. 10
;
;cf.
infra
s.
v.
causalis), principium.
Opp.
causatum (
PARIS. Quaest. fol. a 3a
et saepius,
cf.
s.
v.
), effectus.
N. locut.
cognoscere (scire) per causam (
JAC. PAR. II
p. 352
;
GŁOG. Anal.
fol. 63a
).
;
Abs. loco inscriptionis libri
De causis,
qui Aristotelis fuisse putabatur
ArLit IV p. 78 (a. 1507) : mgr Nicolaus ... lecturam ... C-arum.Ita saepius.Distinguuntur genera
1.
cztery przyczyny arystotelesowskie; quattuor causae Aristotelicae
a. efficiens (
GOST. Th. fol. a 5a
et saepissime, cf. Th. III 661,51).
Opp.
deficiens (
NIC. BŁ. Serm. I
p. 167
; cf. Th. III 663,28).
b. materialis (
AEG. Th. fol. A 2a
et saepissime).
c. formalis (
PARIS. Quaest. fol. c 3a
et saepissime),
d. finalis (
GŁOG. Anim.
fol. 2b
et saepissime). Additur etiam effectiva (
GŁOG. ExLog
fol. 54a
et saepius),
formabilis (
GOST. Th. fol. b 3b)
, exemplaris
(
ib. fol. f 2b).
2.
ze względu na jakość; respectu qualitatis
a. essentialis (
GŁOG. Anal.
fol. 163a
)
,
item per se (
id. Anim.
fol. 5a
et saepius), complexa (
WROCŁ. Epit. fol. b 3b
;
;opp. incomplexa
ib.
), absoluta (
PARIS. Quaest. fol. c 3a
), propria (
GŁOG. Anal.
fol. 41b
et saepius).
Opp.
accidentalis (
id. Phys. fol. C 2b
), per accidens (
id. Anal.
fol. 22a
).
b. intrinseca (
id. Alex. II fol. A 5b
)
opp. extrinseca (
PARIS. Quaest. fol. c 3b
et saepius).
c. determinata (
GOST. Th. fol. a 4a)
; opp. latens (
PARIS. Quaest. fol. r 3b
cf. Th. III 661,50).
Item
imperfecta (
GOST. Th. fol. a 4a).
3.
ze względu na zakres działania; respectu earum rerum, in quibus causae
effectus conspicui fiunt a. universalis (
GOST. Th. fol. a 6b
et saepissime);
opp. particularis (
GŁOG. Anal.
fol. 50b
et saepius).
b. corporea temporalis (
GOST. Th. fol. e 6a).
c.
w obrębie bytów świadomych; in eis, quae sui conscia sunt libera (
PARIS. Quaest. fol. b 2b
), consilians (
GŁOG. Anal.
fol. 101b
)
, praevidens (
id. Porph. fol. t VIa
).
4.
ze względu na sposób działania;
respectu modi agendi
a. activa (
GŁOG. Anim.
fol. 83b
) vel in actu (
id. Anal.
fol. 52b
); opp. in habitu (
ib.
), in potentia (
WROCŁ. Epit. fol. b 3b)
, passiva (
ib. fol. b 2b
). b. dispositiva (
GŁOG. Anim.
fol. 41b
),
item praedisponens (
id. Anal.
fol. 101b
), praeparans (
ib.
).
c. naturalis (
PARIS. Quaest. fol. v lb
et saepius,
cf. Th. III 661,54 et663,12);
opp.
artificialis (
GŁOG. Alex. I
fol. 154a
).
d. conservans (
GOST. Th. fol. i 5a)
; opp. producens (
ib.
).
5.
ze względu na stosunek do skutku; respectu relationis causae ad effectum
a. totalis (
STOB. Intr. fol. b la
et saepius);
opp. partialis (
GŁOG. ExLog
fol. 113a
;
id. Anal.
fol. 13a
;).
b. aequivoca (
ib.
fol. 35a
et saepius);
opp.
univoca (
ib.
).
c.
praeterea adaequata (
PARIS. Quaest. fol. c 2b
), proportionata (
GŁOG. Anal.
fol. 174b
)
, completa (
GOST. Th. fol. f 3b)
, magis (
ib. fol. a 8b
), sine qua non (
GŁOG. Anal.
fol. 139b
)
; item sufficiens
(
ib.
fol. 15a
;
id. Anim.
fol. 96a
;), coadiuvans (
id. Anal.
fol. 128b,
cf. Th. III 661,33 et 662,41 sqq.).
