Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CAUSA

Gramatyka
  • Formycausa, caussa
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ae
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajżeński
Znaczenia
  • I.
    • A.
      • 1.
        • a. ratio, bonum, commodum alicuius.
        • b. condicio, sors.
      • 2.
        • a. res, de qua agitur, quaestio, propositum, argumentum.
        • b. res, quae agitur, negotium, opus, factum.
      • 3.
        • a. res controversa, contentio
        • b. crimen, accusatio.
          • α.
          • β.
    • B.
      • 1.
        • a. id, quod (is qui) aliquid efficit.
        • b. origo, principium, fundamentum.
        • c. occasio, facultas.
        • d. incitamentum, stimulus
        • e. culpa.
        • a. + movens ratio, qua quis in agendo ducitur.
          • α. respectus alicuius (rei).
          • β. finis, propositum.
        • b. praetextus, excusatio.
      • 1.
      • 2.
      • 3.
        • a. gen.
        • b.
      • 4.
        • γ.
        • δ.
      • 5. gen.
      • 6.
        • a.
          • α. i. q. ex iusta, gravi causa.
          • β. casu
        • b.
  • II. med.+ valetudinaria morbus.
  • III. phil.
    • a. causa ontologica.
    • 1. quattuor causae Aristotelicae
      • a.
      • b.
      • c.
      • d.
    • 2. respectu qualitatis
      • a.
      • b.
      • c.
    • 3. respectu earum rerum, in quibus causae effectus conspicui fiunt
      • b.
      • c. in eis, quae sui conscia sunt libera
    • 4. respectu modi agendi
      • a.
      • c.
      • d.
    • 5. respectu relationis causae ad effectum
      • a.
      • b.
      • c.
    • 6. secundum ordinem causarum inter se
    • B. causa logica
  • IV. iur.
    • 1. condicio iuris, qua res aliqua datur
    • 2. ratio partis in iudicio agentis.
    • 3. abs.
      • a. res postulata vel delictum, de quo in iudicio agitur.
      • b. actio in iudicio, lis, dica.
    • 4. coniectio causae ab actore vel accusatore in iudicio habita, accusatio, actio
    • 5. iudicium, disceptatio in iudicio habita
    • 6. merces, quae a partibus solvebatur?
      • a. respectu postulationis principalis
      • b. respectu qualitatis rei postulatae vel controversae
      • c. respectu qualitatis delicti
      • d. secundum pretium rei postulatae vel gravitatem delicti
      • e. respectu tribunalis, cui causa iudicanda attribuitur
    • 1.
    • 2.
    • 3.
    • 4.
      • β.
      • γ.
      • δ.
      • ε. + causam acquirunt in aliquo super aliquem assequuntur evincunt lucrant meliorant
      • ζ.
      • η.
      • θ. + causam resumunt retractant iudicium in causam restituunt
      • κ.
    • 5.
      • δ.
      • ε.
      • ξ. + causam componit partes pro causa concordat item
      • η.
      • θ.
      • ι.
      • κ. abl. abl.+ causam ad alium iudicem dat defert describit (re)mittit coram altero iudice (sub)delegat alteri iudici committit causae actio amissio acquisitio audientia damnum decisio defensio io), diffinitio discussio expeditio impetitio inquisitio insinuatio intitulatio melioratio negotium perditio processus procuratio progressus prosecutio relevamen remissio vulneratio c. pro d. super e. in f. occasione alicuius rei: 2. a. contra: b. cum c. inter

Pełne hasło

CAUSA s. CAUSSA, -ae f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • H.
  • Ha.
  • N.
Cf. Miniconi P. J., Causa et ses dérivés, Paris 1951.
I.
A.
1.
a. sprawa czyjaś, dobro, interes; ratio, bonum, commodum alicuius.
b. położenie, los; condicio, sors.
2.
a. zagadnienie, przedmiot, temat; res, de qua agitur, quaestio, propositum, argumentum.
b. zadanie, dzieło, zdarzenie; res, quae agitur, negotium, opus, factum.
N.
necessaria potrzeba naturalna; naturae necessitas
MARTIN. OP. Chr. p. 205 : diuertens ([sic)] ... ad necessariam c-am viscera eius repente simul cum vita effusa sunt.
3.
a. sprawa sporna, spór; res controversa, contentio
ZABOR. Coelib. p. 67 : inter vos c-as vestras disponite.
CodEp III p. 86 (a. 1455) : ut ... ad ... decisionem ... pape ... c-as suas darent.
b. pretensja, zarzut; crimen, accusatio.
N. glossam Pol.
AGZ XII p. 393 (a. 1464) : tu sibi recepisti equm ... nullam habens ad ipsum c-am alias «wyny».
Locut.
α. causam (alicuius) agere, curare, defendere, loqui ( KodKrak p. 383, a. 1377) , sollicitare ( DŁUG. Hist. IV p. 603 ) , suscipere, tenere, tractare, tueri, tutari.
Item
causae alicuius intendere ( *CodEp III p. 256, a. 1477).
β. causam in aliquem conferre, ad (contra) aliquem habere ( CodVit p. 389, a. 1417 et supra 258,54 sq. ), ad aliquem movere ( *Dogiel I p. 15, a. 1462) .
B.
1.
a. przyczyna, sprawca; id, quod (is qui) aliquid efficit.
b. źródło, zasada, podstawa; origo, principium, fundamentum.
c. sposobność; occasio, facultas.
