Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ERGA

Gramatyka
  • Formyerga, herga
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana
  • Część mowy
Znaczenia
  • I.
    • 1. (de ratione animi, affectus, mentis sim., qua quis in alterum utitur) w stosunku do kogoś, względem, do, ku
    • 2. (indicatur animus inimicus) przeciw(ko)
    • 3.
      • a. iur. iur. prawie tyle co: na rzecz, dla
      • b. fere i. q. w obecności, przed kimś, wobec kogoś
      • c. iur.+ erga aliquem fideiubere pro aliquo, aliquem ad (in) cautionem fideiussoriam inducere komuś, w stosunku do kogoś, przed kimś (mowa o wierzycielu, któremu się poręcza za dłużnika)
      • d. + emere (emptionem facere) u, od kogoś
    • 4.
      • a. od
      • b. do
      • c. u
  • II.
    • 1.
      • a. (de circuitu, vicinitate) obok, przy, niedaleko
      • b. (de directione) w stronę, do, ku
    • 2.
      • a. według
      • b. w stosunku do
      • c. oprócz?
    • 3. o, w sprawie

Pełne hasło

ERGA s. HERGA prp. c. acc.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • L.
  • B.
  • A.
  • N.
[de regimine: c. gen. infra 1170,24. c. dat. vel abl.
RotKość p. 115 (a. 1402) : testes, quos ducit Poytr ... erga Martino.
KsgMaz I p. 28 (a. 1403) : prorogaverat terminum erga Pilchone (cf.infra 1171,20).
KsgPozn I p. 176 (a. 1429) : pro IIIIor marcis se obligaverunt erga strenuo et famoso viro domino Jacussio.]
I. erga aliquem
1. (de ratione animi, affectus, mentis sim., qua quis in alterum utitur) w stosunku do kogoś, względem, do, ku; in, circa.
Iuncturae selectae (praeter eas, quae iam in
Th. leguntur) a. pendet a subst. , v. gr. beneficentia ( KodKWil p. 523, a. 1497) , caritas ( DŁUG. LibBen II p. 457 ) , commiseratio ( KodKWil p. 654, a. 1503) , constantia ( KADŁUB. p. 183 ) , contemplatio ( NIC. BŁ. Serm. I p. 4 ) , devotio ( KodPol I p. 148, a. 1293 et saepius), dignitatis primitiae ( KADŁUB. p. 146 ) , dulcedo ( ib. p. 214 ) , fidelitas ( ib. p. 225 et saepius), mens ( IANIC. p. 41, v. 146), oboedientia ( KodKKr I p. 62, a. 1255) , oblivio ( MARTIN. OP. Serm. p. 108 nlb. ), reverentia ( KADŁUB. p. 221 et saepius). b. post verba et locut. verbales, v. gr. concernere ( HKap p. 2, a. 1483) , fervere intimis praecordiis ( KADŁUB. p. 181 ) , extendere poenam ( StPPP II p. 952, a. 1504) , gerere curam, gratitudinem ( PP II p. 159, a. 1453 ; AKapSąd III p. 368, a. 1472) , se habere ( CodEp III p. 42, a. 1450 ; irreverenter: AKapSąd III p. 255, a. 1497) , instituere ( SSrSil I p. 347, a. 1482), item ius competit ( BreslUB p. 27, a. 1262) .
2. (indicatur animus inimicus) przeciw(ko); contra, adversus.
Praec. iur.
prawie tyle co: w sprawie przeciw komuś; i. fere q. in causa contra aliquem acta (cf. supra II 1204,52 sqq. CONTRA)
TPaw III p. 1 (a. 1385) : Jaszco ... fideiussit pro Grzimcone filio suo e-a dominum pincernam et idem Jaszco debet statuere filium infra duabus septimanis.
StPPP VIII p. 216 (a. 1387) : Paszko ... terminum habet pro iuramento e-a Paulum kmethonem.
Ita passim. Occ. apponitur adversus ( RotPozn p. 121, a. 1397 : Msczignef ducit testes e-a et adversus dominam; ita saepius), contra (
ZapSądWp p. 74, a. 1401 : eduxit suos testes omnes e-a et contra Iasconem).
3. de qualibet ratione inter homines intercedente
a. iur. prawie tyle co: na rzecz, dla; i. fere q. dat. nudus
TPaw IV p. 1 (a. 1389) : Potrasius ... tenetur culpam sex marcarum e-a Albertum (cf. infra Potrasius ... tenetur culpam sex marcarum Alberto).
Ib. p. 515 (a. 1392) : decem marcas domino capitaneo soluere tenebitur vel eciam e-a vices ejus gerentis.
Ita passim.
Dicitur etiam
