- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
I.
hominum
1.
propr. zachowanie, ocalenie, obrona; actus ab interitu vel periculo conservandi, tuendi, defendendi.
Iuxta ponitur
custodia (
DŁUG. Op.
p. 27
)
, refugium (
CodVit
p. 1109, a. 1416)
, status pacificus (
CodEp III
p. 188, a. 1474).
2.
transl.
a.
utrzymanie, wyżywienie; actus sustentandi, alendi
AKapSąd III p. 11 (a. 1457) : abbas pro c-e fratrum sui ordinis ... XII choros tritici ... dare tenebitur.
APozn I p. 344 (a. 1462) : Matias ... Barbare, quamdiu puerum aput se in sua cura fovebit, unam mrc. singulis annis pro c-e eiusdem ... solvere tenebitur.Ita saepius.
N.
tutoria :
ZabDziej III p. 116 (a. 1491) : puerorum, quos penes se fovet tanquam tutoria c-e.
b.
zachowywanie się, prowadzenie, obyczaje; modus se gerendi, mores
StPPP VII p. 360 (a. 1440) : ipsos de bona fama et laudabili c-e pronuntiamus.
Ib. XII p. 210 (a. 1516) : ius eorum decrevit ... quia sunt homines bone laudabilitatis et c-is gloriose.Cf. CONSERVO I B la.
N.
littera conservationis
pismo polecające, stwierdzające, że ktoś dobrze się prowadził; quibus alicuius boni mores commendantur
KsgKaz p. 302 (a. 1394) : pellifex ... acquisivit ius civile et idem debet litteram sue c-is apportare.
ZabDziej I p. 33 (a. 1419) : si ipsum de willa Crzesnowe exire contigerit, litteram bone c-is sibi dare debent.
APozn II p. 154 (a. 1485) : magistri aurifabrorum ... Sebastiano ... postquam annos informationis compleverit ... et ad exteras partes ... sese conferre voluerit, litteras promotoriales et c-is ... dare debebunt.Cf. CONSERVATORIALES II CONSERVO I B 1 b CONSERVATORIUS II 2 CONSERVATORIA II CONSERVATORIUM II 2.
3.
singularia
a.
zachowanie dla siebie; actus (aliquem) sibi conservandi
ArHist VIII p. 338 (a. 1499) : solvere servicium illorum tam propter c-em illorum et eciam aliorum ad invitandum, nam dum s. maiestas hos conservabit et illis persolvet, extunc et alii festinabunt advenire.Cf. CONSERVO I A 3 a.
b.
utrzymanie przy czymś, w posiadaniu lub używaniu czegoś; actus permit
tendi, ut aliquis aliquid possideat vel aliqua re utatur
ArPrawn VI p. 75 (a. 1529) : quo autem ad c-em in dicta tenuta ad vitam ipsius Alberti.Cf. CONSERVO I A 2.
c.
udzielanie schronienia przestępcy; actus iuris violatori perfugium dandi
MazZHerb p. 47 (a. 1463) : terminus ... pro c-e furis.
CorpJP III p. 246 (a. 1512) : aliquis ... de receptatione seu c-e praedonis ... suspectus.Ita saepius. Cf. CONSERVO I A 3 c CONSERVATOR I 3.
d.
warunki życia?
fortuna atque condicio?
Visit. p. 219 (a. 1512) : cupientes civitatem nostram Unyeow et hominum ac artificiorum c-em augeri, fraternitatem sutorum practicandam largimur.
e.
pomieszczenie; habitatio
KodPol II p. 922 (a. 1460) : thaberne siue hospicia cum suis stabulis ... pro nostrorum curiensium c-e.
II.
animalium: hodowanie; actus pascendi alendique
KodPol II p. 336 (a. 1383) : dantes ... dicto molendinatori ... duo jugera ... pratorum pro ... pecorum ac animalium c-e.
AKapSąd III p. 11 (a. 1457) : IV porcos macros, pro c-e valentes (cf. infra si ... plures voluerint porcos habere, poterint ... conservare).Cf. CONSERVO II.