N.
bellica potrzeba wojenna; periculum belli imminentis ( ArHist VIII p. 355, a. 1499) .
d. bodziec, podnieta; incitamentum, stimulus
MATTH. p. 42 : creaturae ... sunt nobis ... c-a movens et monens, iuvans et promovens ad hoc, ut exerceamus nos in virtutibus.
DŁUG. Hist. I p. 550 : nonnullis ... qui c-am coniurationi praestiterant, castigatis.
e. wina, odpowiedzialność; culpa. 2
a. movens et abs. : motyw działania, pobudka; ratio, qua quis in agendo ducitur.
Praec.
α. wzgląd na kogoś (coś); respectus alicuius (rei).
β. cel; finis, propositum.
b. pretekst, wymówka; praetextus, excusatio.
N. ad
B.
1. syn. et iuxta posita culpa, ingenium ( KodWp II p. 15, a. 1288) , occasio, ratio.
Opp.
effectus.
2. glossas Pol.
RFil XXIV p. 68 (a. 1415) : c-a peccati «przizstava».
Ib. p. 341 (a. 1440) : c-a «savada».
Ib. p. 361 (a. 1446) : sine c-a «przesz przypadzenye».
3. attributa
a. gen. , v. gr. impedimenti ( ArLit I p. 82, a. 1521).
b. epitheta, v. gr. ardua ( CodEp II p. 312, a. 1433 ; ib. III p. 112, a. 1461) , necessaria, urgens ( StPPP III p. 11, a. 1532).
Item
legitima ( PommUrk III p. 285, a. 1296 et saepius), rationabilis ( Lites I p. 44, a. 1320 et saepius); eodem sensu bona, iusta.
Inde etiam abs. iustam causam significare solet. Opp.
frivola ( Lites I p. 44, a. 1320) , levis.
4. locut. verbales α. causa intervenit, subest, subit ( HUSSOW. p. 12, v. 68 ), se suggerit ( Tom. IX p. 276, a. 1527). Praeterea excusat ( CodEp II p. 312, a. 1433) , exigit ( Lites II p. 391, a. 1389 et saepius), movet, obstat, praepedit ( ArHist V p. 276, a. 1392—1412), requirit ( AKapSąd III p. 132, a. 1509). β. causam dare, excitare, praebere, praestare.
Eodem sensu
in causa esse.
γ. causa se excusare ( ArPrawn X p. 34, a. 1394) , causam adinvenire ( Tom. I p. 15, a. 1507) , allegare, dare, deducere ( KodMp IV p. 324, a. 1438) .
Item
dicere, edocere, inferre ( JAC. PAR. Serm. fol. 141a ) , (ex)ponere, protendere ( PommUrk III p. 285, a. 1296) , reddere.
Opp.
causam ινθυιρερe.
δ. causam alicui inferre ( AGZ XVII p. 110, a. 1475) , in aliquem (aliquid) conferre, (de)reicere ( OSTR. p. 138 ; DŁUG. Hist. IV p. 21 ;et V p. 585 ).
5. constr. a. sq. gen. b. sq. enuntiato relativo (qua, per quam, propter quam). c. sq. enuntiato causali (quia, quod). d. sq. enuntiato interrogativo (cur, quare, si). e. sq. enuntiato finali (ut, quatenus).
6. usus frequentiores sed antiqui
a.
abl. loco adverbii (abs. vel apposito adi. num. part. pronom.)
ea, qua, aliqua causa z jakiejś przyczyny, dlatego, dlaczego; aliqua causa intercedente, propterea, cur. Similiter c. prp. de, ex, ob, propter. Abundat causa ideo ( AGZ XVI p. 207, a. 1487) .
N.
ex causa
α. ze słusznej, ważnej przyczyny; i. q. ex iusta, gravi causa. Similiter cum causa, opp. sine (absque) causa. Ex causa videri i. q. iustum, ex re ( ConcPol VI p. 289, a. 1589).
β. przypadkiem; casu
AKapSąd II p. 840 (a. 1524) : tetigisse manu testem ... ex c-a ad femur.
b.
abl. loco prp. (sq. vel praecedente gen. vel pronom. possessivo)
dla, z powodu, w celu, w interesie, ze względu na; propter aliquid, respectu alicuius (rei).
II. med. t. t. valetudinaria et abs. : choroba; morbus.
III. phil. t. t.
a. przyczyna ontologiczna; causa ontologica.
Syn. et iuxta posita
causale ( NIC. BŁ. Serm. II p. 10 ; ;cf. infra s. v. causalis), principium.
Opp.
causatum ( PARIS. Quaest. fol. a 3a et saepius, cf. s. v. ), effectus.
N. locut.
cognoscere (scire) per causam ( JAC. PAR. II p. 352 ; GŁOG. Anal. fol. 63a ). ;
Abs. loco inscriptionis libri
De causis, qui Aristotelis fuisse putabatur
ArLit IV p. 78 (a. 1507) : mgr Nicolaus ... lecturam ... C-arum.
Ita saepius.Distinguuntur genera
1. cztery przyczyny arystotelesowskie; quattuor causae Aristotelicae
a. efficiens ( GOST. Th. fol. a 5a et saepissime, cf. Th. III 661,51).
Opp.
deficiens ( NIC. BŁ. Serm. I p. 167 ; cf. Th. III 663,28).
b. materialis ( AEG. Th. fol. A 2a et saepissime).
c. formalis ( PARIS. Quaest. fol. c 3a et saepissime),
d. finalis ( GŁOG. Anim. fol. 2b et saepissime). Additur etiam effectiva ( GŁOG. ExLog fol. 54a et saepius), formabilis ( GOST. Th. fol. b 3b) , exemplaris ( ib. fol. f 2b).
