Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CONSERVATIO

Gramatyka
  • Formyconservatio, conservacio
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -onis
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajżeński
Znaczenia
  • I.
    • 1. propr. propr. zachowanie, ocalenie, obrona
    • 2. transl.
      • a. utrzymanie, wyżywienie
      • b. zachowywanie się, prowadzenie, obyczaje
    • 3.
      • a. zachowanie dla siebie
      • b. utrzymanie przy czymś, w posiadaniu lub używaniu czegoś
      • c. udzielanie schronienia przestępcy
      • d. warunki życia?
      • e. pomieszczenie
  • II. animalium: hodowanie
  • III.
    • 1. concr.
      • a. przechowywanie
      • b. utrzymanie, konserwacja?
    • 2. abstr. abstr. utrzymanie, przestrzeganie, dochowanie
      • a. iur.+ terminorum stawienie się na rozprawę sądową
      • b. phil. phil. zachowanie, utrzymanie w ist nieniu
  • IV.
    • 1. + vitae trwanie
    • 2. urząd konserwatora papieskiego, także pismo papieża ustanawiające kogoś konserwatorem czyichś praw
    • 3. zwyczaj, obyczaj

Pełne hasło

CONSERVATIO s. CONSERVACIO, -onis f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
I. hominum
1. propr. zachowanie, ocalenie, obrona; actus ab interitu vel periculo conservandi, tuendi, defendendi.
Iuxta ponitur
custodia ( DŁUG. Op. p. 27 ) , refugium ( CodVit p. 1109, a. 1416) , status pacificus ( CodEp III p. 188, a. 1474).
2. transl.
a. utrzymanie, wyżywienie; actus sustentandi, alendi
AKapSąd III p. 11 (a. 1457) : abbas pro c-e fratrum sui ordinis ... XII choros tritici ... dare tenebitur.
APozn I p. 344 (a. 1462) : Matias ... Barbare, quamdiu puerum aput se in sua cura fovebit, unam mrc. singulis annis pro c-e eiusdem ... solvere tenebitur.
Ita saepius.
N.
tutoria :
ZabDziej III p. 116 (a. 1491) : puerorum, quos penes se fovet tanquam tutoria c-e.
b. zachowywanie się, prowadzenie, obyczaje; modus se gerendi, mores
StPPP VII p. 360 (a. 1440) : ipsos de bona fama et laudabili c-e pronuntiamus.
Ib. XII p. 210 (a. 1516) : ius eorum decrevit ... quia sunt homines bone laudabilitatis et c-is gloriose.
Cf. CONSERVO I B la.
N.
littera conservationis pismo polecające, stwierdzające, że ktoś dobrze się prowadził; quibus alicuius boni mores commendantur
KsgKaz p. 302 (a. 1394) : pellifex ... acquisivit ius civile et idem debet litteram sue c-is apportare.
ZabDziej I p. 33 (a. 1419) : si ipsum de willa Crzesnowe exire contigerit, litteram bone c-is sibi dare debent.
APozn II p. 154 (a. 1485) : magistri aurifabrorum ... Sebastiano ... postquam annos informationis compleverit ... et ad exteras partes ... sese conferre voluerit, litteras promotoriales et c-is ... dare debebunt.
Cf. CONSERVATORIALES II CONSERVO I B 1 b CONSERVATORIUS II 2 CONSERVATORIA II CONSERVATORIUM II 2.
3. singularia
a. zachowanie dla siebie; actus (aliquem) sibi conservandi
ArHist VIII p. 338 (a. 1499) : solvere servicium illorum tam propter c-em illorum et eciam aliorum ad invitandum, nam dum s. maiestas hos conservabit et illis persolvet, extunc et alii festinabunt advenire.
Cf. CONSERVO I A 3 a.
b. utrzymanie przy czymś, w posiadaniu lub używaniu czegoś; actus permit tendi, ut aliquis aliquid possideat vel aliqua re utatur
ArPrawn VI p. 75 (a. 1529) : quo autem ad c-em in dicta tenuta ad vitam ipsius Alberti.
Cf. CONSERVO I A 2.
c. udzielanie schronienia przestępcy; actus iuris violatori perfugium dandi
MazZHerb p. 47 (a. 1463) : terminus ... pro c-e furis.
CorpJP III p. 246 (a. 1512) : aliquis ... de receptatione seu c-e praedonis ... suspectus.
Ita saepius. Cf. CONSERVO I A 3 c CONSERVATOR I 3.
d. warunki życia? fortuna atque condicio?