6.
ze względu na porządek przyczyn w stosunku do siebie; secundum ordinem causarum inter se prima,
quae apud theologos Deum significat (
GOST. Th. fol. a 6a
et saepissime,
cf. Th. III 661,62, 84 sqq. et 662,79;
opp.
secunda
GOST. Th. fol. a 5a
et
i 1,
cf. Th. III 661,62). Eodem sensu
primaria (
GŁOG. Anim.
fol. 121b
et saepius),
maxima (
id. Anal.
fol. 73b
—74a
), altissima (
ib.
fol. 133a
), ultima (
ib.
fol. 26a
et
117a
); item praecipua (
ib.
fol. 164a
), principalis (
GIEŁCZ. fol. G 3a
et saepius,
cf. Th. III 662,42 et 663,6;
opp.
instrumentalis:
GŁOG. Anim.
fol. 72a, GIEŁCZ. fol. D 2a
et saepius); item originalis (
GŁOG. Porph. fol. m IIb)
, radicalis (
ib.
); porro causarum (
GOST. Th. fol. a 4a,
cf. Th. III 662,81),
causalitatis (
ib. fol. b 3b
), non causata (
GŁOG. Anal.
fol. 73b
—74a)
; denique regitiva (
GOST. Th. fol. d 4a)
, realis (
ib. fol. gh la
), simplex
(
ib. fol. a 6a
; cf. Th. III 661,84). Ad haec accedunt remota (
GŁOG. ExLog
fol. 37a
et saepius opp. proxima
id. Anal.
fol. 50a
; cf. Th. III 661,61 et 662,41), media vel mediata (
GOST. Th. fol. a 8b
et
GŁOG. Alex. II fol. A 5a
;
;opp. immediata
id. Hisp.
fol. 112a
et
Anal.
fol. 90b
), porro
superior (
GOST. Th. fol. e la
;
ib. fol. b 3a
;et saepius;
opp. inferior
ib.
et
GŁOG. Anal.
fol. 73b
—74a),
denique subordinata (
ib.
fol. 42b
;
STOB. Intr. fol. b la)
;.
B.
powód logiczny; causa logica
GŁOG. Anal. I fol. la : sylogismus... debet esse ex ... premissis, j que sunt ... c-e conclusionis probande.
GOST. Th. fol. a 5a: c-a secundum Boecium est, ad quam sequitur de necessitate aliud.
N.
illativa (
GŁOG. ExLog
fol. 54a
)
, influxiva (
id. Anim.
fol. 121b
), probabilis (
id. Anal.
fol. 132a
et
133b
).
IV.
iur.
t. t.
1.
podstawa kontraktu prawnego;
condicio iuris, qua res aliqua datur
KodWp II p. 168 (a. 1299) : quod ... abbas et conventus ... quedam bona ... ad mensam ecclesie Gneznensis ... commutacionis c-a dedissent, ex eo, quod eis remota essent.
APozn I p. 413 (a. 1468) : confessus est se recepisse ... quinquaginta flor. ... ex c-a amicabilis mutui.Ita saepissime.
Iuxta ponitur
titulus (
KodWp III
p. 76, a. 1357).
2.
sytuacja prawna, interes strony procesowej; ratio partis in iudicio agentis.
3. civilis, criminalis, litis (litigii) et
abs.
a.
roszczenie lub przestępstwo dochodzone w procesie; res postulata vel delictum, de quo in iudicio agitur.
b.
proces cywilny lub karny; actio in iudicio, lis, dica.
4.
pozew lub akt oskarżenia zwł. w formie ustnego wywodu przed sądem, tzw. żałoba; coniectio causae ab actore vel accusatore in iudicio habita, accusatio, actio
TPaw III p. 529 (a. 1398) : Vetrzich ... conquestus est contra Msczigneum ... ac eius ... filium puerum, qui Msczigneus c-am repugnavit, quod puer non haberet legitimam etatem.
StP PP VIII p. 721 (a. 1399) : Martinus... penam ... quia in iudicio interrumpebat c-am Nicolai.Ita saepius.
5.
rozprawa sądowa; iudicium, disceptatio in iudicio habita
StPPP VIII p. 417 (a. 1397) : penam ... quod dixit sibi in c-a, quod iniuste me iudicas.
KodUJ I p. 147 (a. 1424) : actum ... Cracoviae ... mane hora c-arum.
N.
definitiva (diffinitiva)
StPPP VIII p. 55 (a. 1382) : Vitoslaus ... cum Stascone ... terminum ... ad diffinitiuam c-am inter ipsos.