2. ze względu na jakość; respectu qualitatis
a. essentialis ( GŁOG. Anal. fol. 163a ) , item per se ( id. Anim. fol. 5a et saepius), complexa ( WROCŁ. Epit. fol. b 3b ; ;opp. incomplexa ib. ), absoluta ( PARIS. Quaest. fol. c 3a ), propria ( GŁOG. Anal. fol. 41b et saepius).
Opp.
accidentalis ( id. Phys. fol. C 2b ), per accidens ( id. Anal. fol. 22a ).
b. intrinseca ( id. Alex. II fol. A 5b ) opp. extrinseca ( PARIS. Quaest. fol. c 3b et saepius).
c. determinata ( GOST. Th. fol. a 4a) ; opp. latens ( PARIS. Quaest. fol. r 3b cf. Th. III 661,50).
Item
imperfecta ( GOST. Th. fol. a 4a).
3. ze względu na zakres działania; respectu earum rerum, in quibus causae effectus conspicui fiunt a. universalis ( GOST. Th. fol. a 6b et saepissime); opp. particularis ( GŁOG. Anal. fol. 50b et saepius).
b. corporea temporalis ( GOST. Th. fol. e 6a).
c. w obrębie bytów świadomych; in eis, quae sui conscia sunt libera ( PARIS. Quaest. fol. b 2b ), consilians ( GŁOG. Anal. fol. 101b ) , praevidens ( id. Porph. fol. t VIa ).
4. ze względu na sposób działania; respectu modi agendi
a. activa ( GŁOG. Anim. fol. 83b ) vel in actu ( id. Anal. fol. 52b ); opp. in habitu ( ib. ), in potentia ( WROCŁ. Epit. fol. b 3b) , passiva ( ib. fol. b 2b ). b. dispositiva ( GŁOG. Anim. fol. 41b ), item praedisponens ( id. Anal. fol. 101b ), praeparans ( ib. ).
c. naturalis ( PARIS. Quaest. fol. v lb et saepius, cf. Th. III 661,54 et663,12); opp. artificialis ( GŁOG. Alex. I fol. 154a ).
d. conservans ( GOST. Th. fol. i 5a) ; opp. producens ( ib. ).
5. ze względu na stosunek do skutku; respectu relationis causae ad effectum
a. totalis ( STOB. Intr. fol. b la et saepius); opp. partialis ( GŁOG. ExLog fol. 113a ; id. Anal. fol. 13a ;).
b. aequivoca ( ib. fol. 35a et saepius); opp. univoca ( ib. ).
c. praeterea adaequata ( PARIS. Quaest. fol. c 2b ), proportionata ( GŁOG. Anal. fol. 174b ) , completa ( GOST. Th. fol. f 3b) , magis ( ib. fol. a 8b ), sine qua non ( GŁOG. Anal. fol. 139b ) ; item sufficiens ( ib. fol. 15a ; id. Anim. fol. 96a ;), coadiuvans ( id. Anal. fol. 128b, cf. Th. III 661,33 et 662,41 sqq.).
6. ze względu na porządek przyczyn w stosunku do siebie; secundum ordinem causarum inter se prima, quae apud theologos Deum significat ( GOST. Th. fol. a 6a et saepissime, cf. Th. III 661,62, 84 sqq. et 662,79; opp. secunda GOST. Th. fol. a 5a et i 1, cf. Th. III 661,62). Eodem sensu primaria ( GŁOG. Anim. fol. 121b et saepius), maxima ( id. Anal. fol. 73b —74a ), altissima ( ib. fol. 133a ), ultima ( ib. fol. 26a et 117a ); item praecipua ( ib. fol. 164a ), principalis ( GIEŁCZ. fol. G 3a et saepius, cf. Th. III 662,42 et 663,6; opp. instrumentalis: GŁOG. Anim. fol. 72a, GIEŁCZ. fol. D 2a et saepius); item originalis ( GŁOG. Porph. fol. m IIb) , radicalis ( ib. ); porro causarum ( GOST. Th. fol. a 4a, cf. Th. III 662,81), causalitatis ( ib. fol. b 3b ), non causata ( GŁOG. Anal. fol. 73b —74a) ; denique regitiva ( GOST. Th. fol. d 4a) , realis ( ib. fol. gh la ), simplex ( ib. fol. a 6a ; cf. Th. III 661,84). Ad haec accedunt remota ( GŁOG. ExLog fol. 37a et saepius opp. proxima id. Anal. fol. 50a ; cf. Th. III 661,61 et 662,41), media vel mediata ( GOST. Th. fol. a 8b et GŁOG. Alex. II fol. A 5a ; ;opp. immediata id. Hisp. fol. 112a et Anal. fol. 90b ), porro superior ( GOST. Th. fol. e la ; ib. fol. b 3a ;et saepius; opp. inferior ib. et GŁOG. Anal. fol. 73b —74a), denique subordinata ( ib. fol. 42b ; STOB. Intr. fol. b la) ;.
B. powód logiczny; causa logica
GŁOG. Anal. I fol. la : sylogismus... debet esse ex ... premissis, j que sunt ... c-e conclusionis probande.
GOST. Th. fol. a 5a: c-a secundum Boecium est, ad quam sequitur de necessitate aliud.
