Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CURSUS-2

Gramatyka
  • Formycursus
  • Etymologia ad rem cf. infra II B 3
  • Odmiana -us
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I. propr.
    • A.
      • 1. bieg, marsz, szybki pochód
        • α. + stadii, equorum et abs.: wyścigi
        • β. + decima in communem cursum dziesięcina w tzw. gonitwę, dawana ducho wieństwu z dziedzicznych łanów kmiecych w postaci co dziesiątego snopa, wyznaczanego z łanów łącznie, bez względu na granice
      • 2. + itineris podróż, droga
        • α. + salutis
        • β. + positionis alicuius:
      • 3. bieg, krążenie (ciał niebieskich)
      • 4. pęd, rozpęd
    • B. bieg (rzeki)
      • 2. szlak, kierunek (drogi)
  • II. transl.
    • A.
      • 1. bieg (czasu), czas trwania, okres
        • α. + fortunae pomyślność, powodzenie
        • β. + vitae (vitalis) życie (doczesne)
    • B.
      • 1. ustalony porządek, tryb, norma
        • α. + civilis miejski tryb życia
        • β. phil.+ naturae
        • γ. + de communi cursu na ogół
      • 2. eccl. eccl. cykl modlitw
        • a. + horarum godzinki do NPMarii
        • b. + psalterii:
      • 3. iur.+ iuris (terrestris) terrae (terrestris, terrenus)prawo zwyczajowe stanowiące normę prawną w określonej dzielnicy, tzw. zwyczaj ziemski
        • b. multo rarius: proces sądowy, rozprawa, posiedzenie sądu
      • 4. wartość, cena, kurs (zwł. pieniędzy)
      • 5. niższy kurs uniwersytecki na wydziale teologicznym, obejmujący kursoryczny wykład Pisma Św.
    • C. rhet.
      • 1. tok mowy
      • 2. rytmiczna klauzula zdaniowa

Pełne hasło

CURSUS, -us m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • N.
[occurrit aliquando in edd. formula (quasi generis n. ) iuxta (secundum) cursum terrestre (ad rem cf. infra II B 3)
TArch p. 40 (a. 1409) : iuxta cursum terrestre pignora ... dare.
KsgMaz II p. 175 (a. 1426) : pecuniam non dedit ... secundum cursum terrestre.
Ib. infra penas quinquagentales ... secundum cursum terrestre.
AGZ III p. 184 (a. 1423) : promittens ... pro omni indemnitate iuxta terrestre cursum.
Ib. V p. 68 (a. 1432) : nichil pro se et suis posteris servando nec retinendo iuxta cursum terrestre.
Sed haec scriberem negligentiae, qui lineolam super -e ultimum compendii significandi gratia ponendam omiserint, tribuenda videntur, nisi fortasse post cursum vocabula et ius
exciderint, quae suo loco legis
PP II p. 14 (saec. XV med.med) : centum marcas ... tenere et habere iuxta cursum et ius terrestre.
]
I. propr.
A.
1. bieg, marsz, szybki pochód; actus currendi, celeriter progrediendi, motus citatus, impetus.
N. glossam Pol.
RFil XXIII p. 313 (saec. XV) : «ruszanie» c-us.
Dicitur
concitus ( CodEp I 2, p. 212, a. 1461) , perpes ( FormJ p. 46 ) , praepes ( GALL p.474 (ed. perpetue) = 146,18M.) , praeceps ( DŁUG. Hist. IV p. 222 ) , pervicax ( ib. II p. 97 ), rapax ( ib. p. 58 ), rapidus ( GALL p. 441 = 86,22 M. ), velox ( VINC. p. 431 ). Praeterquam quod ad animantes refertur ad navem (saec. XV), quin immo ad oculos :
DŁUG. Hist. IV p. 534 : oculis ... parvis, nunquam stabilibus, sed continuo in suo orbe c-um quendam et volubilitatem habentibus (cf. MIECH. p. 290).
N.
α. stadii, equorum et abs. : wyścigi; currendi certamen (saepius in imagine).