Visit. p. 219 (a. 1512) : cupientes civitatem nostram Unyeow et hominum ac artificiorum c-em augeri, fraternitatem sutorum practicandam largimur.
e. pomieszczenie; habitatio
KodPol II p. 922 (a. 1460) : thaberne siue hospicia cum suis stabulis ... pro nostrorum curiensium c-e.
II. animalium: hodowanie; actus pascendi alendique
KodPol II p. 336 (a. 1383) : dantes ... dicto molendinatori ... duo jugera ... pratorum pro ... pecorum ac animalium c-e.
AKapSąd III p. 11 (a. 1457) : IV porcos macros, pro c-e valentes (cf. infra si ... plures voluerint porcos habere, poterint ... conservare).
Cf. CONSERVO II.
N. locut.
bos domesticae conservationis domowego chowu; domi educatus
StPPP II p. 467 (a. 1440) : si bos fuit domestice c-is, pro eo debet dare unam et dimidiam marcam, si autem fuit emptus eqs.
III. rerum
1. concr.
a. przechowywanie; actus aliquid integrum retinendi, custodia (praec. ad tempus alicui commissa).
Iuxta ponitur
tuitio et tenuta ( DokSul p. 358, a. 1368).
N. meton.
to, co ktoś miał na przechowaniu; quae quis custodienda accepit
AKapSąd III p. 232 (a. 1430) : cum ipse B. ... ecclesie servivit, de c-e sua perdidit agendam cum statutis provincialibus ... manutergia ... lantiamina et kusszinos.
b. utrzymanie, konserwacja? refectio?
KodPol I p. 73 (a. 1254) : fundamenta, progressus et c-em architecturae (cf. supra I 714,51 ).
2. abstr. utrzymanie, przestrzeganie, dochowanie; actus aliquid (ratum) servandi, observandi, tuendi, retinendi, v. gr. actus ( ZabDziej III p. 71, a. 1490) , audientiae ( CodVit p. 633, a. 1424) , fidei ( KodKrak I p. 31, a. 1352 et saepius), honoris ( KodMp III p. 123, a. 1358 et saepius), iuris ( ib. II p. 208, a. 1303 et saepius), iustitiae ( ArPrawn V p. 485, saec. XV exeunte ), linguae Polonicae ( KodWp I p. 511, a. 1285) , operis ( CodVit p. 418, a. 1418).
Praec.
a. iur. terminorum stawienie się na rozprawę sądową; actus coram iudicibus comparendi
ZabDziej III p. 264 (a. 1493) : dominus decrevit c-em iuris et terminorum in forma ... consueta.
Ib. p. 403 (a. 1495) : si pestis invaluerit et vigebit, extunc partes a c-e terminorum suspendentur.
Ita saepius.
b. phil. zachowanie, utrzymanie w ist nieniu; actus aliquid conservandi, efficiendi ut aliquid persistat
STOB. Parv. fol. G Va : potencie ordinantur ad c-em indiuidui.
WROCŁ. EpitConcl fol. o IIIa : preceptum ... nature ... unum ad c-em sue speciei ... aliud ad c-em nature particularis.
Ita saepius.
N.
in esse
ib. fol. G IVb : periculo vite sue, quod opponitur sue c-i in esse.
IV. singularia
1. vitae trwanie; actus permanendi, tempus
KsgPrzem I p. 317 (a. 1443) : Hannus ... resignavit braseatorium vna cum domo Peschovy ... per ipsum tenendum, tali condicione, quod ipse Hannus ... ad sue vite c-em in eadem domo maneret.
2. urząd konserwatora papieskiego, także pismo papieża ustanawiające kogoś konserwatorem czyichś praw; conservatoris (cf. s. v. III) munus atque officium, item litterae a papa datae, quibus aliquem conservatorem iurium alicuius constituit
KodWp II p. 59 (a. 1292) : religiosis personis ... de Olobok ... contra invasores ... bonorum ipsius monasterii c-is officio et oportuni favoris auxilio assistere debeamus.
KodUJ IV p. 36 (a. 1511) : nonnulli hominum ... beneficia ecclesiastica ... per quasdam expectativas, gratias et c-es ab ipsa Sede Apostolica nulliter ... obtentas recipiant.
Cf. CONSERVATORIUS II 1 CONSERVATORIUM II 1 CONSERVATORIALES I CONSERVATORIA I.
3. zwyczaj, obyczaj; mos, consuetudo
KodPol II p. 882 (a. 1442) : omnes res et mercandas ... juxta rittum, consuetudinem et c-em predicte civitatis nostre Bresth ... vendere, emere, commutare.
Cf. CONSERVO IV 2.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)