Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DECRESCO

Gramatyka
  • Formydecresco
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -evi, -tum
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. zmniejszać się, maleć, ubywać
      • a.
        • α. być odliczonym
        • β. tanieć
      • b.
      • c. de fluvio: opadać
      • d. de hominibus: zmniejszać się liczebnie Occ. wymrzeć
    • 2. obniżać się, opadać (o terenie) Occ. sensu latiore: rozciągać się, ciągnąć
  • II. transl. transl. ponosić szkodę, słabnąć, podupadać
  • III.
    • 1.
      • a. accrescere, adolescere
      • b. excrescere
    • 2. confunditur cum voce decernendi?

Pełne hasło

DECRESCO, -ere, -evi, -tum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • L.
  • A.
I. propr.
1. zmniejszać się, maleć, ubywać; minorem fieri, minui, deficere,
a. de censibus, proventibus sim. Occ.
α. być odliczonym; deduci
ArPrawn X p. 27 (a. 1394) : quandocunque ... 10 marcas ... exsolverit, extunc una marca census debet d-re et defalcari.
β. tanieć; minoris pretii venire
COPERN. OpM p. 34 : omnium rerum charitatem ex vtilitate monete prouenire, crescunt enim ac d-unt omnia ad monete conditionem.
b. de luna, v. gr. per portiones arcuales ( BYSTRZ. AnalPost fol. g Ia) .
c. de fluvio: opadać; subsidere.
d. de hominibus: zmniejszać się liczebnie; numero minui
DokSul p. 320 (a. 1232) : scolasticus suique successores vice decimae, sive succrescant vel d-ant eiusdem villae incolae, marcam argenti ... percipiant annuatim.
Occ. wymrzeć; exstingui
KodWp V p. 506 (a. 1431) : in casu ... quo successores ... Iohannis ... defecerint seu d-uerint, extunc ... presens donacio ... ad nos deuoluatur.
Syn. et iuxta posita ad
a-d: deficere (cf. ), defraudari ( PP II p. 126, a. 1451) , minui ( ŁASKI ComPriv fol. 102a ) , minorari ( ArPrawn V p. 538, a. 1439 ; ArHist V p. 408, a. 1532).
Opp.
succrescere (cf. ), augmentari ( ŁASKI ComPriv fol. 201b ).
N. glossam Pol.
GŁOG. Alex. I fol. 97a : d-re «vmnievssacz».
2. obniżać się, opadać (o terenie); inferius descendere (de monte, regione)
DokMp I p. 348 (a. 1408) : cum quibusdam terris excultis d-ntibus penes fluvium Stradomia.
CALLIM. Hist. p. 196 : Haemus ... in Pontum recurrens paulatim in minora iuga d-it.
Occ. sensu latiore: rozciągać się, ciągnąć; extendi
AGZ IV p. 105 (a. 1420) : prata ... d-ncia a granicys ville ... per viam magnam ... usque ad silvam.
II. transl. ponosić szkodę, słabnąć, podupadać; detrimentum capere, languescere, collabi. Occ. de hominibus
AAlex p. 240 (a. 1503) : si ... Vratislavienses mercabuntur libere in regno isto, mercatores regni ... d-ent, etiam civitates et oppida et depositoria.
Tom. VIII p. 120 (a. 1526) : quod ipsi incolae ... malicia temporum et bellorum ... in facultatibus suis nimium d-ssent.
*Ib. IX p. 274 (a. 1527) : ut ... Tureus d-at et deleatur.
Cf. etiam ib. X p. 183 (a. 1528).
Additur abl. causae, v. gr.
malitia temporum (cf. ), discordia ( *Dogiel IV p. 262, a. 1529) , pestibus ( COPERN. OpM p. 29 ).
Syn. et iuxta posita
deleri (cf. ), demembrari (cf. infra 129,1), everti ( Tom. I p. 151, a. 1511) , evanescere ( KodWp II p. 471, a. 1335) , labi ( PommUrk II p. 376, a. 1278 et saepius),minutatim perire ( KodKKr I p. 212, a. 1338).
Opp.
crescere ( *Dogiel IV p. 262, a. 1529) , succrescere ( KodKKr II p. 344, a. 1410).
Constr.
a. sq. ab :
MPH I p. 242 (Thietmar): mens regis ab amore uxoris d-ns ob pulcritudinem ... cuiusdam virginis ... secreto flagravit.
AGZ III p. 40 (a. 1368) : ne simul cum fluxu temporis a memoria hominum d-ant donationes principum.
b. sq. in c. abl.
DyplMog p. 113 (a. 1513) : ecclesiam ... in proventibus annuis notabiliter d-sse.
CodEp II p. 186 (a. 1425) : si Ecclesia in suis deberet libertatibus d-re et pertinendis dimembrari et ... sub quadam effigie bonitatis veneno lacerari.
Ita saepius.
III.
1. fungitur vice verbi
a. accrescere, adolescere; dojrzewać
KsgŁawKr p. 33 (a. 1368) : quousque ad annos pubertatis d-verit puer.
KsgŁawWar I p. 111 (a. 1462) : si isti pueri d-ent annos, tunc eqs.
ArHist VI p. 118 (a. 1490) : eas segetes ... ex agris, ubi d-verint ... tollent.
Cf. ACCRESCO
b. excrescere; rozszerzać się
MARTIN. OP. Chr. p. 248 : litaniarum ritus a Viennensi ecclesia in omnes d-uit ecclesias Galliarum.
2. confunditur cum voce decernendi? rozstrzygać?
AGZ XII p. 19 (a. 1437) : tenetur penam ... ut ius d-et (cf. ib. p. 427, a. 1438).
Ib. p. 30 (a. 1437) : pati debet, quid ius d-et (nisi leg. decernet).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)