Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CREDO-1

Gramatyka
  • Formycredo
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -didi, -ditum
Znaczenia
  • I.
    • A. powierzać oddawać (w ręce)
      • 2.
        • α. + radices humo zapuszczać korzenie
        • β. + aliquid asportationi b. ad: wywozić
      • 3. abstr.
    • B. pożyczać
  • II.
    • 1. wierzyć (w Boga i prawdy wiary)
    • 2. wierzyć, ufać, dawać wiarę (komuś lub czemuś)
    • 3. sądzić, mniemać, uważać

Pełne hasło

1. CREDO, -ere, -didi, -ditum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • BJ.
  • A.
  • N.
[2. sg. ind. praes, act. credes:
KsgMaz I p. 151 (a. 1413) : interrogarunt ... «credes, utrum Adam infirmatur» (ed. infirmator), tandem ipse dixit «non credo».
3. sg. ind. fut. II. crederit cf. infra 1406,36. 3. sg. ind. plp. act. crederat: DŁUG. Hist. II p. 513 : Legniczensis dux ... germanum suum ... se crederat sibi in totum conciliasse. 1. sg. con. plp. act. credissem: AKap Sąd II p. 458 (a. 1404) : ego ... credissem ei plura, sed iam video, quod ... deceptus sum. occurrunt formae supini: dat. creditui *CIOŁ. Lib. II p. 188 (a. 1422) : res creditui difficilis. abl. creditu: DŁUG. Op. p. 157 : mira res, relatu credituve dignissima. Dogiel IV p. 295 (a. 1534) : neque ... proclive est nobis creditu ... id factum esse .]
I.
A. powierzać oddawać (w ręce); committere, tradere 1. homines.
Syn.
committere ( StSyn III p. 32, a. 1320). Refl. oddawać się czemuś, zdawać się na coś; se committere, v. gr. ventis ( IO. VISL. p. 177, v. 91, cf. Th. IV 1132, 79), item Scyllaeis gurgitibus ( *CodEp II p. 442, a. 1443).
2. res concr.
Syn.
committere ( KodKKr II p. 177, a. 1393) , conferre ( *KodMp II p. 162, a. 1284) , tradere ( AKapSąd III p. 51, a. 1484).
Constr.
a. sq. dat.
N. locut.
α. radices humo zapuszczać korzenie; i. q. agere
KlQu p. 40 (a. 1478) : salix ... radices novas humo ... c-it.
β. aliquid asportationi wywozić; asportare
ŹrWaw p. 12 (a. 1457) : vasa ... asportacioni c-nda non sint.
b. sq. ad:
AKapSąd III p. 51 (a. 1484) : ad ... Martinum ... c-didit et tradidit centum ... cutes vulpinas causa faciendi pelliceas.
3. res abstr. , v. gr. collectionem tributorum ( DANT. in Tom. XIV p. 819, a. 1532) , curam alicuius rei ( PAUL. CR. p. 43, v. 62 et saepius, cf. Th. IV 1132, 35), consilia sua alicui ( DŁUG. Hist. I p. 246, cf. Th. IV 1131, 80 sqq.).
N. locut.
fidem alicui zawierzyć komuś; i. q. habere
KodWp II p. 25 (a. 1290) : omnia onera debitorum nostrorum ... heres noster ... persolvat ... secundum c-tam sibi fidem.
B. pożyczać; mutuum dare, praec. pecuniam.
Additur
in mutuum ( Tom. II p. 81, a. 1512) .
Item
debitum ( StPPP VI p. 203, a. 1523 ; cf. P. Dąbkowski, Prawo prywatne polskie II p. 557), solutionem pretii mercium ( CorpJP II I p. 457, a. 1519). N. dawać na kredyt; in diem vendere, v. gr. cervisiam ( StPPP VII p. 243, a. 1544) , mercantias ( PP III p. 176, a. 1449). Fortasse huc pertinet
ARect I p. 480 (a. 1507) : studens recognouit ... se teneri ... amphoram butiri ... quam inter se c-bant.
II.
1. wierzyć (w Boga i prawdy wiary); fidem Christianam profiteri.
N. glossam Pol.
RFil XXIV p. 73 (saec. XV in.in) : ut c-atis «abisce veri».
Additur adv.
bene ( VAdAnt p. 162 = 3, 9 K. ), firmiter ( StSyn IV p. 9, a. 1420) , distincte et explicite ( WROCŁ. EpitConcl. fol. x IVb : c-re omnes articulos fidei distincte et explicite est fidei prouecte.
Opp.