β. decima in communem cursum dziesięcina w tzw. gonitwę, dawana ducho wieństwu z dziedzicznych łanów kmiecych w postaci co dziesiątego snopa, wyznaczanego z łanów łącznie, bez względu na granice; decima, quae sacerdotibus ita dari solebat, ut decimus quisque frumenti manipulus ex universis colonorum agris nulla finium ratione habita tolleretur
KodUJ I p. 11 (a. 1388) : ubi colunt rustici agros in bonis haereditariis, decimae dantur in communem c-um dictum gonitwam.
Cf. Słownik staropolski s. v. gonitwa.
2. podróż, droga; iter. Additur itineris ( KADŁUB. p. 33 : suscepti c-us itineris debito carpatur conpendio).
N. in imagine
α. salutis :
MARTIN. OP. Marg. fol. k 6b : sancti ... acriores ad currendum c-um salutis resurgunt.
β. positionis (i. e. dispositionis) alicuius:
Lites II p. 438 (a. 1409) : Cruciferi positionis suum c-um semper habent retrogradum in nullis penitus cum legum institutionibus et canonicis sanctionibus concordare volentes (cf. DŁUG. Hist. III p. 586).
3. bieg, krążenie (ciał niebieskich); corporum caelestium motus circularis.
N.
ruch cząsteczek materii; indivisibilium materiae particularum motus
ConcPol IV p. 179 (a. 1440) : qui dixerunt ... quod mundus est a casu factus et per c-um corporis indivisibiliumque rerum.
N. locut. ad
1—3: cursum (suum) agere ( DŁUG. Hist. IV p. 103 ) , exsequi ( ib. p. 521 ), peragere ( id. Op. p. 306 ; id. Hist. IV p. 513 ), conficere ( CALLIM. Rhet. p. 69 ) , tenere ( Tom. VI p. 121, a. 1522) , ad cursum properare (de sole AH IV p. 85, saec. XV—XVI).
4. pęd, rozpęd; impetus, praec. in imagine , v. gr. furoris ( KADŁUB. p. 91 ).
Additur constr. sq.
in c. acc.
*CodEp III p. 299 (a. 1479) : ut incitatum c-um eius principis Turcarum in ruinam fidei et religionis Christiane sisteremus.
B. bieg (rzeki); meatus (aquae).
N. glossam Pol.
RFil XXII p. 13 (saec. XV) : c-us ... «czeczenya».
Syn.
meatus ( DokMp I p. 322, a. 1404) .
N. concr.
KodWp III p. 641 (a. 1391) : nostram hereditatem ... cum ... agris, pratis, aquarum c-bus et cum ceteris utilitatibus.
Cf. PrPol App. p. 74 (a. 1401) et eodem sensu abs.
PP II p. 133 (a. 1451) : villam ... cum ... riwlis ... stangnis, c-bus, molendinis.
2. szlak, kierunek (drogi); via.
II. transl.
A.
1. bieg (czasu), czas trwania, okres; temporis lapsus, aetas, temporis spatium, quo aliquid fit.
Additur gen. , praec.
temporis, anni sim., sed etiam earum rerum, quae tempore fiunt, v. gr. belli ( DŁUG. Hist. II p. 137, cf. Th. IV 1538,67), pacis ( *Lites I p. 434, a. 1326 ; cf. *Dogiel IV p. 46 ) , victoriae (-arum: DŁUG. Hist. IV p. 74 et passim).
Inde
cursum (suum) continuare odbywać się, trwać; durare, fieri ( DŁUG. Hist. III p. 287 ), item tenere ( ArLit I p. 105, a. 1476).
Praec.
α. fortunae pomyślność, powodzenie; res prosperae, successus
DŁUG. Op. p. 81 : a felicitate ... fortunae, cuius c-um in eam diem plenis velis tenuerat, in abyssum decidens infortunii et ruinae.
CALLIM. Rhet. p. 117 : in ipso crescentis fortune sue c-u.
Simili sensu
prosperitatis ( DŁUG. Op. p. 24 ) , felix ( KodMaz(K) p. 552, a. 1245 ; KodMp II p. 75 et saepius. Cf. Th. IV 1538,66), secundus ( Tom. III p. 371, a. 1515).
β. vitae (vitalis) życie (doczesne); haec vita.
