General
Full Entry
More

ATTEMPTO

Grammar
  • Formsattempto, attento, adempto, adtempto, atempto, attamto, atento
  • Etymologyancient Latin
  • Inflectional type -are, -avi, -atum
Meaning Outline
  • I. tentare, experiri.
    • α. + campum venari
    • β. + feminas i. q. experiri
    • γ. + forum i. q. frequentare
    • δ. + officium, onus i. q. gerere
    • ε. + semitam facere i. q. ingredi
    • a. abs.
    • b.
    • c.
    • d.
    • e.
    • f.
    • g.
    • h.
    • i.
    • j.
    • k.
    • l.
    • m.
    • n.
  • II.
  • III. iur. postulare, quaerere, vindicare
  • IV. adipisci, potiri
  • V.
    • 1. conspicere, visere
    • 2. curare, tueri
    • 3. iur.
      • a. + terminum, ius, iudicium litis intendendae causa coram iudice comparere
        • α.
        • β. + aliquem
        • γ. +
        • δ.
        • ε.
        • ζ. refl.
      • b. + iuramentum i. q. iuranti adesse

Pełne hasło

AT-TEMPTO s. ATTENTO, -are, -avi, -atum scr. adempto,,adtempto,,atempto,,attamto,, atento
  • F. (s.
  • v.
  • attento),
  • Th.
  • Bl. (s.
  • v.
  • attento),
  • S.
  • Dc.
  • B. (s.
  • v.
  • attento),
  • A.
[ 1. pl. ind. fut. Act. attemptemus?
PommUrk VI p. 193 (a. 1323) : si Deo volente ... episcopus a curia Romana redierit et ipsum nostris ... petitionibus ... placare poterimus, humiliter attemptemus.]
I. próbować, starać się, przedsiębrać, porywać się na coś; tentare, experiri.
Syn.
agere (( *AAlex I p. 95, a. 1502 ; ŁASKI ComPriv fol. 163 *), ; facere (( APozn II p. 417, a. 1501 ; *AAlex p. 95, a. 1502), ; procurare ( *AAlex p. 95, a. 1502 ; ŁASKI ComPriv fol. 163a ) , tractare ( *AAlex p. 95, a. 1502).
Praec. in malam partem, v. gr.
bellum, guerram sim. ( Dogiel I p..46, a. 1412 et saepius), discordiam, litem sini. ( Lites I p. 432, a. 1326 et saepius), delatoria (scripta sc.
Lites II p. 231, a. 1238) , subversionem (ecclesiarum:
DŁUG. Hist. I p. 267 ) , vastationem ( ib. p. 273 ) , violationem foederis ( ib. p. 532 ).
Item
accessum (apud aliquem : KH XXXVII p. 126, a. 1465- 1467), absolutionem peccatorum sc. , commodum ( KodKWil p. 230, a. 1451) , defensionem ( CorpJP III p. 52, a. 1507) , electionem ( AKap Sąd III p. 19, a. 1465) , laborem ( RHist XXIX p. 506, a. 1435 et saepius), ludum ( ARect I p. 192, a. 1483) , pactum (syn. facere, inire: LhnUrk II p. 614, a. 1470).
N. locut.
α. campum polować; venari
Visit. p. 76 (a. 1512) : a-ant campum seu venantur.
β. feminas obcować z kobietami; i. q. experiri
ZabDziej III p. 248 (a. 1493) : ab ea uxore discedit et alias feminas a-at.
γ. forum udawać się na targ; i. q. frequentare
Visit. p. 67 (a. 1512) : laborant ... praeter feriam secundam, in qua forum a-ant.
δ. officium, onus sprawować urząd, obowiązek; i. q. gerere
StPPP II p. 465 (a. 1440) : in eodem officio propria in persona residere est obligatus, dictum officium diligenter a-ndo.
DŁUG. LibBen II p. 128 : sacerdos tenetur a-re ... onus tam spirituale quam saeculare.
Item
negotium :
Tom. VII p. 288 (a. 1525) : in a-ndis negotiis nihil intentatum reliquerim.
ARect II p. 159 (a. 1549) : cui sua dominacio iusserit huiusmodi negocium a-ndum.
ε. semitam wejść na drogę; i. q. ingredi
KomKadł p. 66 : dolosus semitam, quam uncis non sparserat, a-at.
Ad vim verbi facere proxime accedit
AGZ XIII p. 53 (a. 1437) : aggerem ... a-re et laboratoribus informacionem dare.
Visit. p. 247 (a. 1512) : mellificator pro parte archiepiscopi, qui in dicta borra mellificia a-bat.
Ib. p. 342 (a. 1512) : quando campum mensurare volui, omnes cmethones de campo discesserant, ut mensuram non a-rent.
