Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DEROGO

Gramatyka
  • Formyderogo
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -are, -avi, -atum
Znaczenia
  • I.
    • 1. przynosić szkodę, uszczerbek, umniejszać
    • 2. + iuri (privilegio, statuto ograniczyć prawo, zawiesić w jakimś wypadku jego działanie
    • 3.
      • a. wysuwać zarzut wobec dokumentu
      • b. odebrać ważność
  • II.
    • 1. przynosić ujmę, uwłaczać
    • 2. uszczuplać czyjeś prawa
    • 3. naganić czyjeś szlachectwo
  • III.
    • 1. ganić
    • 2. obarczać kogoś czymś

Pełne hasło

DEROGO, -are, -avi, -atum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • L.
  • A.
  • N.
I. alicui rei
1. przynosić szkodę, uszczerbek, umniejszać; damnum inferre, demere, imminuere.
N. locut.
specialitas generalitati non derogat ( Lites II p. 147, a. 1413 ; ConcPol X p. 401, a. 1418). Occ. szczędzić; parcere
*Dogiel I p. 51 (a. 1415) : rex ... finem ... schismati ... satagens imponere ... laboribus ... expensis et rebus nullatenus d-ns.
2. iuri (privilegio, statuto sim.) ograniczyć prawo, zawiesić w jakimś wypadku jego działanie; legi alicui vel iuri ex parte detrahere, ex parte irritum reddere.
Simili sensu de
actione :
KodPol I p. 24 (a. 1221) : ne ... huic presenti actioni... futura antiquitas ignorantia... valeat d-re, eandem ... volui perhennari.
Item de
testamento :
KomKadł p. 480 : et sic per testamentum posterius priori d-uit ... constitutio enim posterior d-at priori.
StPPP IX p. 235 (a. 1536) : sic tamen, quod iam nulla vltima voluntas ... prefate inscripcioni d-re debet.
3. litterae
a. wysuwać zarzut wobec dokumentu; litterarum fidem et auctoritatem in dubium vocare
AGZ XIV p. 99 (a. 1443) : Schachno d-vit littere et inscripcioni; invenimus, quod Czolek producere debet testes ad sustentandum litteram suam obligationis.
Item
citationi :
AGZ XVI p. 313 (a. 1500) : adversa pars inscripsit se non d-re neque contradicere citacioni.
Cf. infra II 3.
b. odebrać ważność; auctoritatem demere
KodUJ III p. 10 (a. 1472) : loci ordinarii ... praefatos procuratores ... sententiis excommunicationum ... percellere ... valeant ... litteris nostris... non obstantibus quibuscunque, quibus exnunc ... d-amus et eas ... viribus carere ... volumus.
II. alicui
1. przynosić ujmę, uwłaczać; detrahere.
2. uszczuplać czyjeś prawa; ius alicuius minuere
KodKKr I p. 194 (a. 1332) : fratribus ordinis Cartusiensis ... in suis iuribus ... nolumus... d-re.
N. constr.
a. sq. in c. abl. cf. et DANT. in
Tom. VII p. 194 (a. 1525): hic enim adeo sunt extenuata omnia, quod cesar ipse sibi in mense apparatu d-vit.
b. sq. ex.
c. sq. per:
AKapSąd III p. 58 (a. 1488) : michique per hoc ... d-ndo.
Cf. Th. V 1, 639, 24.
d. sq. inf.
AGZ IV p. 12 (a. 1403) : quibus et nos ... d-amus ... ullam ... administracionem ... habere.
3. naganić czyjeś szlachectwo; aliquem nobili genere ortum esse publice negare
ZapSądWp p. 74 (a. 1402) : Nicolaus ... eduxit suos testes omnes erga et contra Iaskonem ... prout in honore suo dicti Nicolai d-uit seu imputauit wlgariter «naganyl».
TPaw IV p. 282 (a. 1405) : Swanthoslaus ... contra Olthonem ... quod sibi d-vit «prziganil» in nobilitate.
RotPozn p. 480 (a. 1430) : Lasschota ... ducit testes erga nobilem Ramsch ... qui suo honori (ed. honore) d-vit coram iudicio alias «naganyl» dicens, quod esset rusticus.
StPPP VII p. 341 (a. 1431) : Iohannes... dictum Nicolaum ... ignobilem appellans suo honori d-uit.
Ib. p. 343 (a. 1431) : Stanislaus... kmetho... d-uit alias «przyganil» Stanislao ... quod non esset squirio wlgariter «wlodyka».
NieznHer p. 11 (a. 1431) : Petrus clericus... Johanni... honorem d-uit alias «przyganil» dicens, quod non esset nobilis.
III. aliquem
1. ganić; vituperare
VHedv p. 550 : tanto quoque affectu movebatur ad ipsos pauperos, quod, si decuisset et fieri potuisset absque d-ncium murmure, cum unoquoque ipsorum de scutella libentissime comedisset.
WilkLub p. 3 (a. 1455) : item si quis braseator d-ret vel increparet seniores deputatos ad conspiciendum etc.
2. obarczać kogoś czymś; irrogare alicui aliquid
DŁUG. Hist. V p. 699 : interitus illius ... a propriis Hungaris poscebatur, quos anno quolibet tributo quadruplici ... d-bat.
ARect I p. 91 (a. 1475) : Petrusverbis infamatorys eum Aegidiumdeturpauit iniuriam sibi et infamiam d-ndo.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)