erga aliquem bona (collum) amittere (perdere : StPPP II p. 355, a. 1431 ; AGZ XIV p. 183, a. 1445 ; ib. p. 204, a. 1446) , in poenis (marcis) condemnari ( ArPrawn X p. 344, a. 1412 ; AGZ XI p. 13, a. 1424) , poenam incurrere ( PP II p. 16, a. 1447) , poenas manere ( KsgCzer p. 167, a. 1416) , poenam ruere ( TPaw III p. 345, a. 1395) , marcas solvere ( KsgPrzem I p. 63, a. 1416) , debita (poenam) teneri ( KsgGrWp II p. 334, a. 1400 ; ArHist III p. 159, a. 1411), item verbum subauditur ( AGZ XII p. 61, a. 1439 : cuius medietas vadii e-a actorem et iudicibus superius descriptis medietas).
b. fere i. q. w obecności, przed kimś, wobec kogoś; coram, penes, apud
TPaw IV p. 515 (a. 1392) : Adam ... fidejussit Nicolaum statuere ... e-a dominum capitaneum.
KsgPrzem I p. 63 (a. 1416) : qui ipsum accusavit e-a capitaneum.
Ita saepius, v. gr. aliquid testibus docere ( KodUJ II p. 267, a. 1469) , aliquem excusare ( Dogiel IV p. 290, a. 1532) , iustum facere ( KodWp V p. 93, a. 1406).
c. iur. in locut. erga aliquem fideiubere pro aliquo, aliquem ad (in) cautionem fideiussoriam inducere komuś, w stosunku do kogoś, przed kimś (mowa o wierzycielu, któremu się poręcza za dłużnika); alicui (creditori)
TPaw III p. 1 (a. 1385) : Jaszco ... fideiussit pro Grzimcone filio suo e-a dominum pincernam (ita saepius ).
AKapSąd I p. 357 (a. 1436) : nobiles viros debitores ... induximus in caucionem fideiussoriam e-a ... milites creditores ... in M florenis.
APozn I p. 311 (a. 1460) : concives nostros ad caucionenifideiussoriam pro XLV florenis ... e-a generosum dominum ... induxerunt.
d. emere (emptionem facere) u, od kogoś; ab aliquo (cf. supra I 166, 7 sqq.
PommUrk II p. 110 (a. 1263) : mansos, quos e-a Michaelem et suos heredes cum eorum denariis comparauerunt.
KodPol III p. 114 (a. 1277) : emptionem, quam fecit dominus Arnoldus ... e-a Simonem ... de aduocatia de Kanthij.
Ita passim.
4. pro aliis prp. poni videtur
a. od; ab
ŁASKI ComPriv fol. 253a : oportet filium bona sua e-a dominum extrahere, si pater moriatur.
Nescio an huc quoque pertineat
StPPP II p. 729 (a. 1467) : remissus est ... kmetho profugus ... e-a nobilem Nicolaum de Trzebyenycza ad curiam nobilis Nicolai Maslomiącza ibidem in Maslomiącza judicandus.
b. do; ad
CodVit p. 390 (a. 1417) : quascumque litteras portavi e-a capitaneis suis (ita ms., -eos suos ed. ) ... semper eas deriserunt.
c. u; apud
PommUrk VII p. 250 (a. 1329) : Colbergenses dimittere debent a proscripcione Cosselinenses et e-a civitates maritinas efficere debent, quod eripiantur Cosselinenses a proscripcione civitatum.
APozn I p. 105 (a. 1444) : pro duabus marcis prescriptis census e-a ipsum Petrum Morlin perpetuum habere silencium.
*SSrSil IX p. 183 (a. 1466) : stupemus ... facilitatem credulitatis e-a ... Romanum pontificem.
II. erga aliquid
1. sensu locali
a. (de circuitu, vicinitate) obok, przy, niedaleko; iuxta, apud, circa, prope.
b. (de directione) w stronę, do, ku; in, contra, versus.
2. sensu modali
a. według; iuxta, secundum
AGZ XII p. 389 (a. 1462) : in condempnacione stat 'ultra conswetudinem terrestrem’, et in cittacionibus ... stat 'e-a conswetudinem terrestrem’.
APozn II p. 65 (a. 1477) : quod ... fideiussoribus prodesse possit prefatoque domino Andree ... obesse e-a eandem inscriptionem poterit.
Cf. Th. V 2, 755, 73 sqq.
b. w stosunku do; ad
DŁUG. Op. p. 31 : quanto lunaris splendor e-a solare iubar et plumbi species e-a auri fulgorem habetur inferior.
c. oprócz? praeter?
AGZ XV p. 146 (a. 1472) : Petrus ... fideiussit pro nobili ... advocato ... in manus nobilis Martini ... quia idem advocatus debet reformare [aliquot marcas (?]) e-a viginti quinque marcas, quas recepit post sororem ... Martini uxorem suam.
StPPP IX p. 187 (a. 1508) : Iacobus ... dedit quinque marcas post suam filiam ... Martino ... filio Nicolai ... racione dotalicij; qui quidem Nicolaus ... pater suus reformat e-a istas quinque marcas decem marcas Katherine consorti Martini.
3. o, w sprawie; de, circa.
Dicitur saepissime
erga plurima turbari (e Vlg. Luc. 10,41), item erga aliquid cautum esse, providum esse ( DŁUG. Op. p. 50 ) , sollicitari ( ib. p. 20 ).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)