implicite ib. supra necessarium fuit c-re mediatorem vel explicite vel implicite ), simpliciter ( StSyn IV p. 8, a. 1420 : non est ... per laicos disputandum de his, que ad fidem pertinent ... sed simpliciter c-ndum in articulis fidei).
Constr.
a. abs. b. sq. dat.
MATTH. Dial. fol. CXVIIIb : c-ndo sancte Matri Ecclesie.
Cf. Th. IV 1149, 76 sqq. c. sq. acc. d. sq. dupl. acc. e. sq. in c. acc.
MARTIN. OP. Marg. fol. d la : c-re in Deum est amando in eum tendere.
NIC. BŁ. Serm. II p. 31 : c-re Deum est c-re, quod sit; c-re illi est c-re vera esse quae dicit ipse; c-re in illum, est diligere illum (cf. ConcPol IV p. 192, a. 1438; WROCŁ. EpitConcl fol. x IIIa).
Cf. Th. IV 1149, 28 sqq. f. sq. in c. abl. cf.
*Tom. III p. 189 (a. 1514) : omnes, qui in Deo ... c-imus.
Cf. Th. IV 1146, 35 sqq. g. sq. ad :
WROCŁ. EpitConcl fol. B Ia : corde c-it ad iusticiam.
Cf. Th. IV 1149, 69 sqq.
2. wierzyć, ufać, dawać wiarę (komuś lub czemuś); confidere alicui (rei), fidem habere.
Additur adv. vel locut. adv.
fideliter ( KodPol II p. 602, a. 1252) , per verbum ( Lites II p. 141, a. 1413 ; ZabDziej II p. 126, a. 1483) .
Constr.
a. abs. b. sq. gen. (c. negatione)
StPPP XI p. 189 (a. 1438) : scultetissa nullarum accusationum contra Rudiger debet c-re.
c. sq. dat. alicui (rei) vel fidei alicuius. d. sq. acc. e. sq. de. f. sq. inf. g. sq. acc. c. inf. h. sq. enuntiato interrogativo. i. sq. quod :
StPPP VIII p. 286 (a. 1388) : non c-it, quod Zarno non citasset.
AKapSąd III p. 223 (a. 1423) : si nuntius ... Ianuschii non c-derit, quod bene decima sit assignata, iurabit super dampno.
Part. perf. loco adi. : uznany; probatus
PrzMog p. 45 : c-te probitatis modestia omnimodam huius rei noticiam ... diffundi cohercet.
N. phil. wierzyć w prawdziwość, uznawać za prawdziwe; verum esse credere, pro vero habere
BYSTRZ. AnalPost fol. c Vb : necesse est magis c-re principijs quam conclusioni.
WROCŁ. Epit. fol. a Ia : quod philosophus nihil c-at nisi ad c-ndum ratione victus fuerit et causam rei noscet.
Distinguitur a
cognoscendo:
GŁOG. Anal fol. 36b : propter principia prius c-ta et cognita.
Additur constr.
a. sq. per, v. gr. per scientiam (opp. per opinionem) : BYSTRZ. AnalPost fol. h IIIb : per scientiam c-imus sine formidine et per opinionem c-imus cum formidine (cf. ib. supra impossibile est similiter aliquid c-re sine formidine de opposito et cum formidine ), item per syllogismum (opp. per inductionem)
Id. AnalPr fol. o Ia : omnia c-imus aut per syllogismum aut per inductionem.
b. sq. adv. universaliter
id. Elench. fol. s Ia : non c-imus differre dictum secundum quid a dicto simpli- j citer ... quia nos c-imus vniuersaliter id est simpliciter, quod aut quia aut quo aut quando aut vbi aut nunc quasi nihil significet.
3. sądzić, mniemać, uważać; putare, existimare.
Constr.
a. sq. dupl. acc. b. sq. acc. c. inf. c. sq. quod :
NIC. POL. p. 54, v. 144 : c-o quod fur non sim (ita ed. , sum mss. ), neque predo.
Lites I p. 146 (a. 1339) : bene c-it pro certo, quod in multo sit dampnificatus.
Ib. p. 167 (a. 1339) : testis c-it firmiter, quod ... rex ... et subditi sui sunt ... in multo damnificati.
Ita saepius saec. XV—XVI. d. sq. ut :
VAdAnt p. 174 (= 29, 9 K.) : clausit eam in monasterio ... c-ns, ut femina ... sub altaris defensione vitae securitatem haberet.
Adduntur adv. vel locut. adv. bene (cf. ), firmiter (cf. ), ex voto ( StSyn IV p. 14, a. 1420).
N.
locut. alicui in bono brać za dobrą monetę; in bonam partem accipere
*CodVit p. 998 (a. 1409) : istud sibi Vitoldo c-batur in bono et ipsum ad Prussiam ... humiliter susceperunt Cruciferi.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)