Ib. p. 377 (a. 1512) : venationes circa feras a-ant.
ŁASKI ComPriv fol. 112b : descriptum non fuerat, quid eorum (officialium sc. ) quilibet a-re debuit.
Constr.
a. abs.
b. sq. acc.
c. sq. dat.
KodLit p. 360 (a. 1431) : et non uidetur nobis honestum, quod fraternitas uestra ante illud tempus oppositioni deberet a-re.
d. sq. inf.
KodKKr I p. 10 (saec. XII exeunte): quicumque gratuite concessionis munus hereditario iure optinere ... a-uerit.
KodWp I p. 77 (a. 1213) : ne quispiam nostre donacionis salubrem devocionem infringere a-et.
Ita saepius.
e. sq. gerundio
KodPol I p. 34 (a. 1231) : hoc factum ... nullus unquam a-et irritandum.
Ita saepius.
f. sq. acc. c. inf.
ChrMP p. 496 : cur tanta pericula se (i. e. fratrem ) minus consulte subire a-asset.
g. sq. ad :
CodVit p. 1020 (a. 1416) : Cruciferi ad occupacionem terre nostre a-re et querere satagebant.
h. sq. in c. acc.
PrzywKr p. 7 (a. 1366) : neque in ipsius Johannis preiudicium quidquid a-re aut innovare quispiam presumat.
DŁUG. Hist. IV p. 388 : si per aliquem a-ri sentires in damnum ... regis.
*Tom. I p. 50 (a. 1509) : in huiusmodi oboedientiae et homagii praestationem dicto regi faciendam nil omnino a-es.
Item
in aliquem :
*CodEp III p. 232 (a. 1476) : si ... rex ... aliquid in paternitatem vestram ... sinistri a-re presumpserit.
i. sq. in a . abl.
KodWp I p. 277 (a. 1253) : ne aliquis malignus circumsessor in detractione dicte domus audeat a-re.
AKapSąd II p. 74 (a. 1428) : ne aliquid in causa predicta a-ret.
Cf. ZabDziej II p. 137 (a. 1484).
j. sq. contra (praec. iur.)
AKapSąd II p. 4 (a. 1404) : contra eos ... quicquam a-re aliquatenus non audentes.
ArPrawn I p. 210 (a. 1443) : si quid autem a-re presumpseritis contra ipsam.
k. sq. pro :
APozn I p.50 (a. 1438) : quatenus pro ipsorum rerum exarresto ... per expressum fuisset per nos a-tum.
l. sq. de:
CodVit p. 228 (a. 1412) : de regnis, terris, dominiis, vasallis ipsius nullo umquam tempore quidquam a-bimus.
Cf. DŁUG. Hist. IV p. 135 .
m. sq. adv. vel locut. adverbiali enormiter ( *KodWp I p. 58, a. 1207), in contrarium ( KodPol IV p. 45, a. 1448), secus ( ArPrawn I p. 465, a. 1561) , via armorum ( *AAlex p. 375, a. 1503) .
n. sq. enuntiato finali
CodVit p. 75 (a. 1401) : Cruciferi a-bant avide, ut etc.
II. zaczepiać, godzić na coś, hostiliter petere.
N. syn.
KodMaz (K) p. 333 (a. 1230) : ne igitur donaciones cuiusquam calliditate debilitari, perverti, frangi, violari, valeant vel ... malivola machinacione a-ri.
N. constr. sq.
in
*KodWp I p. 52 (a. 1207) : que ... in libertatem ecclesiasticam a-sti.
N. locut.
calumnia :
KodWp III p. 85 (a. 1357) : ut non possint ... a-ri calumpnia, que geruntur nostris temporibus.
III. iur. upominać się,domagać się} żądać; postulare, quaerere, vindicare
StPPP VIII p. 378 (a. 1396) : ipsius debitum in pueris a-bunt (cf. PrPol p. 91, a. 1399).
AGZ IV p. 70 (a. 1407) : illa dampna ... pueri a-bunt in bonis Stanislai.
Ib. XVIII p. 150 (a. 1477) : Alexander ... a-vit solucionem et satisfaccionem trium marcarum a ... Petro.
Syn.
repetere ( ArPrawn I p. 89, a. 1538) .
IV. uzyskać, posiąść; adipisci, potiri
PommUrk V p. 32 (a. 1311) : ex hoc maculam ingratitudinis iudicaremur a-sse.
StPPP II p. 635 (a. 1456) : tertiam eorum bonorum partem, que sibi venerit, tenebit et a-bit similiter.
V. ad usum verbi attendere [proxime accedit
1. oglądać; conspicere, visere
StPPP II p. 653 (a. 1459) : si unus ex dominis, ad granicies conspiciendas assignatus, est mortuus ... Nicolaus ... debet petere ... regem, ut... alium ... loco defuncti instituat ... ad a-ndas easdem granicies.