KsgCzer p. 173 (a. 1417) : parere ... ad definitivam c-am ... wrulgariter «na rosprawyne».
6.
singulare et incertum: opłata sądowa?
merces, quae a partibus solvebatur?
KodMp II p. 127 (a. 1268) : constituimus ... sex scoltetos ... ut iudicent ... recipientes pro se tertium denarium et de duobus ex parte eorum volumus nobis fieri iustam c-am per totum.KodTyn p. 113
( a. 1352) : ipsi c-as tenentur per se et pro praedicto monasterio accipere ... quae dicuntur ... «mecz, sedmnadescie ... glowa» ... vaccam ... strozam.
Syn. et iuxta posita
actio (
AKapSąd III
p. 150,
a. 1510)
, controversia (
APozn I
p. 252, a. 1456
et saepius),
lis (
TPaw III
p. 274, a. 1393
et sae
pius),
iudicium (
ŁASKI ComPriv
fol. 29b
),
item
litigium (
KsgŁawKr
p. 96, a. 1373)
, negotium
(
DyplMog
p. 60, a. 1355
et saepius),
practica
(
TPaw IV
p. 595, a. 1394)
, propositio (
AKapSąd III
p. 127, a. 1508)
, querela (
ArPrawn X
p. 413,
a. 1414)
, quaestio (
JusPol
p. 41, saec. XIV medio
),
res (
PrzywKr
p. 7, a. 1360
;
StPPP VIII
p. 368,
a. 1394
;
ib. VII
p. 407, a. 1456)
.
Glossae
Pol.
StPPP II p. 515 (a. 1442) : c-a et «rosprawa», que est inter Johannem ... et Petrum ... data est ... ad conuencionem proximam.
KsgCzer p. 184 (a. 1417) : hec c-a wulgariter «spora» erat coram procuratore ... inter praeconem et ... Johannem.
KsgMaz III p. 19 (a. 1434) : Vlodek ... contra Arnoldum ... nobili Wsczele ... c-am suam wlgariter «przą» pro violencia ... assignavit (ita saepius ).Distinctiones
a.
ze względu na prawo formalne
tj. sposób dochodzenia procesowego; respectu postulationis principalis (
PommUrk VII
p. 170,
a. 1327
;
StPPP VI
p. 62, a. 1512)
; opp. accessoria (
PommUrk VII ut
supra 20
sq.
).
b.
ze względu na prawo materialne tj. jakość roszczenia; respectu qualitatis rei postulatae vel controversae mobilis (
KsgŁawKr
p. 133, a. 1375
;
KsgCzer
p. 112,
a. 1417
; opp. immobilis
ib.
), hereditaria vel hereditatis (
StPPP VIII
p. 406, a. 1397
;
ArPrawn X
p. 427, a. 1414)
, dotis (
AKapSąd III
p. 99,
a. 1503)
, testamentaria (
ZabDziej II
p. 60,
a. 1483
et saepius), matrimonialis (
ib.
p. 111
,
a. 1483
et saepius); praeterea pecuniaria (
KodMp II
p. 131, a. 1271
et saepius), debitorum (
ib. IV
p. 11
,
a. 1386)
, creditoria (
ARect I
p. 29, a. 1469)
, perpetualis (
StPPP II
p. 672, a. 1462)
, advocatiae (
ArPrawn X
p. 45, a. 1396)
; denique nobilitatis (
KodMp III
p. 129, a. 1359).
c.
ze względu na jakość przestępstwa; respectu qualitatis delicti capitalis (
LeubUrk
p. 7, a. 1175
;
KodMp II
p. 272,
a. 1329
et saepius); simili sensu sanguinis (
KodWp IV
p. 9, a. 1267
et saepius;
cf. sanguinolenta:
CorpJP III
p. 444, a. 1519),
item vulnerationis (
AKapSąd III
p. 370, a. 1477)
, manus (
LeubUrk
p. 7, a. 1175)
, iniuriarum (
KodTyn
p. 473,
a. 1465)
; furticinii (
StPPP II
p. 230, a. 1418
et saepius), infamationis (
ArPrawn X
p. 317,
a. 1411)
; deinde decimalis (
ZabDziej II
p. 522,
a. 1489)
, usuraria (
AKapSąd II
p. 583, a. 1460)
, incantationis (
ib. III
p. 370, a. 1477
et saepius),
fidei (
ib.
p. 242, a. 1480
et saepius), haereticae pravitatis (
ib.