N.
illativa ( GŁOG. ExLog fol. 54a ) , influxiva ( id. Anim. fol. 121b ), probabilis ( id. Anal. fol. 132a et 133b ).
IV. iur. t. t.
1. podstawa kontraktu prawnego; condicio iuris, qua res aliqua datur
KodWp II p. 168 (a. 1299) : quod ... abbas et conventus ... quedam bona ... ad mensam ecclesie Gneznensis ... commutacionis c-a dedissent, ex eo, quod eis remota essent.
APozn I p. 413 (a. 1468) : confessus est se recepisse ... quinquaginta flor. ... ex c-a amicabilis mutui.
Ita saepissime.
Iuxta ponitur
titulus ( KodWp III p. 76, a. 1357).
2. sytuacja prawna, interes strony procesowej; ratio partis in iudicio agentis.
3. civilis, criminalis, litis (litigii) et abs.
a. roszczenie lub przestępstwo dochodzone w procesie; res postulata vel delictum, de quo in iudicio agitur.
b. proces cywilny lub karny; actio in iudicio, lis, dica.
4. pozew lub akt oskarżenia zwł. w formie ustnego wywodu przed sądem, tzw. żałoba; coniectio causae ab actore vel accusatore in iudicio habita, accusatio, actio
TPaw III p. 529 (a. 1398) : Vetrzich ... conquestus est contra Msczigneum ... ac eius ... filium puerum, qui Msczigneus c-am repugnavit, quod puer non haberet legitimam etatem.
StP PP VIII p. 721 (a. 1399) : Martinus... penam ... quia in iudicio interrumpebat c-am Nicolai.
Ita saepius.
5. rozprawa sądowa; iudicium, disceptatio in iudicio habita
StPPP VIII p. 417 (a. 1397) : penam ... quod dixit sibi in c-a, quod iniuste me iudicas.
KodUJ I p. 147 (a. 1424) : actum ... Cracoviae ... mane hora c-arum.
N.
definitiva (diffinitiva)
StPPP VIII p. 55 (a. 1382) : Vitoslaus ... cum Stascone ... terminum ... ad diffinitiuam c-am inter ipsos.
KsgCzer p. 173 (a. 1417) : parere ... ad definitivam c-am ... wrulgariter «na rosprawyne».
6. singulare et incertum: opłata sądowa? merces, quae a partibus solvebatur?
KodMp II p. 127 (a. 1268) : constituimus ... sex scoltetos ... ut iudicent ... recipientes pro se tertium denarium et de duobus ex parte eorum volumus nobis fieri iustam c-am per totum.
KodTyn p. 113
( a. 1352) : ipsi c-as tenentur per se et pro praedicto monasterio accipere ... quae dicuntur ... «mecz, sedmnadescie ... glowa» ... vaccam ... strozam.
Syn. et iuxta posita
actio ( AKapSąd III p. 150, a. 1510) , controversia ( APozn I p. 252, a. 1456 et saepius), lis ( TPaw III p. 274, a. 1393 et sae pius), iudicium ( ŁASKI ComPriv fol. 29b ), item litigium ( KsgŁawKr p. 96, a. 1373) , negotium ( DyplMog p. 60, a. 1355 et saepius), practica ( TPaw IV p. 595, a. 1394) , propositio ( AKapSąd III p. 127, a. 1508) , querela ( ArPrawn X p. 413, a. 1414) , quaestio ( JusPol p. 41, saec. XIV medio ), res ( PrzywKr p. 7, a. 1360 ; StPPP VIII p. 368, a. 1394 ; ib. VII p. 407, a. 1456) . Glossae Pol.
StPPP II p. 515 (a. 1442) : c-a et «rosprawa», que est inter Johannem ... et Petrum ... data est ... ad conuencionem proximam.
KsgCzer p. 184 (a. 1417) : hec c-a wulgariter «spora» erat coram procuratore ... inter praeconem et ... Johannem.
KsgMaz III p. 19 (a. 1434) : Vlodek ... contra Arnoldum ... nobili Wsczele ... c-am suam wlgariter «przą» pro violencia ... assignavit (ita saepius ).
Distinctiones
a. ze względu na prawo formalne tj. sposób dochodzenia procesowego; respectu postulationis principalis ( PommUrk VII p. 170, a. 1327 ; StPPP VI p. 62, a. 1512) ; opp. accessoria ( PommUrk VII ut supra 20 sq. ).
b. ze względu na prawo materialne tj. jakość roszczenia; respectu qualitatis rei postulatae vel controversae mobilis ( KsgŁawKr p. 133, a. 1375 ; KsgCzer p. 112, a. 1417 ; opp. immobilis ib. ), hereditaria vel hereditatis ( StPPP VIII p. 406, a. 1397 ; ArPrawn X p. 427, a. 1414) , dotis ( AKapSąd III p. 99, a. 1503) , testamentaria ( ZabDziej II p. 60, a. 1483 et saepius), matrimonialis ( ib. p. 111 , a. 1483 et saepius); praeterea pecuniaria ( KodMp II p. 131, a. 1271 et saepius), debitorum ( ib. IV p. 11 , a. 1386) , creditoria ( ARect I p. 29, a. 1469) , perpetualis ( StPPP II p. 672, a. 1462) , advocatiae ( ArPrawn X p. 45, a. 1396) ; denique nobilitatis ( KodMp III p. 129, a. 1359).
