Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DERIVO

Gramatyka
  • Formyderivo, dirivo
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -are, -avi, -atum
  • Część mowyprzysłówek
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. + (aquam, fluvium canalia alveum odprowadzać, kierować w inną stronę (wodę) Pass. płynąć,wpływać,wypływać
    • 2. transl. refl. et pass. (iam fere transl.) rozprzestrzeniać się, rozciągać, rozchodzić
  • II. transl.
    • A. + ad (in) aliquem kierować, zwracać (w inną stronę), odwracać (od siebie), przenosić
    • B. pass.
      • 1. przechodzić (na kogoś), dostawać się, docierać
        • α. + usque ad (in) mea (nostra, illa) tempora
        • β. + in notitiam alicuius
      • 2. przechodzić na czyjąś własność, przypadać komuś w udziale
      • 3. wypływać, wpływać (o dochodach)
    • C.
      • 1.
      • 2. + Th. pass. wywodzić się, pochodzić, brać początek Occ. powstać
        • α. phil.
        • β. gram. gram. (part. perf. loco adi.) pochodny (o wyrazach)
  • III.
    • 1. przekazać?
    • 2. spławiać wodą

Pełne hasło

DERIVO s. DIRIVO, -are, -avi, -atum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • L.
  • A.
  • N.
I. propr.
1. odprowadzać, kierować w inną stronę (wodę); deducere (aquam, fluvium sim., item canalia : PH IV p. 370, a. 1549). Occ. alveum (de fluvio)
DŁUG. Hist. I p. 12 : Poprod ... longo itinere in Hungaria confecto per Sarmaticos montes alveo d-to Dunayczoni... miscetur.
Pass. płynąć,wpływać,wypływać; fluere, defluere, influere (de fluvio, aqua)
PommUrk III p. 44 (a. 1288) : de qua palude modica d-atur aqua, que lento cursu profluens ... aliam ... perficit paludem.
Ib. V p. 117 (a. 1313) : tres rivulos, qui in prato conveniunt et in Regetam d-antur.
DŁUG. LibBen I p. 619 : Goplo ... ex quo fluvius ... Nothesz d-atur.
Simili sensu intrans.
PommUrk III p. 320 (a. 1297) : limites ascendunt usque ad fontem ... d-ntem in eundem riuum.
Praec. in imagine
CantMAe I p. 38, v. 2 b (saec. XIV) : rivus fontis ... paterni ... hinc d-ns non secerni potens Spiritus Sanctus.
Ita saepius praec. in litteris papalibus saec. XIV. Cf. Th. V 1, 637, 13 sq.
2. refl. et pass. (iam fere transl. ) rozprzestrzeniać się, rozciągać, rozchodzić; extendi, porrigi, diffundi, v. gr. in longas terrarum propagines (de regno Poloniae DŁUG. Hist. I p. 60 ) , in universum regnum (de moneta id. LibBen I p. 1 ), item in imagine in varios desideriorum reflexus (de condicione humana id. Hist. I p. 236 ).
N. de iurisdictione
CodSil II p. 90 (a. 1361) : prout se iudicia ex quolibet officio vel nomine d-bunt et extendant.
Constr. ad
1 - 2: indicatur quo
a. sq. ad:
FormJ p. 65 : Ecclesia ... liquidum favoris rivulum... d-ri misericorditer faciat ad heredes.
Cf. Th. V 7, 636,84.
b. sq. in c. acc. Indicatur unde
a. sq. ab.
b. sq. de.
c. sq. ex. Indicatur modus vel via
a. sq. in c. abl.
KodUJ III p. 228 (a. 1504) : aquae de fluvio ... in canalibus d-tae.
b. sq. per cf.
N. in imagine
StPPP III p. 58 (a. 1532) : potestas in ... inferiores iudices tamquam per rivulos d-atur.
Cf. Th. V 7, 637, 5 sqq.
II. transl.
A. ad (in) aliquem kierować, zwracać (w inną stronę), odwracać (od siebie), przenosić; aliorsum vertere, transferre, v. gr. ius (syn. transfundere: DŁUG. LibBen I p. 432 ).
Praec. in malam partem, v. gr.
culpam, item malum ( CRIC. p. 95, v. 106 ) , calamitatem ( Tom. VI p. 47, a. 1522) , belli molem ( ib. VIII p. 211, a. 1526 ; simili sensu procellam ib. VI p. 251, a. 1523) , rubiginem peccati ( StPPP IV p. 63, a. 1423) , contagionem suam aliquo (de peste: Tom. XII p. 217, a. 1530). Occ. in se (v. gr. vaticinium: CALLIM. Hist. p. 192, 7 ; ; odium alicuius: CRIC. in Tom. X p. 414, a. 1528). Cf. Th. V 1, 637, 45.
N. rhet.
causam in defensionem ( CALLIM. Rhet. p. 11 ) .
B. pass.
1. przechodzić (na kogoś), dostawać się, docierać; in aliquem transferri, manare.
Dicitur de abstr. , v. gr. de
culpa ( Tom. IV p. 44, a. 1516 et saepius), malo sim. ( CodEp I 2, 265, a. 1472) , timore et admiratione ( SSrSil VII p. 27, a. 1458) , exemplo ( *KodWp III p. 395, a. 1373) , honore ( DŁUG. Op. p. 552 ) , potestate ( StPPP II p. 58, a. 1532).
Locut.
α. usque ad (in) mea (nostra, illa) tempora :