p. 265, a. 1499).
d.
ze względu na wysokość roszczenia lub stopień szkodliwości przestępstwa; secundum pretium rei postulatae vel gravitatem delicti alta (
LiegnUB
p. 89, a. 1342)
, ardua (
KodMp II
p. 90, a. 1253
;
StPPP VII
p. 408, a. 1457)
, gravis (
ArSang II
p. 9, a. 1321)
,
magna (
KodMaz(L)
p. 9, a. 1237
et saepius),
maior (
KodMp II
p. 174, a. 1289
et saepissime),
onerosa (
ZabDziej III
p. 471
a. 1497)
, potior (
ArHist IV
p. 257, a. 1363)
, praegnans (
StPPP VII
p. 408, a. 1457).
Opp.
bassa (
Liegn UB
p. 89
,
a. 1342)
, exilis (
ZabDziej III
p. 477, a. 1497)
, facilis (
KodWp III
p. 46, a. 1356)
, frivola (
PommUrk V
p. 262, a. 1316)
, ieiunior (
Dogiel IV
p. 243,
a. 1526)
, inferior (
ArSang II
p. 5, a. 1295)
, levis (
KodMp II
p. 263, a. 1327
et saepius), mediocris (
ArSang II
p. 5, a. 1295)
, minuta (
LiegnUB
p. 13,
a. 1293)
, parva (
KodMp II
p. 90, a. 1253
et saepius), simplex (
KodMaz(L)
p. 9, a. 1237)
.
Item in locut.
se (ex)tendens ad aliquot marcas
sim.(
ArSang II
p. 97, a. 1400
et saepius) vel cum gen. pretii (
KodMaz(K)
p. 208, a. 1222
et saepius).
e.
ze względu na rodzaj trybunału sądzącego; respectu tribunalis, cui causa iudicanda attribuitur
castrensis (
AGZ XVI
p. 82, a. 1470)
, terrestris
(
ib.
), colloquialis (
ib. XIII
p. 248, a. 1447
et saepius);
opp. particularis (
ib.
p. 283, a. 1449)
, regalis (
ib.
).
Item
mundana (
Lites II
p. 126,
a. 1245)
sive prophana (
ARect I
p. 219, a. 1484
;
ArPrawn I
p. 359, a. 1512)
sive (mere) saecularis (
AKapSąd III
p. 150, a. 1510
;
ib.
p. 151, a. 1511)
.
Opp.
(mere) spiritualis (
StPPP III
p. 26, a. 1532
;
ib.
p. 27
et saepius), item fori spiritualis (
ZabDziej III
p. 258, a. 1493)
, ad forum spirituale spectans (
AKapSąd III
p. 60, a. 1489)
, iudicium spirituale concernens (
ib.
p. 165, a. 1513),
(iudicio) spirituali annexa (
StPPP III
p. 27, a. 1532
;
ArPrawn I
p. 395, a. 1542).
Denique mixti fori (
ArPrawn I
p. 395, a. 1542).
N.
commissaria (
ZabDziej II
p. 91, a. 1483
;
APozn III
p. 149,
a. 1506),
item commissaria apostolica (
AKapSąd III
p. 287, a. 1505
et saepius) et commissaria ordinaria (
ib. II
p. 668, a. 1493
et saepius). Plura causarum genera rhetorice distincta inveniuntur
ap.
CALLIM. Rhet.
(cf.
indicem).
Locut. verbales
1. causa α. fit, (ex)oritur (
TPaw IV
p. 284, a. 1405
et saepius).
β. est, geritur (
TPaw III
p. 396, a. 1397
et saepius), ventilat (
AKapSąd II
p. 469, a. 1420)
, vergit (
AGZ XVI
p. 392, a. 1481)
, vertitur (
KodMp I
p. 13, a. 1212
et saepius), volvitur (
ib. IV
p. 93, a. 1404
et saepius).
γ. devolvitur ad alium iudicem (
ArPrawn X
p. 239, a. 1408
et saepius), pendet (
KodMp IV
p. 218, a. 1425
; indecisa:
ZabDziej I
p. 112, a. 1483
et saepius; ad alium iudicem:
KodUJ IV
p. 156, a. 1535)
, stat (
StPPP VIII
p. 467, a. 1398
et saepius), cessat (
ArPrawn X
p. 146, a. 1404
et saepius), collabitur (
AGZ XIX
p. 639, a. 1559)
, moritur (
TPaw III
p. 321,
a. 1394)
, perit.