Visit. p. 361 (a. 1511) : quilibet signa ponat in suo robore sub privatione melificiorum; dnus capitaneus mandabit ista a-re.
StPPP III p. 231 (a. 1523) : ad videndum et a-ndum ipsum ducere nos sive officium nostrum.
Cf. ATTENDO I A 1.
N.
zwiedzać; visitare
StPPP I p. 219 (a. 1368) : nullus dominorum peramplius praesumpserit zuppas a-re.
Cf. supra nullus dominorum ... praesumat zuppas visitare (cf. IusMet p. 110).
2. czuwać nad czymś, dbać o coś; curare, tueri
StPPP I p. 219 (a. 1368) : zupparius utilitates domini regis non poteśt ... diligenter a-re propter impedimentum visitantium (cf. IusMet p. 110, ubi legitur aspicere).
KodWp V p. 269 (a. 1418) : cmetones siluas a dampnis ... defensare, custodire et a-re debebunt.
Syn.
observare ( Tom. X p. 397, a. 1528) , superintendere ( IusMet p. 221, a. 1517).
N. constr. sq. enuntiato finali
AGZ XVI p. 427 (a. 1503) : filius ... a-re obligabitur in perpetuum, ut predicte misse complerentur.
Cf. ATTENDO II 3.
N.
sensu latiore: traktować; tractare
MazZHerb p. 12 (a. 1446) : nemini ... adulantes, sed tamen iusto iure ... ipsos a-ntes.
3. iur.
a. terminum, ius, iudicium stawić się w sądzie celem prowadzenia sprawy; litis intendendae causa coram iudice comparere
StPPP III p. 63 (a. 1350) : si citans terminum non a-verit.
Ib. VIII p. 307 (a. 1389) : si non concordauerint, tunc secundum arbitrium amicabilium compositorum terminum eundem a-bunt.
ArPrawn X p. 137 (a. 1404) : in eisdem negociis obligatus ... non potuit ius a-re.
StPPP II p. 255 (a. 1420) : Anna ... adduxiset ipsum ministerialem ... ad a-ndum terminum pro prato.
Syn.
astare ( ArPrawn VIII p. 84, a. 1401 ; AGZ XVIII p. 563, a. 1503) .
N. glossas Pol.
TPaw IV p. 365 (a. 1418) : noluit ... ipsum terminum a-re ... vulgariter noluit «dokonacz».
Ib. infra a-re noluit terminum vulgariter «ne dokonal».
AGZ XVIII p. 563 (a. 1503) : a-vit et astabat alias «przyglądałi wstaval» terminum interrogatorium.
Simili sensu
α. causam ( AKapSąd II p. 13, a. 1415 et saepius),item diligentiam ( ZabDziej III p. 171, a. 1491) , litem et impedimenta ( StPPP VIII p. 258, a. 1388).
β. aliquem :
KodMp IV p. 225 (a. 1425) : officiales ... non a-ent ipsos pro collo.
StPPP XI p. 269 (a. 1589) : Nicolaus ... Gyelyen a-vit iure.
Item
super aliquem :
AGZ XI p. 344 (a. 1449) : debet super ipsum a-re alias «konacz».
γ. sq. in c. abl.
ArPrawn VIII p. 84 (a. 1401) : Iacussius ... in termino peremptorio astitit et a-uit.
AKapSąd II p. 70 (a. 1426) : a-runt ... in foro seculari.
δ. sq. ad :
KsgCzer p. 157 (a. 1416) : ad primos terminos post ipsam concordiam ... debent a-re.
ε. sq. de:
KodUJ II p. 10 (a. 1422) : se coram ... iudice de praemissis a-re non debere.
ζ. refl.
AGZ XIX p. 171 (a. 1475) : per suum procuratorem a-vit se alias «przepowedal sze».
Cf. ATTENDO III 1.
b. iuramentum być obecnym przy przysiędze; i. q. iuranti adesse
MazZHerb p. 2 (a. 1432) : nomine Sandkonis ... Adam dictus Bycek iuramentum a-vit.
KodMp IV p. 323 (a. 1438) : ciues ... debentes a-re iuramentum testium.
Ita saepius.
Item
ortilegium ( PP III p. 61, a. 1438 : Anna ... constituit Nicolaum ... orthilegium a-re veluti ipsamet, si presentibus interesset.)
N. sq. acc. c. inf.
CorpJP IV p. 52 (a. 1528) : si citatus ... voluerit a-re actorem iurare.
StPPP III p. 231 (a. 1523) : ut videres et a-res ipsum cum testibus praestare iuramentum.
Item per ellipsim
scabinos :
KsgMaz II p. 192 (a. 1426) : ego a-o scabinos, qui deberent testificare super me (cf. contextum ).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)