N. locut.
bos domesticae conservationis
domowego chowu; domi educatus
StPPP II p. 467 (a. 1440) : si bos fuit domestice c-is, pro eo debet dare unam et dimidiam marcam, si autem fuit emptus eqs.
III.
rerum
1.
concr.
a.
przechowywanie; actus aliquid integrum retinendi, custodia (praec. ad tempus alicui commissa).
Iuxta ponitur
tuitio et tenuta (
DokSul
p. 358, a. 1368).
N. meton.
to, co ktoś miał na przechowaniu; quae quis custodienda accepit
AKapSąd III p. 232 (a. 1430) : cum ipse B. ... ecclesie servivit, de c-e sua perdidit agendam cum statutis provincialibus ... manutergia ... lantiamina et kusszinos.
b.
utrzymanie, konserwacja?
refectio?
KodPol I p. 73 (a. 1254) : fundamenta, progressus et c-em architecturae (cf. supra I 714,51 ).
2.
abstr. utrzymanie, przestrzeganie, dochowanie; actus aliquid (ratum) servandi, observandi, tuendi, retinendi, v.
gr.
actus (
ZabDziej III
p. 71, a. 1490)
, audientiae (
CodVit
p. 633, a. 1424)
, fidei (
KodKrak I
p. 31,
a. 1352
et saepius), honoris (
KodMp III
p. 123,
a. 1358
et saepius), iuris (
ib. II
p. 208, a. 1303
et saepius), iustitiae (
ArPrawn V
p. 485, saec. XV
exeunte
), linguae Polonicae (
KodWp I
p. 511,
a. 1285)
, operis (
CodVit
p. 418, a. 1418).
Praec.
a.
iur.
terminorum
stawienie się na rozprawę sądową; actus coram iudicibus comparendi
ZabDziej III p. 264 (a. 1493) : dominus decrevit c-em iuris et terminorum in forma ... consueta.
Ib. p. 403 (a. 1495) : si pestis invaluerit et vigebit, extunc partes a c-e terminorum suspendentur.Ita saepius.
b.
phil. zachowanie, utrzymanie w ist
nieniu; actus aliquid conservandi, efficiendi ut aliquid persistat
STOB. Parv. fol. G Va : potencie ordinantur ad c-em indiuidui.
WROCŁ. EpitConcl fol. o IIIa : preceptum ... nature ... unum ad c-em sue speciei ... aliud ad c-em nature particularis.Ita saepius.
N.
in esse
ib. fol. G IVb : periculo vite sue, quod opponitur sue c-i in esse.
IV.
singularia
1.
vitae
trwanie; actus permanendi, tempus
KsgPrzem I p. 317 (a. 1443) : Hannus ... resignavit braseatorium vna cum domo Peschovy ... per ipsum tenendum, tali condicione, quod ipse Hannus ... ad sue vite c-em in eadem domo maneret.
2.
urząd konserwatora papieskiego, także pismo papieża ustanawiające kogoś konserwatorem czyichś praw; conservatoris (cf.
s.
v. III) munus atque officium, item litterae a papa datae, quibus aliquem conservatorem iurium alicuius constituit
KodWp II p. 59 (a. 1292) : religiosis personis ... de Olobok ... contra invasores ... bonorum ipsius monasterii c-is officio et oportuni favoris auxilio assistere debeamus.
KodUJ IV p. 36 (a. 1511) : nonnulli hominum ... beneficia ecclesiastica ... per quasdam expectativas, gratias et c-es ab ipsa Sede Apostolica nulliter ... obtentas recipiant.Cf. CONSERVATORIUS II 1 CONSERVATORIUM II 1 CONSERVATORIALES I CONSERVATORIA I.
3.
zwyczaj, obyczaj; mos, consuetudo
KodPol II p. 882 (a. 1442) : omnes res et mercandas ... juxta rittum, consuetudinem et c-em predicte civitatis nostre Bresth ... vendere, emere, commutare.Cf. CONSERVO IV 2.