c. ze względu na jakość przestępstwa; respectu qualitatis delicti capitalis ( LeubUrk p. 7, a. 1175 ; KodMp II p. 272, a. 1329 et saepius); simili sensu sanguinis ( KodWp IV p. 9, a. 1267 et saepius; cf. sanguinolenta: CorpJP III p. 444, a. 1519), item vulnerationis ( AKapSąd III p. 370, a. 1477) , manus ( LeubUrk p. 7, a. 1175) , iniuriarum ( KodTyn p. 473, a. 1465) ; furticinii ( StPPP II p. 230, a. 1418 et saepius), infamationis ( ArPrawn X p. 317, a. 1411) ; deinde decimalis ( ZabDziej II p. 522, a. 1489) , usuraria ( AKapSąd II p. 583, a. 1460) , incantationis ( ib. III p. 370, a. 1477 et saepius), fidei ( ib. p. 242, a. 1480 et saepius), haereticae pravitatis ( ib. p. 265, a. 1499).
d. ze względu na wysokość roszczenia lub stopień szkodliwości przestępstwa; secundum pretium rei postulatae vel gravitatem delicti alta ( LiegnUB p. 89, a. 1342) , ardua ( KodMp II p. 90, a. 1253 ; StPPP VII p. 408, a. 1457) , gravis ( ArSang II p. 9, a. 1321) , magna ( KodMaz(L) p. 9, a. 1237 et saepius), maior ( KodMp II p. 174, a. 1289 et saepissime), onerosa ( ZabDziej III p. 471 a. 1497) , potior ( ArHist IV p. 257, a. 1363) , praegnans ( StPPP VII p. 408, a. 1457).
Opp.
bassa ( Liegn UB p. 89 , a. 1342) , exilis ( ZabDziej III p. 477, a. 1497) , facilis ( KodWp III p. 46, a. 1356) , frivola ( PommUrk V p. 262, a. 1316) , ieiunior ( Dogiel IV p. 243, a. 1526) , inferior ( ArSang II p. 5, a. 1295) , levis ( KodMp II p. 263, a. 1327 et saepius), mediocris ( ArSang II p. 5, a. 1295) , minuta ( LiegnUB p. 13, a. 1293) , parva ( KodMp II p. 90, a. 1253 et saepius), simplex ( KodMaz(L) p. 9, a. 1237) .
Item in locut.
se (ex)tendens ad aliquot marcas sim.( ArSang II p. 97, a. 1400 et saepius) vel cum gen. pretii ( KodMaz(K) p. 208, a. 1222 et saepius).
e. ze względu na rodzaj trybunału sądzącego; respectu tribunalis, cui causa iudicanda attribuitur castrensis ( AGZ XVI p. 82, a. 1470) , terrestris ( ib. ), colloquialis ( ib. XIII p. 248, a. 1447 et saepius); opp. particularis ( ib. p. 283, a. 1449) , regalis ( ib. ).
Item
mundana ( Lites II p. 126, a. 1245) sive prophana ( ARect I p. 219, a. 1484 ; ArPrawn I p. 359, a. 1512) sive (mere) saecularis ( AKapSąd III p. 150, a. 1510 ; ib. p. 151, a. 1511) .
Opp.
(mere) spiritualis ( StPPP III p. 26, a. 1532 ; ib. p. 27 et saepius), item fori spiritualis ( ZabDziej III p. 258, a. 1493) , ad forum spirituale spectans ( AKapSąd III p. 60, a. 1489) , iudicium spirituale concernens ( ib. p. 165, a. 1513), (iudicio) spirituali annexa ( StPPP III p. 27, a. 1532 ; ArPrawn I p. 395, a. 1542). Denique mixti fori ( ArPrawn I p. 395, a. 1542).
N.
commissaria ( ZabDziej II p. 91, a. 1483 ; APozn III p. 149, a. 1506), item commissaria apostolica ( AKapSąd III p. 287, a. 1505 et saepius) et commissaria ordinaria ( ib. II p. 668, a. 1493 et saepius). Plura causarum genera rhetorice distincta inveniuntur ap. CALLIM. Rhet. (cf. indicem).
Locut. verbales
1. causa α. fit, (ex)oritur ( TPaw IV p. 284, a. 1405 et saepius). β. est, geritur ( TPaw III p. 396, a. 1397 et saepius), ventilat ( AKapSąd II p. 469, a. 1420) , vergit ( AGZ XVI p. 392, a. 1481) , vertitur ( KodMp I p. 13, a. 1212 et saepius), volvitur ( ib. IV p. 93, a. 1404 et saepius). γ. devolvitur ad alium iudicem ( ArPrawn X p. 239, a. 1408 et saepius), pendet ( KodMp IV p. 218, a. 1425 ; indecisa: ZabDziej I p. 112, a. 1483 et saepius; ad alium iudicem: KodUJ IV p. 156, a. 1535) , stat ( StPPP VIII p. 467, a. 1398 et saepius), cessat ( ArPrawn X p. 146, a. 1404 et saepius), collabitur ( AGZ XIX p. 639, a. 1559) , moritur ( TPaw III p. 321, a. 1394) , perit.
2. partes causam alicui (super aliquem procuratorem) allegant ( AGZ XIX p. 282, a. 1482 ; item delegant: StPPP I p. 2 . saec. XIV medio et saepius), assignant ( KsgMaz III p. 19, a. 1434 et saepius; item resignant: ArPrawn X p. 94, a. 1401 et saepius),commendant ( StPPP VIII p. 347, a. 1389 et saepius), committunt ( ib. p. 4, a. 1376 et saepius), conferunt ( ib. p. 250 , a. 1388 et saepius), constituunt ( ib. p. 380 , a. 1396 et saepius), dant ( ArPrawn X p. 94, a. 1401 et saepius), porrigunt ( StPPP VIII p. 375, a. 1394).
