- F.
- Th.
- Bl.
- Dc.
- A.
- N.
- K.
I.
1.
poddawać próbie, sprawdzać,doświadczać;
experimeto adhibito probare, temptare (aliquid vel
aliquem).
Glossa
Pol.
RFil XXV p. 153 (saec. XV med.) : ut e-retur «spatrzyl a skvszyl».
2.
zbadać, rozpatrzyć, rozpoznać; examinare, perquirere,
dinoscere.
Saepe de iudice,
v.
gr.
causam (
StPPP X
p. 90, saec. XV in.in
:
ibi ... merito de iure huiusmodi cause sunt iudicande, e-igende, examinande, diffiniende),
item
iustitiae plenitudinem (
KodPol I p. 280, a. 1408 : ut eo plenius inter partes iusticie plenitudinem valuissemus e-ri)vel veritatem (
StPPP XI p. 158, a. 1424 : capitaneus misit ... woyewodam ad e-gendam iusticie veritatem).
N.
α.
wyróżnić; distinguere, internoscere
FormJ p. 39 : ut inter ... retentos ... reos atque conscios facti e-ri veraciter valeamus.Ita saepius saec. XV—XVI.
β.
rozstrzygnąć; decernere
PP II p. 29 (a. 1450) : differencias ... ac odia ... pocius per viam amicabilis concordie complanari, quam gladio e-ri.
γ.
zapoznać się z czymś, dowiedzieć;
discere, cognoscere, comperire
FormJ p. 36 : quas novitates a me e-ri accurato studio fuistis intentus.
CodVit p. 602 (a. 1423) : nostram ... legationem continuare non congruit, nisi prius legationem suam e-amur.
3.
próbować, podejmować, przedsiębrać; aggredi, suscipere, moliri,
v.
gr. belli fortunam (saec.
XVI), furorem proelii (gladii periculo:
KADŁUB.
p. 216
)
, dolositatis artificium (
ib.
p. 88
)
, omne supplicii genus (in aliquo
ib.
p. 226
).
N.
matrimonium
wyjść za mąż; nubere
(
DŁUG. Hist. IV
p. 202
)
.
II.
1.
doznać, zaznać, poznać z doświadczenia, przekonać się o czymś; sentire, subire, experimento atque usu cognoscere
a.
in bonam partem,
v.
gr.
fidei constantiam (in aliquo:
KodMp II
p. 164,
a. 1286)
, alicuius subsidium sim. (
DŁUG. Hist. V
p. 510 et saepius), libertatem (
ib. I
p. 64
)
ceti.
b.
in malam partem,
v.
gr. difficultates (
DŁUG. LibBen III
p. 114
)
, furias graves (
PAUL. CR.
p. 113, v. 310
), gravem valetudinem (
DŁUG. Op.
p. 621
)
, tyrannicae crudelitatis cruciatus (
ib.
p. 24
)
, victrices manus (hostium
CRIC.
p. 103
)
,
item in imagine inquietationis laqueum (
Ztschr. XXVII
p. 339, a. 1354).
2.
osiągnąć, uzyskać;
assequi, adipisci
Dogiel IV p. 41 (a. 1312) : praedicta omnia robur e-antur perpetuo valiturum.
DŁUG. Op. p. 251 : Cunegundis subito e-tae ultroque oblatae dominationi renuntians.Cf. Th. V 2, 1682,14 sqq.
Constr. ad
I—II:
indicatur
obi.
a.
sq.
acc.
(saepe addito
in
c.
abl.
).
b.
sq.
de :
CodEp I 2, p. 50 (a. 1449) : volentes de veritate e-ri.
AGZ XVII p. 70 (a. 1472) : dominos in iudicio locavi, ut isti e-rent de me, si iuste procedo.Ita saepius saec. XV—XVI. Cf. Th. V 2,1674, 47 sq. c. sq. pro :
ZabDziej II p. 357 (a. 1487) : pro qua here ditatis portione] ... e-bantur arbitri.d. sq. acc. c. inf. e. sq. enunt. interrog. vel obi. Indicatur modus: a. sq. abl. b. sq. ex :
FormJ p. 48 : non opus ex amico, sed amicum ex opere convenit e-ri.
III.
iur.
t. t.
1.
(de partibus in iudicio) sądownie dochodzić swoich praw, prawować się, wytaczać sprawę sądową; causam in iudicium vocare, litem intendere, iure agere contra aliquem.
Glossa Pol.
StPPP VI p. 60 (a. 1511) : iure e-ri, alias
«dochodzycz» ... in bonis, ubi ... maritus suus habebat bona aliqua hereditaria.
Dicitur iure (item in iure: StPPP III p. 27 ; ArPrawn VI p. 152, a. 1554 ;; de iure *Dogiel I p. 164, a. 1470) , iuris ordine ( KodWp II p. 225, a. 1303) , per formam iuris ( KodMp IV p. 441, a. 1445) , iuridice ( CracArt II p. 422, ArPrawn I p. 303, a. 1553) , iustitia ( StPPP II p. 149, a. 1403) , (in) iudicio ( KodWp I p. 558, a. 1249 ; Lites I p. 16, a. 1320 et saepius), iudicialiter ( KodKKr I p. 135, a. 1295 et saepius). Simili sensu refl.
StPPP VIII p. 894 (a. 1400) : pro ... omnibus hereditatibus dicte partes ... se hincinde ... iure uel amicabili concordia habebunt e-ri.
Ib. II p. 149 (a. 1403) : nisi ... se justicia e-rent.
Ib. p. 267 (a. 1422) : debent se decenter jure e-re.Indicatur contra quem: a . sq. circa:
KsgŁawKr p. 252 (a. 1394) : si quippiam e-ri posset de bonis patris sui circa ipsam.b. sq. contra :
KodPol I p. 269 (a. 1399) : consules ... causa jure e-ndi contra ipsos ... citare.Cf. Th. V 2, 1671,32 sqq. c. sq. cum (saepissime). Indicatur qua de re: a. sq. acc.
KodWp V p. 333 (a. 1422) : incolae de se querulantibus iure ipsorum terrestri respondere sint adstricti et omnes alias interuenientes causas e-ri.
StPPP IX p. 171 (a. 1499) : iure e-bantur in ea scultetia propinquitatem.b. sq. de. c. sq. in c. abl. , cf. supra 10. c. sq. pro, cf. supra 21 et
KodMp IV p. 212 (a. 1424) : pro iure de decima nomine sue ecclesie debet iudicialiter e-ri.Ita saepius. e. sq. super. Indicatur apud quem: a. sq. apud. b. sq. coram:
ArPrawn X p. 36 (a. 1394) : coram abbate de Sciricz cum ... sculteto ... iure e-entur.
IusMet p. 164 (a. 1485) : incolae ... in montibus ... laborantes super omnibus causis ... coram eorum zuppario ... per consules eorum e-ri deberent.
VL p. 158 (a. 1447) : causae pro kmethonibus fugitivis in iudicio castrensi coram capitaneis e-antur.Ita saepius.Occ. sensu laxiore (extra rem iudiciariam) upominać się, domagać się czegoś; expostulare, flagitare aliquid (saec. XV).
2.
de iudice:
cf.
supra I 2.
IV.
(singulare) fungitur vice vocis comperiendi
AGZ IX p. 53 (a. 1437) : potestatem prescriptam summam ... in ... bonis ipsorum, ubicunque talia poterint e-ri, emovendi.