2. partes causam alicui (super aliquem procuratorem) allegant (
AGZ XIX
p. 282,
a. 1482
; item delegant:
StPPP I
p. 2
. saec. XIV medio
et saepius), assignant (
KsgMaz III
p. 19,
a. 1434
et saepius; item resignant:
ArPrawn X
p. 94, a. 1401
et saepius),commendant (
StPPP VIII
p. 347, a. 1389
et saepius), committunt (
ib.
p. 4, a. 1376
et saepius), conferunt (
ib.
p. 250
,
a. 1388
et saepius), constituunt (
ib.
p. 380
,
a. 1396
et saepius), dant (
ArPrawn X
p. 94,
a. 1401
et saepius), porrigunt (
StPPP VIII
p. 375,
a. 1394).
3. procurator causam alicuius assumit in se (
ArPrawn X
p. 327, a. 1411)
, deducit (
AKap Sąd III
p. 168, a. 1513)
, fovet (
StPPP VIII
p. 254, a. 1388
et saepius), procurat (
ib.
p. 562
,
a. 1398)
, promovet (
ArPrawn V
p. 510, a. 1517)
, recitat (
StPPP VIII
p. 190, a. 1386)
, suscipit, situat (
TPaw III
p. 511, a. 1400
; cf.
ib. IV
p. 796
,
a. 1400)
, tenet (item pro aliquo:
KsgGrWp I
p. 219, a. 1395)
; praeterea causam loquitur pro aliquo (
ZabDziej I
p. 87, a. 1470)
, causae se inscribit (
StPPP VII
p. 405, a. 1456)
, se ad causam ponit (
AKapSąd II
p. 78, a. 1428
et saepius); denique causam subdelegat (
StPPP VI
p. 1523
).
4. partes α. causam allevant (
ZabDziej III
p. 72, a. 1490)
, attemptant (
ArPrawn X
p. 179,
a. 1406
et saepius), citant (
StPPP VIII
p. 311,
a. 1389
; item aliquem ad vel in causam
: KodKKr I
p. 18, a. 1224
;
ArPrawn IV
p. 22, saec. XIV
medio
; item aliquem pro vel super causa
ib.
p. 280
,
saec. XIV medio
;
ib. X
p. 438, a. 1414
et saepius),
committunt in iudicio (
DŁUG. Op.
p. 414
)
, dant sibi (
StPPP II
p. 230, a. 1418)
, dirigunt contra se (
ArPrawn X
p. 413, a. 1414
et saepius), evocant (
IusMet
p. 164, a. 1485
; item se in causam:
KodMp IV
p. 99, a. 1405
et saepius; item pro causa:
PommUrk V
p. 262, a. 1316
et saepius, cf. Th. III 695,71), exsequuntur (
ArPrawn IV
p. 55, saec. XIV med
io), faciunt (
KsgCzer
p. 135,
a. 1415
et saepius), fundant (
AKapSąd II
p. 809,
a. 1519)
, inchoant (
GALL
p. 407
= 30,7 M.
et saepius), incipiunt (
AGZ XIII
p. 290, a. 1449)
, inferunt sibi (
StPPP VIII
p. 375, a. 1394
; item
in consistorium:
KodMp I
p. 13, a. 1212)
, impingunt sibi (
KsgGrWp I
p. 24, a. 1387
et saepius), impugnant sibi (
AGZ XI
p. 10, a. 1424
et saepius), intentant sibi (
Lites I
p. 11, a. 1320
et saepius; item una cum altera:
AGZ XIII
p. 401,
a. 1463)
, introducunt ad iudicium (
ArPrawn X
p. 288, a. 1409)
, mergunt (
Lites II
p. 330, a. 1413)
, movent (
StPPP VIII
p. 388, a. 1397
et saepius; item sibi:
ArPrawn X
p. 327, a. 1411
et saepius; item contra se:
KodMp II
p. 36, a. 1227
et saepius; item una cum altera:
ZabDziej II
p. 32, a. 1483)
, obiciunt sibi (
AKapSąd III
p. 372, a. 1483)
, repetunt iure (
KodKrak
p. 29, a. 1342)
, suscitant (
AKap Sąd II
p. 469, a. 1420).
