- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
- Ha.
- N.
I.
A.
propr.
1.
ozdoba na głowę, wieniec; capitis ornamentum circulare, sertum.
2.
korona królewska;
diadema regium
Lites II p. 383 (a. 1343) : subiunctis iuramentis ... rex per c-am capitis sui et dominus magister tactu crucis sue.
DŁUG. Hist. I p. 273 : restitutionem c-arum materialium regni Poloniae ... obtenturi.Ita saepe. Additur aurea ( Tom. IV p. 318, a. 1518) , sancta ( PAUL. CR. p. 18, v. 118 ).
N. glossam Pol.
RFil LIII p. 65 (a. 1460) : c-a regia «swonyecz».
3.
infula; episcoporum apex
KodKWil p. 58 (a. 1398) : infulam gemmis ... decusatam seu c-am episcopalem.
PrzMog p. 36 : papalis c-e (v. I. infule) margarita pretiosa.
B.
meton.
1.
władza królewska, król; imperium regium, rex
KodWp III p. 426 (a. 1374) : sub eadem c-a et de gente Polonica sit oriundus.
DokMp I p. 213 (a. 1381) : coronari ad c-am dicti regni.
ChrOl p. 316 : c-am tocius regni Polonie obtinuit.Ita saepius.
2.
Królestwo Polskie (czasami jako rdzenna Polska bez Litwy); regnum Poloniae (saepe per opp. Lithuaniae)
KodLit p. 131 (a. 1411) : de bonis episcoporum Ordinis Cruciferorum, que habent sub C-a.
ArPrawn V p. 92 (a. 1433) : terras Lithuaniae et Russiae post obitum eius Kieistuti ad nos et filios nostros ... ac C-am successione ... devolvi.
Item
Bohemiae:
DŁUG. Hist. IV p. 255 : Sigismundus rex marchiam ... Brandenburgensem ... a c-a Bohemiae alienasset.
N.
regni Poloniae
et abs. : Korona Królestwa Polskiego (od r. 1356 jako pojęcie całości odrębnej od osoby króla); regni Poloniae terrae cum habitatoribus (quae inde ab a. 1356 saepe ipsi regi opponuntur)
Lites II p. 240 (a. 1286) : in eorum possessione fuit C-a regni Polonie pacifica et quieta.
CodVit p. 10 (a. 1386) : Wladislao regi et Heduigi regine atque C-e regni Polonie ... promittimus.
AKapSąd II p. 68 (a. 1426) : ex parte ... regis et tocius C-e vadit ad ... magnum ducem Lithwanie.
KodPol I p. 307 (a. 1433) : nos regem Wladislaum regnum et C-am ac regnicolas regni nostri Polonie deserere non debere.Ita saepe. Ad rem cf. J. Bardach, Historia państwa i prawa Polski/, p. 385 sqq.
C.
sensu latiore
1.
de hominibus
a.
grono ludzi, orszak; coetus hominum, qui aliquem circumstant,
stipantur.
Syn.
circulus (
Tom. X
p. 310, a. 1528)
.
N.
frequentiae i. e. frequens (
VL
p. 222, a. 1466)
.
b.
krąg, koło (ludzi); homines in circuli modum
dispositi
Tom. VII p. 190 (a. 1525) : postquam exempta sitis fuerat mensaeque remotae (cf. Verg. Aen. 1,723 ) stetimus in c-a.
Ib. VIII p. 251 (a. 1526) : quingenti ex eis nobilibus capti ... in c-a positi.Praec. milit. kordon wojska, pierścień oblężniczy; manus militum urbem sim. cingens.
2.
de rebus
a.
szczyt głowy; vertex
NIC. POL. p. 152, v. 26 : si ... c-am vel tempora inungas.
b.
clericalis
et
abs.
:
wianuszek włosów dokoła tonsury;
capilli in coronae modum tonsi
KodWp II p. 391 (a. 1326) : clerici ... c-am, tonsuram et vestes deferant suo proposito congruentes.
ConcPol VI p. 227 (a. 1398—1423) : clericos ... tonsuram capillorum patentibus auribus et c-am sive clericam deferre.Ita vulgo.
c.
rodzaj świecznika o kształcie kolistym; lychnulus ad modum circuli factus
*CodPom I p. 191 (a. 1200) : ad candelas cereas utriusque c-ae et ad cereum nocturnum ... quatuor marcas.
d.
panis
okrągły bochenek chleba;
panis rotundus
MARTIN. OP. Serm. fol. 231a : duas c-as panum ei detulit.
e.
nazwa monety francuskiej z wyobrażeniem korony królewskiej, korona; nutnmus Gallicus aureus diademate regio excuso ornatus
DŁUG. Op. p. 176 : centum Thuronenses uni aequipolleant c-ae auri de Francia.Cf. CORONATUS II.
f.
krąg świetlny wokół ciał niebieskich; halos
VITELO Opt. p. 462 : c-a fit ex refractione luminis solis uel lunae uel stellarum primae magnitudinis a uapore humido circulariter ad uisum.
Ib. infra impressio, quae Graece dicitur άλως ... Latine dicitur c-a.
D.
transl. chwała, najwyższa ozdoba, nagroda, szczyt czegoś; laus, gloria, decus summum, praemium, cacumen.
Additur gen.
gloriae (
KodWp I
p. 119, a. 1231
et saepius), iustitiae (
*ib.
p. 471
,
a. 1281)
, spiritus reluctantis (
MATTH.
p. 133
)
, martyrii (
VAdAnt
p. 174
= 29,13 K.
).
Iuxta ponitur
gloria (
StSyn III
p. 21, a. 1320)
.
II.
nat.
1. regia, regis
a.
Koniczyna różnoogonkowa; Trifolium agrarium Linn.
GLr 1 p. 209.
b.
Nostrzyk żółty; Melilotus officinalis Lam.
GLr I
p. 209
.
c.
Ostróżeczka opolna; Delphinium Consolida Linn.
GLr I
p. 165
.
d.
roślina o nazwie Ruscus aculeatus Linn.
GLr I
p. 126
.
2.
Salomonis
Powojnik prosty; Clematis recta Linn.
GLr I
p. 167
.