3. procurator causam alicuius assumit in se ( ArPrawn X p. 327, a. 1411) , deducit ( AKap Sąd III p. 168, a. 1513) , fovet ( StPPP VIII p. 254, a. 1388 et saepius), procurat ( ib. p. 562 , a. 1398) , promovet ( ArPrawn V p. 510, a. 1517) , recitat ( StPPP VIII p. 190, a. 1386) , suscipit, situat ( TPaw III p. 511, a. 1400 ; cf. ib. IV p. 796 , a. 1400) , tenet (item pro aliquo: KsgGrWp I p. 219, a. 1395) ; praeterea causam loquitur pro aliquo ( ZabDziej I p. 87, a. 1470) , causae se inscribit ( StPPP VII p. 405, a. 1456) , se ad causam ponit ( AKapSąd II p. 78, a. 1428 et saepius); denique causam subdelegat ( StPPP VI p. 1523 ).
4. partes α. causam allevant ( ZabDziej III p. 72, a. 1490) , attemptant ( ArPrawn X p. 179, a. 1406 et saepius), citant ( StPPP VIII p. 311, a. 1389 ; item aliquem ad vel in causam : KodKKr I p. 18, a. 1224 ; ArPrawn IV p. 22, saec. XIV medio ; item aliquem pro vel super causa ib. p. 280 , saec. XIV medio ; ib. X p. 438, a. 1414 et saepius), committunt in iudicio ( DŁUG. Op. p. 414 ) , dant sibi ( StPPP II p. 230, a. 1418) , dirigunt contra se ( ArPrawn X p. 413, a. 1414 et saepius), evocant ( IusMet p. 164, a. 1485 ; item se in causam: KodMp IV p. 99, a. 1405 et saepius; item pro causa: PommUrk V p. 262, a. 1316 et saepius, cf. Th. III 695,71), exsequuntur ( ArPrawn IV p. 55, saec. XIV med io), faciunt ( KsgCzer p. 135, a. 1415 et saepius), fundant ( AKapSąd II p. 809, a. 1519) , inchoant ( GALL p. 407 = 30,7 M. et saepius), incipiunt ( AGZ XIII p. 290, a. 1449) , inferunt sibi ( StPPP VIII p. 375, a. 1394 ; item in consistorium: KodMp I p. 13, a. 1212) , impingunt sibi ( KsgGrWp I p. 24, a. 1387 et saepius), impugnant sibi ( AGZ XI p. 10, a. 1424 et saepius), intentant sibi ( Lites I p. 11, a. 1320 et saepius; item una cum altera: AGZ XIII p. 401, a. 1463) , introducunt ad iudicium ( ArPrawn X p. 288, a. 1409) , mergunt ( Lites II p. 330, a. 1413) , movent ( StPPP VIII p. 388, a. 1397 et saepius; item sibi: ArPrawn X p. 327, a. 1411 et saepius; item contra se: KodMp II p. 36, a. 1227 et saepius; item una cum altera: ZabDziej II p. 32, a. 1483) , obiciunt sibi ( AKapSąd III p. 372, a. 1483) , repetunt iure ( KodKrak p. 29, a. 1342) , suscitant ( AKap Sąd II p. 469, a. 1420).
Simili sensu
in causam se cogunt ( Ztschr. XLII p. 287, a. 1262) , de (pro) causa se impediunt ( StPPP VIII p. 406 a. 1397 ; ArPrawn X p. 390, a. 1413) , ad causam se provocant ( StPPP I p. 14, saec. XIV medio ), pro causa se inculpant ( CorpJP III p. 429, a. 1519) , pro causa se querulant ( PrzywKr p. 7, a. 1360 et saepius), ad (in) causam (vel in causa) se trahunt ( KodKrak p. 3, a. 1257 ; AKapSąd III p. 369, a. 1477 ; DŁUG. LibBen I p. 194 et saepius).
β. causam declarant ( AGZ XIV p. 115, a. 1443) , expediunt ( StPPP VIII p. 631, a. 1399) , exponunt ( JusPol p. 41, saec. XIV medio ), exprimunt ( ArPrawn IV p. 182, saec. XIV medio et saepius), proponunt ( ArPrawn X p. 56, a. 1398 et saepius; item contra se: KsgMaz II p. 150, a. 1425 et saepius).
γ. causam arrestant ( ArPrawn X p. 389, a. 1413), item repugnant ( TPaw III p. 529, a. 1398) , retorquent ( AGZ XV p. 44, a. 1466), porro defendunt, dicunt, de (pro) causa respondent ( KodMp II p. 131, a. 1271 ; KodWp V p. 333, a. 1422).
δ. causam actitant, agitant ( StPPP VIII p. 245, a. 1388 et saepius; item pro causa ib. p. 216, a. 1387) , exercent ( CorpJP III p. 225, a. 1512) , experiuntur ( KodWp V p. 333, a. 1422) , (inter se) habent ( ArPrawn X p. 6, a. 1392 et saepius), manutenent ( KsgGrWp I p. 267, a. 1397) , pertractant ( PrPol p. 113, a. 1400 ; ArPrawn X p. 94, a. 1401) , prosequuntur ( StPPP VIII p. 62, a. 1382 et saepius), tractant ( ArPrawn X p. 434, a. 1414 et saepius). Praeterea in causam intrant ( AGZ XIV p. 412, a. 1454) , ad causam se intromittunt ( StPPP VIII p. 810, a. 1400 ; item de causa: ArPrawn X p. 482, a. 1416 ; item in causa ib. p. 125, a. 1403) , in causa procedunt ( ib. p. 264, a. 1408 et saepius), in causa stant ( TPaw III p. 274, a. 1393) , pro causa se iudicant ( AGZ XIII p. 248, a. 1447) .