Simili sensu
in
causam se cogunt (
Ztschr. XLII
p. 287, a. 1262)
, de (pro) causa se impediunt (
StPPP VIII
p. 406
a. 1397
;
ArPrawn X
p. 390, a. 1413)
, ad causam se provocant (
StPPP I
p. 14, saec. XIV medio
), pro causa se inculpant (
CorpJP III
p. 429,
a. 1519)
, pro causa se querulant (
PrzywKr
p. 7,
a. 1360
et saepius), ad (in) causam (vel in causa) se trahunt (
KodKrak
p. 3, a. 1257
;
AKapSąd III
p. 369, a. 1477
;
DŁUG. LibBen I
p. 194
et saepius).
β. causam declarant (
AGZ XIV
p. 115,
a. 1443)
, expediunt (
StPPP VIII
p. 631, a. 1399)
, exponunt (
JusPol
p. 41, saec. XIV medio
), exprimunt (
ArPrawn IV
p. 182, saec. XIV medio
et saepius), proponunt (
ArPrawn X
p. 56, a. 1398
et saepius; item contra se:
KsgMaz II
p. 150,
a. 1425
et saepius).
γ. causam arrestant (
ArPrawn X
p. 389, a. 1413),
item repugnant (
TPaw III
p. 529, a. 1398)
, retorquent (
AGZ XV
p. 44,
a. 1466),
porro defendunt, dicunt, de (pro) causa respondent (
KodMp II
p. 131, a. 1271
;
KodWp V
p. 333, a. 1422).
δ. causam actitant, agitant (
StPPP VIII
p. 245, a. 1388
et saepius; item pro causa
ib.
p. 216, a. 1387)
, exercent (
CorpJP III
p. 225, a. 1512)
, experiuntur (
KodWp V
p. 333,
a. 1422)
, (inter se) habent (
ArPrawn X
p. 6,
a. 1392
et saepius), manutenent (
KsgGrWp I
p. 267, a. 1397)
, pertractant (
PrPol
p. 113,
a. 1400
;
ArPrawn X
p. 94, a. 1401)
, prosequuntur (
StPPP VIII
p. 62, a. 1382
et saepius),
tractant (
ArPrawn X
p. 434, a. 1414
et saepius). Praeterea in causam intrant (
AGZ XIV
p. 412,
a. 1454)
, ad causam se intromittunt (
StPPP VIII
p. 810, a. 1400
; item de causa:
ArPrawn X
p. 482,
a. 1416
; item in causa
ib.
p. 125, a. 1403)
, in causa procedunt (
ib.
p. 264, a. 1408
et saepius),
in causa stant (
TPaw III
p. 274, a. 1393)
, pro causa se iudicant (
AGZ XIII
p. 248, a. 1447)
.
ε.
causam acquirunt (
StPPP VIII
p. 377, a. 1396
et saepius;
in aliquo :
ArPrawn X
p. 32, a. 1394
;
super aliquem :
StPPP VIII
p. 456
a. 1398)
, assequuntur (
Tom. VIII
p. 142, a. 1526)
, evincunt
(
CorpJP III
p. 178, a. 1511)
, lucrant (
ArPrawn X
p. 244, a. 1408
et saepius), meliorant (
AGZ XIX
p. 588, a. 1532) , obtinent (contra aliquem:
StPPP VIII p. 419, a. 1397 et saepius; erga aliquem:
TPaw III p. 340, a. 1395 et saepius; in aliquo:StPPP VIII p. 31, a. 1381 et saepius; item in causa: KodMp II p. 90, a. 1253, item causae triumphum: StPPP VIII p. 14, a. 1376). Praeterea relevant ( ArPrawn X p. 458, a. 1415 et saepius; cf. sublevant: AGZ XIX p. 639, a. 1559) , item pro causa aliquem evadunt ( StPPP VIII p. 33, a. 1381 et saepius), in causa (causae) victoriam (de)reportant ( KodMp II p. 90, a. 1253 ; ArPrawn IV p. 277, saec. XIV medio ).
ζ. causam
amittunt, (de)perdunt, vulnerant (
KodMp IV
p. 455, a. 1446).
Praetereacausa frustrantur (
ArPrawn IV
p. 276, saec. XIV medio
), in (a) causa cadunt, in causa (cor)ruunt (
AGZ XVI
p. 417,
a. 1493
;
ib.
p. 452, a. 1551)
, succumbunt (
StPPP VIII
p. 496, a. 1398
et saepius), vincuntur.
η. causae (ex causa) cedunt (
KodMp IV
p. 445, a. 1446
,
DŁUG. Op.
p. 36
)
, renuntiant (
KsgŁawKr
p. 96
;
a. 1373
;et saepius), de (in, pro) causa se dimittunt (
ArPrawn X
p. 42, a. 1396
;
StPPP VIII
p. 543,
a. 1398
;
ib.
p. 486, a. 1398
et saepius; item remittunt:
AGZ XIII
p. 283, a. 1449).
