Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CRESCO

Gramatyka
  • Formycresco
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -evi, -etum
Znaczenia
  • I. propr.
    • A.
      • 1. + barba ore (hydrae: semine nasci nemore intrans. wyrastać, rosnąć, rodzić się, powstawaćde aedificiis sim.: wznosić się
      • 2. trans.
        • a. + fructus rodzić, wydawać owoce
        • b. + vinum hodować
    • B.
      • 1. dojrzewać, wzrastać, dorastać
      • 2. powiększać się, rosnąć (pod względem liczby, objętości lub miary)
        • α. part. perf.+ usura (censu)
        • β. + pretioInde sensu praegnanti: rosnąć w cenie, drożeć
  • II. transl.
    • A. pojawiać się, powstawać
    • B.
      • 1. wzmagać się, rozwijać, przybierać na sile
      • 2. wzrastać moralnie, osiągać sławę, wpływy, znaczenie

Pełne hasło

CRESCO, -ere, -evi, -etum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • BJ.
  • A.
  • N.
I. propr.
A.
1. intrans. wyrastać, rosnąć, rodzić się, powstawać; nasci, oriri, incrementum capere, augeri. Praec. α. de partibus corporis, v. gr. barba ( DŁUG. Hist. II p. 255 ) , ore (hydrae: PAUL. CR. p. 22, v. 221 ). β. de frumemo sim., semine (syn. nasci : ArPrawn I p. 33, a. 1389) , nemore ( KodWp II p. 283, a. 1310 : gaium ... prout iuxta civitatem eandem c-vit). γ. de aedificiis sim.: wznosić się; exstare, excitari. Part. perf. urodzony, powstały; natus (de homine vel fructu).
Constr. sq. abl.
2. trans.
a. fructus rodzić, wydawać owoce; gignere, ferre
StPPP VIII p. 451 (a. 1398) : pro sexcentis quercubus ... que glandines c-bant.
b. vinum hodować; erigere
RachWaw p. 351 (a. 1545) : carpentariis ... laborantibus circa craterem (i. e. cratem ) ad c-ndum vinum (i. e. vitem ).
B.
1. dojrzewać, wzrastać, dorastać; adolescere, maturum fieri.
N. glossam Pol.
RFil XXIII p. 301 (saec. XV) : c-ndo «w roscziv». Dicitur in imagine de] aevo:
ADAM p. 327 : ingenia ... in diem adolescunt aevo c-nte.
N. constr.
a. sq. ab ... ad:
Lites I p. 23 (a. 1320) : in illa terra c-vit a iuventute sua usque ad annos viriles.
b. sq. ex :
AKap Sąd III p. 203 (a. 1520) : cetera inter c-ndum ex puericia meminit.
2. powiększać się, rosnąć (pod względem liczby, objętości lub miary); maiorem fieri, ampliari, augmentum capere.
Additur
magno cremento ( DŁUG. Hist. I p. 419 ).
Dicitur per abundantiam de
augmento :
AGZ III p. 222 (a. 1461) : ut divinus cultus augmentum ... re ciperet c-ndum.
Opp.
decrescere ( BYSTRZ. AnalPost fol. g 1a et saepius), macrescere ( NIC. POL. p. 46, v. 10 ).
N. constr.
a. sq. in c. acc. b. sq. per:
BYSTRZ. AnalPost fol. g Ia : quicquid c-it et decrescit per portiones arcuales, est circularis figure.
Praec.
α. de usura (censu)
StPPP VIII p. 318 (a. 1389) : si ... confitebitur, tunc a festo beati Michaelis usura c-et.
Ib. IX p. 17 (a. 1418) : si ... non soluerit sibi ... XXti marcas, tunc debent eidem ... Stanislao c-re pro censu alie due marce.
Hoc sensu saepius part. perf. :
ib. VIII p. 461 (a. 1398) : pro usura sedecim annorum c-ta ex eisdem pecuniis.
Ib. p. 785 (a. 1400) : usuram ... a marca septimanatim c-tam per grossum,
β. de pretio :
StPPP XII p. 444 (a. 1508) : cum tempore c-et in maius praetium.
Inde sensu praegnanti: rosnąć w cenie, drożeć; pretio augeri, cariorem fieri
COPERN. OpM p. 34 : c-unt ... ac decrescunt omnia ad monete conditionem.
II. transl.
A. pojawiać się, powstawać; oriri, exsistere, apparere.
Dicitur v. gr. de
contentione (syn. oriri: Dogiel I p. 42, a. 1410) , abundantia vermium ( APozn II p. 425, a. 1501) , inimicis ( Lites I p. 158, a. 1339).
Constr.
a. abs. b. sq. ex. c. sq. ab :
IANIC. p. 48, v. 114 : turmas c-re ab hoste novas.
N. locut.
in meritum być poczytanym za zasługę; beneficii loco haberi
JAC. PAR. Serm. fol. 31b : appetenda sit hominum temptatio, vt in meritum ei c-at, si vincat.
B.
1. wzmagać się, rozwijać, przybierać na sile; incrementum capere, augeri.
Syn.
augeri ( KodKrak p. 41, a. 1363 ; CodEp III p. 550, a. 1436) .
Opp.
dilabi (ex Sall. Iug. 10,6 ArPrawn I p. 476, a. 1564).
Dicitur de concr. , v. gr. de
civitate ( APozn I p. 236, a. 1456) , terris ( CodEp III p. 550, a. 1436), sed praec. de abstr. , v. gr. fide ( WROCŁ. EpitConcl fol. y Ia) , honore (et profectu: KodKrak p. 41, a. 1363) , pace et amore ( AKapSąd II p. 584, a. 1462) , meritis ( KodKKr I p. 109, a. 1279) , salute animarum ( KodMp I p. 196, a. 1320), etiam de pugna ( DŁUG. Hist. I p. 200 ).
2. wzrastać moralnie, osiągać sławę, wpływy, znaczenie; gratia, auctoritate sim. magis magisque valere.
N. constr. ad
1—2: a. sq. ex. b. sq. in c. acc.
*CodSil(M) I p. 49 (a. 1148) : in ... Ecclesie defensionem c-imus.
DŁUG. Op. p. 424 : cuius regis favore immenso in pontificem c-erat Sbigneus.
c. sq. in c. abl.
KodMp II p. 50 (a. 1232) : non dubitans ... per eorum monachorum merita mihi apud Dominum c-re beneficium, apposui in animo meo eis c-re in dono (i. e. ipsos donis cumulare ).
KodWp I p. 175 (a. 1237) : hanc sibi legem nobilitas ponit, ut nisi in beneficiis (i. e. benejiciendo ) c-erit, nichil se prestitisse putet (cf. KodPol I p. 46, a. 1242).
Sensu di verso
KodWp II p. 30, a. 1290 : volentes nostros fideles et servitores ... in beneficiis ... c-re et honore etc.
CodEp III p. 550 (a. 1436) : ut dicte terre in statu suo et iuribus bonaque nostra ... in bona pace ... possent eo uberius c-re et augeri.
APozn I p. 236 (a. 1456) : ut civitas in censibus et fructibus ... c-at.
d. sq. dat. cf.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)