Ogólne
Pełne hasło
Więcej

COMPOSITIO

Gramatyka
  • Formycompositio, composicio, conpositio,
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -onis
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajżeński
Znaczenia
  • I.
    • A. propr.
      • 1. składanie
        • α. danina, składka
        • β. concr. concr. skład
      • 2. zapłata
      • 3. iur.+ składem tj. w formie rzeczy, które łatwo było spieniężyć
    • B. transl.
      • 1. wyznaczenie, określenie ceny
      • 2. porozumienie, układ, umowa
      • 3. porozumienie, ugoda, zgoda
        • α. + amicabilis sąd polubowny
        • β. + iuridica ugoda w sądzie
  • II.
    • A. propr.
      • 1. połączenie, złożenie, zestawienie
        • α. + liquidorum zmieszanie, stopienie
        • β. sensu praegnanti: komasacja gruntów
        • α.
        • β.
    • B. transl.
      • 1. phil.
        • a. rozumowanie dedukcyjne
        • b. + divisiołączenie terminów w sądzie twierdzącym
        • c. sensu logico: błąd logiczny polegający na fałszywym połączeniu wyrazów w zdaniu
      • 2. gramm. rząd (czasownika)
  • III.
    • A.
      • 1. budowa
      • 2. ukształtowanie
      • 3. uśmierzenie, uspokojenie, stłumienie
    • B. concr.
      • 1. część składowa
      • 2. utwór