θ.
causam resumunt (
AKapSąd III
p. 134, a. 1509)
, retractant (
ArPrawn X
p. 97, a. 1401)
, iudicium in causam restituunt (
StPPP VIII
p. 731, a. 1399) .
ι. causam (de)dimittunt arbitris (ad manus:
ArPrawn X
p. 66, a. 1398
;
StPPP VIII
p. 883,
a. 1400
; item de manibus:
ArPrawn X
p. 182,
a. 1406)
; similiter mittunt super aliquem (
TPaw VII
p. 33, a. 1418)
, in alicuius arbitrium (
StPPPVIII
p. 312, a. 1389).
κ. causam finiunt (
ib.
p. 301
,
a. 1389
et saepius), finalem amicabiliter faciunt (
PommUrk VI
p. 366, a. 1285)
, mortificant (
AGZ XIV
p. 125, a. 1444
et saepius), inter se disponunt (
TPaw VII
p. 225, a. 1421).
5. iudex vel arbiter
α. ad causam praesidet (
CodEp III
p. 117,
a. 1462
; item in causa residet:
StPPP II
p. 909,
a. 1496).
β. causam audit, cognoscit (item de causa:
ArPrawn IV
p. 273, saec. XIV medio
; pro causa:
StPPP VIII
p. 372, a. 1394
; cf. de causa cognitionem facit:
CodEp III
p. 74, a. 1455)
, inquirit (
StPPP VIII
p. 242, a. 1388).
γ. causam digerit (
DŁUG. Hist. III
p. 25
)
, practicat (
StPPP II
p. 909, a. 1496)
, tractat (
*KodMp II
p. 42,
a. 1229
et saepius; item pertractat:
StPPP VI
p. 235, a. 1523)
, in causa deliberat (
ArPrawn X
p. 6, a. 1392).
Item
causam recipit ad deliberandum (
AGZ XVI
p. 217, a. 1488)
, ad interrogandum (
ib.
p. 9, a. 1463
et saepius), ad inquisitionem (requisitionem
ib.
p. 53, a. 1468
;
ib.
p. 170
,
a. 1481).
δ. causam concludit (item in causa:
AKapSąd III
p. 219, a. 1422
et saepius), decernit (
PP II
p. 105, a. 1450
et saepius), decidit (
ArPrawn X
p. 321, a. 1411
et saepius), diffinit (
ib. IV
p. 273, saec. XIV medio
et saepius), dirimit (
*Lites II
p. 118, a. 1388)
, discernit (
StPPP VIII
p. 203, a. 1387
et saepius), discutit (
KodMp II
p. 73, a. 1244
et saepius), distinguit, iudicat
(item de causa:
ArPrawn IV
p. 273, saec. XIV
medio
; in causa:
KodMp IV
p. 11, a. 1386
; cf. pro causa iudicium exercet:
KodWp II
p. 18, a. 1289)
, sententiat (
VL
p. 34, a. 1423
; item in causa:
ArPrawn X
p. 412, a. 1414
et saepius), pro causa arbitrat (
KsgCzer
p. 135, a. 1415).
Praeterea in causa pronuntiat (
ArPrawn X
p. 424, a. 1414)
causam partibus edicit (
StPPP II
p. 940, a. 1501)
, manifestat (
ib.
), terminat (
*KodKKr I
p. 16,
a. 1220
et saepius; item determinat:
StPPP VIII
p. 796, a. 1400).
ε. causam alicuius condemnat (
DŁUG. Op.
p. 40
;
;similiter aliquem in causa;
ArPrawn VI
p. 107, a. 1554)
vel a (de, pro) causa aliquem (ab)solvit (
ArPrawn V
p. 431, a. 1396
;
ib. X
p. 358, a. 1412
;
ib.
p. 370, a. 1412)
, iustificat (
ib.
p. 196, a. 1406)
, alicui pro causa satisfacit (
ib.
p. 423, a. 1411).
ξ.
causam componit
(item
partes pro causa :
ArPrawn X
p. 36, a. 1394)
,
concordat (
TPaw IV
p. 284, a. 1405
et saepius;
item partes in vel pro causa:
ArPrawn X
p. 36,
a. 1394
;
ib.
p. 67, a. 1398
et saepius).