Simili sensu
mundanae varietatis ( PommUrk II p. 40, a. 1257) , terrigenarum ( ListMił p. 66 ) , item rerum temporalium ( KodWp II p. 41, a. 1290) , rerum et actionum humanarum ( ArPrawn VI p. 65, a. 1529).
Inde
cursum vitae (vitalem) agere żyć; vivere( PommUrk I p. 114, a. 1208) ; eodem sensu deducere (diploma procerum Hungariae a. 1440 ap. DŁUG. Hist. IV p. 647 ) , tenere ( Dogiel I p. 113, a. 1509) .
B.
1. ustalony porządek, tryb, norma; ordo rerum constitutus, modus , v. gr. devotae humilitatis ( FormJ p. 12 ) , fraternae correctionis (syn. limites ib. p. 42 ) , rei militaris ( AAlex p. 424, a. 1504) , religionis ritus Graeci (syn. observantia: MonStp p. 513, a. 1594) , venandi ( PommUrk IV p. 145, a. 1304).
N.
α. civilis miejski tryb życia; oppidanorum vivendi ratio
ŁASKI LibBen I 690 : non habent ... oppidani plebanales aliquos agros, solum vivunt c-u civili et practica braxationis cervisiarum.
β. naturae :
MARTIN. OP. Serm. fol. 116a : febris ... est calor innaturalis c-um supergrediens nature.
KomPolit p. 184 (a. 1410) : c-um ... nature omnium diligentius scrutari desideraverimus.
Ita saepius in libris phil. saec. XV—XVI. Simili sensu naturalis ( WROCŁ. EpitConcl fol. m Ia ; DŁUG. Hist. V p. 90 ). ;Cf. Th. 1539,1 sqq.
γ. locut. adv. de communi cursu na ogół; in universum
NIC. BŁ. Serm. I p. 88 : sapientia ... non viget in mulieribus de communi c-u (citatur Nicolaus de Lyra, qui alludit ad Vlg. 1 Tim. 2,12 ).
2. eccl. cykl modlitw; orationum ordo ac series
a. godzinki do NPMarii; horae quae vocantur BVMariae
KodMp II p. 289 (a. 1308) : cantare c-um et missam de Deipara Domina nostra.
KodUJ I p. 138 (a. 1422) : praepositus et vicarii horas sive c-um de Domina interpellatim infra horas canonicas compleant.
DŁUG. LibBen I p. 375 : ad psallendum ... horas seu c-um Dominae nostrae Gloriosissimae Virgini Mariae.
Id. Hist. IV p. 289 : nec c-um nec laudes Gloriosae Virgini Mariae ... cecinisse.
Ita saepius saec. XV—XVI. Additur horarum
ib. II p. 365 : c-um horarum Virginis Gloriosae ... depromebat.
b. psalterii:
GALL p. 481(= 158,20 M.) : Boleslaus dux sin gulis ... diebus ... horas Perpetuae Virginis ... septemque psalmos cum letania poenitentiales adimplebat et plerumque c-um psalterii ... adiungebat.
Dicitur ferialis (i. e. certa quadam septimanae die recitandus )
Ztschr. LX p. 169 (saec. XIV) : c-um ferialem, prout mos et ritus ecclesiastice observancie ... inolevit ... fideliter custodiret.
Item
s. Benedicti :
MPH II p. 790 (saec. XIII) : ut omnes monachi c-um beati Benedicti cantarent.
Cf. Th. IV 1539,41 sqq.
3. iur. iuris (terrestris) prawo zwyczajowe stanowiące normę prawną w określonej dzielnicy, tzw. zwyczaj ziemski; consuetudo certae cuiusdam regionis propria ibique iuris vim habens
DokMp I p. 429 (a. 1419) : promittens ab omni impedimento ... intercedere iuxta c-um iuris terrestris.
StPPP XI p. 153 (a. 1420) : agrum ... promisit sibi liberare iuxta c-um iuris.
KodTyn p. 533 (a. 1488) : de praemissis respondebit iuxta iuris c-um de forma iuris.