ε. causam acquirunt ( StPPP VIII p. 377, a. 1396 et saepius; in aliquo : ArPrawn X p. 32, a. 1394 ; super aliquem : StPPP VIII p. 456 a. 1398) , assequuntur ( Tom. VIII p. 142, a. 1526) , evincunt ( CorpJP III p. 178, a. 1511) , lucrant ( ArPrawn X p. 244, a. 1408 et saepius), meliorant ( AGZ XIX p. 588, a. 1532) , obtinent (contra aliquem:
StPPP VIII p. 419, a. 1397 et saepius; erga aliquem:
TPaw III p. 340, a. 1395 et saepius; in aliquo:
StPPP VIII p. 31, a. 1381 et saepius; item in causa: KodMp II p. 90, a. 1253, item causae triumphum: StPPP VIII p. 14, a. 1376). Praeterea relevant ( ArPrawn X p. 458, a. 1415 et saepius; cf. sublevant: AGZ XIX p. 639, a. 1559) , item pro causa aliquem evadunt ( StPPP VIII p. 33, a. 1381 et saepius), in causa (causae) victoriam (de)reportant ( KodMp II p. 90, a. 1253 ; ArPrawn IV p. 277, saec. XIV medio ).
ζ. causam amittunt, (de)perdunt, vulnerant ( KodMp IV p. 455, a. 1446). Praetereacausa frustrantur ( ArPrawn IV p. 276, saec. XIV medio ), in (a) causa cadunt, in causa (cor)ruunt ( AGZ XVI p. 417, a. 1493 ; ib. p. 452, a. 1551) , succumbunt ( StPPP VIII p. 496, a. 1398 et saepius), vincuntur.
η. causae (ex causa) cedunt ( KodMp IV p. 445, a. 1446 , DŁUG. Op. p. 36 ) , renuntiant ( KsgŁawKr p. 96 ; a. 1373 ;et saepius), de (in, pro) causa se dimittunt ( ArPrawn X p. 42, a. 1396 ; StPPP VIII p. 543, a. 1398 ; ib. p. 486, a. 1398 et saepius; item remittunt: AGZ XIII p. 283, a. 1449).
θ. causam resumunt ( AKapSąd III p. 134, a. 1509) , retractant ( ArPrawn X p. 97, a. 1401) , iudicium in causam restituunt ( StPPP VIII p. 731, a. 1399) . ι. causam (de)dimittunt arbitris (ad manus: ArPrawn X p. 66, a. 1398 ; StPPP VIII p. 883, a. 1400 ; item de manibus: ArPrawn X p. 182, a. 1406) ; similiter mittunt super aliquem ( TPaw VII p. 33, a. 1418) , in alicuius arbitrium ( StPPPVIII p. 312, a. 1389).
κ. causam finiunt ( ib. p. 301 , a. 1389 et saepius), finalem amicabiliter faciunt ( PommUrk VI p. 366, a. 1285) , mortificant ( AGZ XIV p. 125, a. 1444 et saepius), inter se disponunt ( TPaw VII p. 225, a. 1421).
5. iudex vel arbiter α. ad causam praesidet ( CodEp III p. 117, a. 1462 ; item in causa residet: StPPP II p. 909, a. 1496). β. causam audit, cognoscit (item de causa: ArPrawn IV p. 273, saec. XIV medio ; pro causa: StPPP VIII p. 372, a. 1394 ; cf. de causa cognitionem facit: CodEp III p. 74, a. 1455) , inquirit ( StPPP VIII p. 242, a. 1388). γ. causam digerit ( DŁUG. Hist. III p. 25 ) , practicat ( StPPP II p. 909, a. 1496) , tractat ( *KodMp II p. 42, a. 1229 et saepius; item pertractat: StPPP VI p. 235, a. 1523) , in causa deliberat ( ArPrawn X p. 6, a. 1392).
Item
causam recipit ad deliberandum ( AGZ XVI p. 217, a. 1488) , ad interrogandum ( ib. p. 9, a. 1463 et saepius), ad inquisitionem (requisitionem ib. p. 53, a. 1468 ; ib. p. 170 , a. 1481).
δ. causam concludit (item in causa: AKapSąd III p. 219, a. 1422 et saepius), decernit ( PP II p. 105, a. 1450 et saepius), decidit ( ArPrawn X p. 321, a. 1411 et saepius), diffinit ( ib. IV p. 273, saec. XIV medio et saepius), dirimit ( *Lites II p. 118, a. 1388) , discernit ( StPPP VIII p. 203, a. 1387 et saepius), discutit ( KodMp II p. 73, a. 1244 et saepius), distinguit, iudicat (item de causa: ArPrawn IV p. 273, saec. XIV medio ; in causa: KodMp IV p. 11, a. 1386 ; cf. pro causa iudicium exercet: KodWp II p. 18, a. 1289) , sententiat ( VL p. 34, a. 1423 ; item in causa: ArPrawn X p. 412, a. 1414 et saepius), pro causa arbitrat ( KsgCzer p. 135, a. 1415). Praeterea in causa pronuntiat ( ArPrawn X p. 424, a. 1414) causam partibus edicit ( StPPP II p. 940, a. 1501) , manifestat ( ib. ), terminat ( *KodKKr I p. 16, a. 1220 et saepius; item determinat: StPPP VIII p. 796, a. 1400).