DŁUG. LibBen I p. 157 : fama ... ad mea usque tempora d-ta.
Op. p. 27 : morbus ... universis ... hereditarius per omnes successiones ... usque ad nostra tempora d-tus.
Cf. item Hist. I p. 2 ; ib.II p. 119 . ;
β. in notitiam alicuius :
DokKujMaz p. 177 (a. 1233) : gesta ... in posteritatis noticiam per literarum d-antur monimenta.
Inde sensu praegnanti
LeubUrk p. 108 (a. 1231) : nos ... ad posteros ... animaduertimus d-ndum, quod etc.
Simili sensu intrans.
UrkBBr p. 101 (a. 1284) : vultis perniciosum exemplum in subditos d-re.
SSrSil VII p. 7 (a. 1454) : amor... regius in eos d-bat prevalidus.
Cf. etiam Tom. VI p. 93 (a. 1522) et Th. V 1, 637, 43 sqq.
2. przechodzić na czyjąś własność, przypadać komuś w udziale; obtingere, cedere alicui (de bonis sim.)
KodWp I p. 287 (a. 1253) : quicquid de falsis utilitatis iudicio d-ri poterit mensuris.
KodKKr I p. 152 (a. 1314) : huic de iure d-retur et cederet ager antedictus.
KodMp I p. 229 (a. 1333) : que decima nobis d-rj debet.
Ita vulgo saec. XIV—XVI.
Syn.
cedere (cf. et KodPol II p. 725, a. 1349) , devolvi ( CorpJP p. 175, a. 1525 ; Dogiel IV p. 334, a. 1550) , provenire ( KodWp III p. 553, a. 1384). Occ. phil. in imagine
ExPhys fol. n IIa : cum ... celum sit primum corpus, ab ipso d-atur perfectio elementis.
3. wypływać, wpływać (o dochodach); provenire (de reditibus)
PommUrk II p. 78 (a. 1261) : quod offertoriumde ... capellis duabus poterit d-ri.
Ib. p. 287 (a. 1274) : cum ... fructu, qui de ipso traductu poterit d-ri.
SchlUrk p. 483 (a. 1308) : iudices poenam, quae inde d-bitur, tollent.
DokMp I p. 118 (a. 1359) : omnes proventus, qui ibidem d-buntur ... possidendo.
Ita passim saec. XIV—XV.
Constr. ad 1—3
: indicatur cui
a. sq. dat. cf. Ita saepius.
b. sq. ad cf. et
ChrPP p. 508 : non tamen conquisita indebite ad posteros d-antur.
Ita saepius.
c. sq. in c. acc.
d. sq. pro:
StCrac p. 35 (a. 1384) : in bonis haereditariis pro nobis et capitulo nostro d-tis et... pacifice possessis.
KodUJ I p. 37 (a. 1401) : centum marcae ... pro magistris artium ... d-entur.
Cf. etiam LhnUrk I p. 94 (a. 1419) . Indicatur unde (a quo)
a. sq. ab:
DokMp I p. 29 (a. 1318) : summa pecunie, que a iuramentis ... poterit d-ri.
KsgŁawKr p. 67 (a. 1371) : omnia bona sua ... a patre suo sibi d-ta.
b. sq. de cf. Ita saepius.
c. sq. ex:
PommUB p.361 (a. 1285) : quidquid pene ex causis d-bitur (cf. KodWp II p. 105, a. 1295).
PommUrk VI p. 65 (a. 1321) : omnem annonam ... censualem ... ex villis ... d-ntem.
Ita saepius.
Locut.
ex linea masculina (de possessione: StPPP VI p. 90, a,1515).
d. sq. adv. cf. 45. Indicatur modus sq. per:
AGZ IV p. 106 (a. 14-21) : per virtutem passionis Domini nostri ... Christi, que (ed. qui) in nos per sacramenta d-atur.
KodMp IV p. 346 (a. 1440) : gloriosis gestis ... a maioribus... per hereditatem d-tis.
C.
1. rozpoczynać, dawać początek, inchoare
GALL p. 57, 1 : succincte per arborem a radice d-ndo transivimus.
AGZ VIII p. 42 (a. 1398) : invidie ... mala plurima ex se d-re consueverint.
2. pass. wywodzić się, pochodzić, brać początek; oriri, originem ducere
KodMaz(K) p. 534 (a. 1244) : homo d-tus ab humo uniuerse subiacet uanitatj.
MARTIN. OP. Chr. p. 21 : Mizraim, a quo genus Aegyptiorum ... d-atur.
CodVit p. 503 (a. 1420) : oblationes ... ex puriori ... affeccione sensimus d-ri (ed. dirimari).
Cf. Th. V 1, 638, 25 sqq. Occ. powstać; oriri
KodMaz(L) p. 91 (a. 1379) : ne... discordie ... inter filios nostros... suscitarentur et d-rentur et oriri sperarentur.
N.
α. phil.
BYSTRZ. Log. fol. k ΙΙb : quod concretum d-retur ab abstracto.
WROCŁ. EpitConcl fol. a Va: oportet esse aliquod pulcherrimum, a quo omnis pulchritudo d-atur.
Cf. Th. V 1. 638, 27 sqq.
β. gram. (part. perf. loco adi. ) pochodny (o wyrazach); qui ab alio originem ducit (de vocabulis, saec. XVI).
Constr. ad
1-2:
a. sq. ab.
b. sq. ex (ut ).
III. singularia
1. przekazać? transmittere?
StPPP II p. 580 (a. 1448) : fuit paratus soluere pecunias Nicolao ... dummodo sibi literam d-ret et redderet super easdem pecunias.
2. spławiać wodą; secundo flumine demittere
CodSil I p. 34 (a. 1333) : ligaturam ... unam anno quolibet eis licebit per fluvium d-re.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)