Ogólne
Pełne hasło
Więcej

COLONUS

Gramatyka
  • Formycolonus, collonus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -i
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I.
    • 1. chłop (w przeciwstawieniu do szlachcicai mieszczanina)
      • a. + partiarius tzw. zagrodnik
      • b. rataj, robotnik wiejski nie posiadający własnego pola ani inwentarza
        • α.
        • β.
        • γ.
        • α.
        • β.
        • γ.
      • a.
      • b.
      • c.
    • 2. + montium górnik zawodowy, mający pozwolenie na kopanie kruszcu, gwarek
  • II.
    • 1. rolnik
    • 2. mieszkaniec, obywatel

Pełne hasło

COLONUS s. COLLONUS, -i m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • H.
  • Ha.
  • N.
[acc. sg. colonem:
KsgMaz I p. 181 (a. 1415) : Stanislaum ... colonem.
nom. pl. colones:
KodPol III p. 406 (a. 1539) : colones et cmetones.
gen. pl. colonum:
DANT. p. 185, v. 441 : tot caesa colonum agmina.]
I.
1. chłop (w przeciwstawieniu do szlachcicai mieszczanina); homo rusticus (opp. nobili, civi urbano)
DyplMog p. 7 (a. 1229) : villam ... cum decima c-orum.
KodPol I p. 35 (a. 1232) : dicte ville c-i ... principi terre mei et vaccam ... de fundo ville reddebant.
KodWp II p. 66 (a. 1292) : c-is, quos locaverint sculteti ... septem annis plenam dedimus libertatem.
Ita saepissime usque ad saec. XVI.
Syn. et iuxta posita (ex ordine temporum)
inhabitator ( KodKKr I p. 60, a. 1255) , agricola ( ArHist IV p. 326, a. 1355) , cmetho ( Tom. V p. 124, a. 1520 et saepius), rusticus ( StPPP III p. 110, a. 1532 et saepius), subditus ( ib. p. 219, a. 1532 et saepius), villanus ( ib. p. 189, a. 1532 et saepius). Additur cmetho
ib.VI p. 537 (a. 1398) : duobus kmetonibus c-is.
Praec.
a. tzw. zagrodnik; i. q. hortulanus (cf. s. v. )
KodMp IV p. 60 (a. 1398) : domum pro c-o siue ortulano.
StPPP VIII p. 869 (a. 1400) : Cristco de Sadow unum kmetonem et unum c-um suum medietate agrorum ... obligauit.
AKapSąd III p. 341 (a. 1522) : c-us, qui aliquando in eodem orto residebat.
Ita saepius. Additur partiarius :
StPPP IV p. 99 (a. 1440) : tam ille, cuius ager est, quam ortulanus sive c-us parciarius ... ad solvendum decimam teneantur.
N. glossam Pol.
KsgCzer p. 172 (a. 1417) : pro Venceslao kmethone c-o dicto «ogrodnyk».
Sed opp. cmetho ( StPPP II p. 179, a. 1409 ; ZabDziej III p. 52, a. 1490 et saepius).
b. rataj, robotnik wiejski nie posiadający własnego pola ani inwentarza; agri cultor, cui nec proprius ager nec iumenta erant
CodSil X p. 93 (a. 1323) : c-i et ortolani ... ad nullam ... communitatem rusticorum ... trahi possunt.
StPPP II p. 179 (a. 1409) : excepto agro curie, in quo c-us colit et duobus kmethonibus, qui ... censum soluent.
N. glossas Pol.
ArHist VI p. 180 (a. 1446) : c-i, messores «rathage, zenycze» ... de communi collectura id, quod ipsos concernet ... tollent (cf. StPPP II p. 784, a. 1472; CorpJP III p. 581, a. 1520; Visit. p. 631, a. 1559).
GLb p. 22 : c-us «oracz».
Cf. ARATOR.
Distinguitur
α. terrae addictus, ascripticius sim.( KodPol III p. 56, a. 1254 ; KodMp II p. 135, a. 1275 ; opp. liber ib. et saepius).
β. possessionatus, de agris possessionatis sim. ( StPPP III p. 20, a. 1532 ; ib. p. 139, a. 1532).
γ. regius, regalis sim. ( ib.VIII p. 498, a. 1398 ; ArPrawn VI p. 128, a. 1554) , praedialis ( ArHist V p. 164, a. 1476 ; Visit. p. 631, a. 1559), curiae ( ib. p. 633 , a. 1559). Saec. XVI dicitur saepe de colono fugitivo, e. g. StPPP III p. 138 (a. 1532) ; ArPrawn I p. 395 (a. 1542) et saepius.
Locut.
α. colono libertatem conferre, dare sim. ( KodWp I p. 175, a. 1237 ; ib. II p. 66, a. 1292 et saepius).
β. colonum (in terra) locare ( KodWp II p. 66, a. 1292 ; CodEp III p. 489, a. 1500 ; eodem sensu colono laneum locare: ArHist X p. 7, a. 1534), item apud colonum decimam collocare ( StPPP III p. 21, a. 1532).
γ. colonum obtinere ( ib. p. 138 ; cf. dominus coloni ib. p. 155 ) .
Constr.
a. sq. gen. praec. villae, haereditatis, lanei sim.
KodKKr I p. 60 (a. 1255) : c-j et inhabitatores uillarum ... libertatem habeant.
DokSul p. 334 (a. 1296) : c-i earundem haereditatum.
Ita saepius.
Item
alicuius :
StPPP VIII p. 17 (a. 1376) : cum Stascone ... et cum c-o ipsius.
Ib. p. 118 (a. 1384) : cum Martino c-o domini Msciskonis de Kunasow.
Ib. III p. 148 (a. 1532) : c-is senatorum et procerum nostrorum spiritualium et saecularium.
Ita passim.
b. sq. de:
StPPP VIII p. 52 (a. 1381) : Albertus c-us de Scorcow.
RotPozn p. 374 : Bartek c-us de Robacowo.
Ita saepius.
c. sq. in c. abl.
KsgKaz p. 444 (a. 1398) : Staschko c-us in domo Bohemi.
2. montium górnik zawodowy, mający pozwolenie na kopanie kruszcu, gwarek; fossor, cui ius[NR.STRONY: 615]mineras fodiendi concessum est
IusMet p. 220 (a. 1517) : exigam jus camerae montanae regalis ab omnibus c-is montium.
CorpJP III p. 341 (a. 1517) : ostendant locum, ubi mineras collebant (ed. tollebant), et sint c-i montium publice et palam iure montano.
II.
1. rolnik; agricola (saec. demum XVI).
2. mieszkaniec, obywatel; incola, civis.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)