Ita saepius saec. XV—XVI. Eodem sensu terrae (terrestris, terrenus)
DokMp I p. 171 (a. 1369) : donec sibi a Natali Christi ad aliud Natale Christi secundum c-um terrenum centum marce persolventur.
Ib. p. 321 (a. 1404) : pro qua ... sorte dicti nobiles iuxta c-um terrestrem ... ipsum debent intercedere omnino sub dampno.
StPPP IX p. 10 (a. 1409) : III 1/2 marcas ... debet dare ... sub dampno c-us terre.
Ita vulgo saec. XV—XVI (cf. etiam ).
Item
communis terrae Poloniae ( KodMp IV p. 1, a. 1386). Proxime accedit ad significationem moris :
ib. III p. 144 (a. 1361) : tercium denarium de iudicio ... iuxta c-um et modum aliarum villarum iuris Thewtunici.
AGZ XIX p. 514 (a. 1470) : tenetur dare ... boves bonos «varunkove» iuxta c-um mercatorum.
Item
Curiae Romanae ( UrkBBr p. 213, a. 1287),
Syn.
consuetudo ( Somm. I p. 862, a. 1254 et saepius), ius ( PP II p. 14, saec. XII med.) , forma iuris ( StPPP XI p. 157, a. 1423) , modus (cf. ). Ad rem cf. PrPol p. 14 .
b. multo rarius: proces sądowy, rozprawa, posiedzenie sądu; lis coram iudice acta, iudicium
APozn II p. 281 (a. 1495) : temptetis concordia mediante inter ipsos componere, aliter enim non licebit nobis ipsum a c-u iuris retrahere.
Etiam cum negatione
AGZ XVI p. 249 (a. 1493) : propter non c-um iuris alias «nye schczya prawa» testificatus est magnifice capitaneisse Sanocensi.
4. wartość, cena, kurs (zwł. pieniędzy); valor, pretium (praec. monetae)
KodWp II p. 474 (a. 1335) : decem milia sexagenarum grossorum Pragensium, secundum c-um communem fori (ed. ferri) Posnaniensis, quo grossi examinantur et mensurantur.
KsgMaz III p. 146 (a. 1435) : mediam terciam sexagenam solidorum ... sicut tunc in Plonsco c-um habebunt.
Ita saepius saec. XV—XVI.
N. constr. sq.
pro :
APozn II p. 340 (a. 1496) : quantum tunc erit communis c-us pro floreno.
Item
fori piscinarum ( AGZ XV p. 145, a. 1472 : pisces ad mensam ... vendere ... non preciosius nisi iuxta c-um fori piscinarum ), telonei (
KodPol III p. 475, a. 1495 : meliorem ipsius thelonei condicionem ... que c-um eius modernum superaret utilitate).
5. niższy kurs uniwersytecki na wydziale teologicznym, obejmujący kursoryczny wykład Pisma Św. ; institutionis theologicae cursus, quo baccalarii in facultate theologica Scripturae S. libros cursim legebant explicabantque
ArLit I p. 74 (a. 1521) : de presentatione alicuius ad c-um.
Ib. infra magister volens presentare aliquem ad c-um legendum ... requirat decanum de facienda theologorum congregacione.
Ita ib. saepius.
ARect II p. 219 (a. 1560) : baccalarios sacrae theologiae laborantes in legendo c-u et sentenciis, liberos esse ab ingressu disputationum artisticarum.
Ad rem cf. K. Morawski, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego I, Kraków 1900, p. 255 sq.
C. rhet.
1. tok mowy; oratio continua.
2. rytmiczna klauzula zdaniowa; clausula numerosa
StPPP X p. 46 (saec. XV in.in) : prima pausa vocatur coma vel subdistinccio vel c-us velox et ... eiusdem oracionis ultima diccio debet esse plurium sillabarum quam duarum, penultima corrupta (i. e. correpta ) ... 2a pausa vocatur distinctio ... vel parvus (item tardus, cf. ib. p. 45) c-us ... et finis istius oracionis debet esse diccio, cuius diccionis penultima sillaba est producta ... 3a et ultima pausa dicitur clausula ... eciam vocatur periodus vel c-us scrabiosus ... et finis istius oracionis debet esse ad minimum 4 sillabarum, quarum penultima est longa.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)