η. causam cassat (
StPPP VIII
p. 600, a. 1393
), exstinguit
(
ib.
p. 380, a. 1396
et saepius), irritat (
ib.
p. 592
,
a. 1398)
, sopit (
ArPrawn X
p. 443, a. 1415)
, strangulat (
DokPaul
p. 305, a. 1462)
, suffocat (
StPPP VIII
p. 243, a. 1388
et saepius); similiter
pro causa silentium imponit (
ArPrawn X
p. 250,
a. 1408).
θ. causam reiterat (
ZabDziej II
p. 117,
a. 1483)
, repetit (
ib.
).
ι. causam ad alium terminum continuat (
AKapSąd II
p. 91, a. 1433)
, dat (
StPPP II
p. 515, a. 1442)
, prorogat (
AGZ XVI
p. 181, a. 1483)
, protrahit (
ArPrawn X
p. 54,
a. 1397)
, suspendit (
StPPP VIII
p. 355, a. 1390
et saepius), in causa supersedet (
AKapSąd III
p. 339, a. 1520
et saepius).
κ.
causam ad alium iudicem dat (
AGZ XVI
p. 217, a. 1488)
, defert
(
StPPP VI
p. 258, a. 1524)
, describit (
ArPrawn X
p. 267, a. 1408)
, (re)mittit (
AKapSąd III
p. 72,
a. 1499
;
APozn III
p. 149, a. 1506
et saepius),
coram altero iudice (sub)delegat (
AKapSąd II
p. 469, a. 1420)
; item
alteri iudici committit
(
AKapSąd III
p. 156, a. 1511
et saepius). Gen. dependet a substantivis
causae actio (
ArPrawn X
p. 325, a. 1411
et saepius),
amissio
(
StPPP VIII
p. 315, a. 1389
et saepius),
acquisitio
(
ib.
p. 376, a. 1396)
, audientia (
AKapSąd III
p. 287, a. 1505)
, damnum (
StPPP VIII
p. 417,
a. 1397)
, decisio
(
ib.
p. 359, a. 1390
et saepius),
defensio (
ArPrawn IV
p. 112, saec. XIV med
io), diffinitio
(
ib.
),
discussio (
AKapSąd III
p. 151,
a. 1511)
, expeditio (
Lites I
p. 35, a. 1320
et saepius),
impetitio (
StPPP VIII
p. 883, a. 1400)
,
inquisitio (
AGZ XVI
p. 170, a. 1481)
, insinuatio
(
ib.
p. 392, a. 1481
et saepius),
intitulatio (
StPPP XI
p. 150, a. 1417)
, melioratio (
AGZ XVI
p. 422,
a. 1496)
, negotium (
AKapSąd III
p. 146, a. 1510)
,
perditio (
StPPP VIII
p. 252, a. 1388
et saepius),
processus (
ArPrawn X
p. 26, a. 1394
et saepius),
procuratio (
StPPP VIII
p. 883, a. 1400)
, progressus
(
ib. VI
p. 316, a. 1527)
, prosecutio (
ArPrawn IV
p. 112, saec. XIV medio
et saepius),
relevamen (
AKapSąd II
p. 646, a. 1483)
, remissio
(
ib. II
p. 129, a. 1440
et saepius),
vulneratio (
ArPrawn IV
p. 188, saec. XIV medio) .
Constr.
1. a. sq.
gen.
rei vel personae. b. sq. de:
Lites I p. 11 (a. 1320) : cum hec c-a intentetur de spoliacione (ita saepissime ).c. sq. pro :
StPPP VII p. 250 (a. 1388) : Goworco ... contulit c-am pro hereditate (ita saepissime ).d. sq. super c. abl.
KodMp I p. 13 (a. 1212) : c-am, que uertebatur... super uilla (ita saepius ).e. sq. in c. abl.
StPPP VIII p. 333 (a. 1389) : Sbisco ... habet fouere c-as contra palatinum ... in facto monasterii de Stanitki.f. occasione alicuius rei:
StPPP VI p. 335 (a. 1527) : c-am suam occasione praefatorum bonorum ... amiserunt.2. a. sq. contra:
AKapSąd II p. 583 (a. 1460) : in c-a... Jacobi ... contra nobiles (ita saepius ).b. sq. cum :
StPPP VII p. 355 (a. 1390) : omnes c-as Osmani ... cum fideiussoribus Abrahe ... suspendimus (ita saepius ).c. sq. inter :
StPPP VIII p. 380 (a. 1396) : c-e inter Dziuissium ... et Gretham sunt extincte (ita saepius ).