ε. causam alicuius condemnat ( DŁUG. Op. p. 40 ; ;similiter aliquem in causa; ArPrawn VI p. 107, a. 1554) vel a (de, pro) causa aliquem (ab)solvit ( ArPrawn V p. 431, a. 1396 ; ib. X p. 358, a. 1412 ; ib. p. 370, a. 1412) , iustificat ( ib. p. 196, a. 1406) , alicui pro causa satisfacit ( ib. p. 423, a. 1411).
ξ. causam componit (item partes pro causa : ArPrawn X p. 36, a. 1394) , concordat ( TPaw IV p. 284, a. 1405 et saepius; item partes in vel pro causa: ArPrawn X p. 36, a. 1394 ; ib. p. 67, a. 1398 et saepius).
η. causam cassat ( StPPP VIII p. 600, a. 1393 ), exstinguit ( ib. p. 380, a. 1396 et saepius), irritat ( ib. p. 592 , a. 1398) , sopit ( ArPrawn X p. 443, a. 1415) , strangulat ( DokPaul p. 305, a. 1462) , suffocat ( StPPP VIII p. 243, a. 1388 et saepius); similiter pro causa silentium imponit ( ArPrawn X p. 250, a. 1408).
θ. causam reiterat ( ZabDziej II p. 117, a. 1483) , repetit ( ib. ).
ι. causam ad alium terminum continuat ( AKapSąd II p. 91, a. 1433) , dat ( StPPP II p. 515, a. 1442) , prorogat ( AGZ XVI p. 181, a. 1483) , protrahit ( ArPrawn X p. 54, a. 1397) , suspendit ( StPPP VIII p. 355, a. 1390 et saepius), in causa supersedet ( AKapSąd III p. 339, a. 1520 et saepius).
κ. causam ad alium iudicem dat ( AGZ XVI p. 217, a. 1488) , defert ( StPPP VI p. 258, a. 1524) , describit ( ArPrawn X p. 267, a. 1408) , (re)mittit ( AKapSąd III p. 72, a. 1499 ; APozn III p. 149, a. 1506 et saepius), coram altero iudice (sub)delegat ( AKapSąd II p. 469, a. 1420) ; item alteri iudici committit ( AKapSąd III p. 156, a. 1511 et saepius). Gen. dependet a substantivis causae actio ( ArPrawn X p. 325, a. 1411 et saepius), amissio ( StPPP VIII p. 315, a. 1389 et saepius), acquisitio ( ib. p. 376, a. 1396) , audientia ( AKapSąd III p. 287, a. 1505) , damnum ( StPPP VIII p. 417, a. 1397) , decisio ( ib. p. 359, a. 1390 et saepius), defensio ( ArPrawn IV p. 112, saec. XIV med io), diffinitio ( ib. ), discussio ( AKapSąd III p. 151, a. 1511) , expeditio ( Lites I p. 35, a. 1320 et saepius), impetitio ( StPPP VIII p. 883, a. 1400) , inquisitio ( AGZ XVI p. 170, a. 1481) , insinuatio ( ib. p. 392, a. 1481 et saepius), intitulatio ( StPPP XI p. 150, a. 1417) , melioratio ( AGZ XVI p. 422, a. 1496) , negotium ( AKapSąd III p. 146, a. 1510) , perditio ( StPPP VIII p. 252, a. 1388 et saepius), processus ( ArPrawn X p. 26, a. 1394 et saepius), procuratio ( StPPP VIII p. 883, a. 1400) , progressus ( ib. VI p. 316, a. 1527) , prosecutio ( ArPrawn IV p. 112, saec. XIV medio et saepius), relevamen ( AKapSąd II p. 646, a. 1483) , remissio ( ib. II p. 129, a. 1440 et saepius), vulneratio ( ArPrawn IV p. 188, saec. XIV medio) . Constr. 1. a. sq. gen. rei vel personae. b. sq. de:
Lites I p. 11 (a. 1320) : cum hec c-a intentetur de spoliacione (ita saepissime ).
c. sq. pro :
StPPP VII p. 250 (a. 1388) : Goworco ... contulit c-am pro hereditate (ita saepissime ).
d. sq. super c. abl.
KodMp I p. 13 (a. 1212) : c-am, que uertebatur... super uilla (ita saepius ).
e. sq. in c. abl.
StPPP VIII p. 333 (a. 1389) : Sbisco ... habet fouere c-as contra palatinum ... in facto monasterii de Stanitki.
f. occasione alicuius rei:
StPPP VI p. 335 (a. 1527) : c-am suam occasione praefatorum bonorum ... amiserunt.
2. a. sq. contra:
AKapSąd II p. 583 (a. 1460) : in c-a... Jacobi ... contra nobiles (ita saepius ).
b. sq. cum :
StPPP VII p. 355 (a. 1390) : omnes c-as Osmani ... cum fideiussoribus Abrahe ... suspendimus (ita saepius ).
c. sq. inter :
StPPP VIII p. 380 (a. 1396) : c-e inter Dziuissium ... et Gretham sunt extincte (ita saepius ).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)