Pełne hasło

COMPOSITIO s. COMPOSICIO s. CONPOSITIO, -onis f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • H.
  • Ha.
I.
A. propr.
1. składanie; actus condendi, repositio.
N.
α. danina, składka; collatio, tributum
KodMp IV p. 52 (a. 1395) : ab omnibus ... dacionibus, exaccionibus, c-bus, contribucionibus ... absoluimus.
Visit. p. 8
( a. 1511) : socii de suo labore et sua c-e ad necessaria fraternitatis impendunt.
β. concr. skład; res repositae
MARTIN. OP. Serm. fol. 212b : thesaurus enim dicitur rerum pretiosarum c-o.
2. zapłata; solutio
KodPol II p. 542 (a. 1470) : in solutione et c-e ... vnius marce.
CorpJP III p. 273 (a. 1513) : c-is seu solutionis ... palatinatus Poznaniensis ... initium faciet.
Cf. Th. III 2139,26 sqq.
Syn.
pagamentum ( CorpJP IV p. 268, a. 1526).
3. iur. zapłata tzw. składem tj. w formie rzeczy, które łatwo było spieniężyć; solutio rebus facta, quae facile veneant
PrPol p. 193 (a. 1399) : X mar. ... debet solvere in c-e vulgariter «scladem».
TPaw III p. 224 (a. 1392) : medietatem paratis pecunijs et medietatem ad c-em «na skład».
Cf. etiam KsgCzer p. 98 (a. 1417) ; AGZ XVIII p. 30 (a. 1469) ; ib. XIX p. 178 (a. 1477).
N. constr.
a. sq. gen.
APozn II p. 235 (a. 1492) : vadio sive c-e bonorum mobilium et immobilium.
b . sq. abl.
KsgMaz I p.20 (a. 1403) : quindecim marcas pecudibus iuvencis c-e ... et quindecim marcas pecuniis paratis.
AGZ XII p. 249 (a. 1457) : solvere quinque marcas c-e bobus seu equis.
Cf. COMPONO I A 2. Ad rem cf. P. Dąbkowski, Prawo prywatne polskie II p. 462.
B. transl.
1. wyznaczenie, określenie ceny; actus pretium constituendi
KsgMaz II p. 15 (a. 1424) : alium compositorem statuere ad c-em eadem bona herediataria (sic ).
StPPP II p. 501 (a. 1442) : kmethones debent dampnum componere et iuxta eorum c-em reus soluere tenetur.
DŁUG. LibBen I p. 137 : facta cum nobilibus ... c-e et computo ... villae ... tres marcas ... solvunt.
Cf. COMPONO I B 1 β.
2. porozumienie, układ, umowa; pactum, compositum.
N.
warunek; i. fere q. condicio
ArPrawn I p. 423 (a. 1554) : Simoniaca pactione ... c-busque duris ... intrant ad ecclesias.
Additur
pactorum ( KsgGrWp II p. 18, a. 1391).
3. porozumienie, ugoda, zgoda; actus reconciliandi, concordiam faciendi.
Opp.
dissensio ( PommUrk III p. 229, a. 1295).
Praec.
α. amicabilis sąd polubowny; arbitrorum iudicium ( KodWp I p. 229, a. 1248 et saepissime, cf. Th. III 2139,29).
Syn.
arbitrium ( StPPP III p. 74, a. 1532) , arbitratio ( ArPrawn X p. 325, a. 1411). Simili sensu charitativa ( StPPP II p. 234, a. 1419) , voluntaria ( Lites II p. 289, a. 1413) , bonorum (proborum) hominum ( StPPP II p. 143, a. 1403 ; ArPrawn X p. 325, a. 1411), item per abundantiam concordia (foedus) compositionis amicabilis ( ArHist IV p. 233, a. 1298 ; StPPP II p. 706, a. 1465). Ad rem cf. P. Dąbkowski, Prawo prywatne polskie II p. 438.
N. glossam Pol.
AGZ XIV p. 191 (a. 1445) : dominus ... dedit terminum ... ad amicabilem c-em alias «na rosprawa» pro homine ipsius Iohannis.
Inde sensu latiore
β. iuridica ugoda w sądzie; reconciliatio coram iudice
AGZ XI p. 190 (a. 1442) : facta est c-o iuridica alias «zpraua» per magnificum Petrum.
Simili sensu
terrestris ( KodWp III p. 91, a. 1357).
Syn. et iuxta posita ad
2—3: concordia ( MPH VI p. 305, saec. XIII et saepissime), constitutio ( StSyn IV p. 63, a. 1420) , contractus diffinitio ( AUnii p. 77, a. 1432) , ordinatio ( ArHist IV p. 244, a. 1319 et saepius), pax ( CodEp II p. 42, a. 1411) , transactio ( KodMp II p. 34, a. 1227). N. constr. ad 2 —3: a. sq. pro cf. supra 36 et saepius. b. sq. de
*PommUrk III p. 229 (a. 1295) : c-em de dissensione ... inierunt.
N. locut.
compositionem (cum aliquo, inter se) facere ( MPH VI p. 305, saec. XIII et passim), habere ( PommUrk I p. 306, a. 1240 ; Lites I p. 435, a. 1326) , celebrare ( CodSil IV p. 138, a. 1336) , inire ( KodMp II p. 40, a. 1228 et saepius), intrare ( AGZ XII p. 141, a. 1445) , consummare, adimplere ( ZabDziej II p. 580, a. 1489).
Opp.
inter aliquos diffinire ( AKapSąd II p. 4, a. 1404) , disponere ( TPaw III p. 572, a. 1399) , stabilire et conformare ( Lites II p. 396, a. 1390) .
II.
A. propr.
1. połączenie, złożenie, zestawienie; actus (vel effectus) componendi, coagmentatio, coniunctio.
Syn.
complexio ( GŁOG. ExLog fol. Q IIIb) ; opp. simplicitas ( STOB. Intr. fol. a 3a).
N.
α. liquidorum zmieszanie, stopienie; mixtura, fusio.
β. sensu praegnanti: komasacja gruntów; agrorum commutatio, qua facta singulorum possessorum fundi secum cohaerentes fiunt
KsgCzer p. 285 (a. 1423) : habent habere geometrem «mernika» ... ad c-es «ku szlączczanu».
N. phil.
α. essentialis ( AEG. Th. fol. B 3b et passim; opp. accidentalis ib. ), intentionalis ( BYSTRZ. Log. fol. V 2a) , intrinseca ( ib. fol. B 8a ; ;opp. extrinseca ib. ), realis ( ib. fol. v 2a) , virtualis ( ib. fol. B 8a).
β. materiae et formae ( WROCŁ. Epit. fol. a 5b ; ; ex materia et forma: BYSTRZ. Log. fol. g 7b) , praedicati cum subiecto ( ib. fol. B 8a) , syllogismi ( GŁOG. Anal. fol. 4a ) , demonstrationis ( BYSTRZ. Log. fol. d 5b).
B. transl.
1. phil. t. t.
a. rozumowanie dedukcyjne; deductio
GŁOG. Anal. fol. 182a : definitio subiecti inuestigatur via c-is, descendendo a magis communi ad minus commune.
Opp. resolutio (
ib. ).
b. łączenie terminów w sądzie twierdzącym; actus componendi secum terminos in enuntiato affirmativo (opp. divisio )
GŁOG. Porph. fol. S VIIa : per c-em secundum Aristotelis determinationem intelligitur propositio affirmatiua, in qua predicatum componitur cum subiecto. Id. Anim. fol. 163b: in c-e et diuisione non accidit tanta varietas et diuersitas.
STOB. Parv. fol. J IIIa : operationes intellectus ... c-o vel diuisio.
Ita passim. Cf. COMPONO II B 3.
c. sensu logico: błąd logiczny polegający na fałszywym połączeniu wyrazów w zdaniu; vocum diversarum falsa coniunctio in proposito facta
GŁOG. ExLog fol. P Ia : c-o in proposito est eorum, que vere debent diuidi, falsa vnio.
2. gramm. rząd (czasownika); regimen (verbi)
Gramm. p. 175 (saec. XV) : c-o verbalis, que est inclinacio verbi ad suppositum.
Ib. p. 179 (saec. XV) : verba paenitet, taedet regunt accusatiuum... apparendo ex vi c-is simplicis (ed. simpliciter) et non informate aliquo modo speciali.
Cf. ib. p. 177 et saepius.
III.
A.
1. budowa; actus componendi, aedificatio, structura.
N. de homine
GŁOG. Phys. fol. d 2b : hominem ... bonę c-is.
2. ukształtowanie; actus formandi, v. gr. vultus ( RFil XXIV p. 339, saec. XV).
Item abstr.
morum ( PEREGR. fol. h IIIa et passim; syn. honestas: APozn III p. 40, a. 1503 ; additur decens SSrSil I p. 223, a. 1482) .
Item
animi: Inst. p. 104 . Cf. Th. III 2139,6 sq. Cf. COMPONO III A1.
3. uśmierzenie, uspokojenie, stłumienie; actus componendi, placatio
KodKKr I p. 72 (a. 1258) : super c-e ... litis.
DŁUG. Hist. V p. 526 : pro c-e novorum motuum.
Cf. COMPONO III B 3.
B. concr.
1. część składowa; structurae alicuius pars
DŁUG. Hist. V p. 183 : ignis ... singulam eius pontis c-em depasturus.
2. utwór; opus (scriptoris)
NIC. BŁ. Serm. I p. 347 : fabula dicitur c-o ex miris incredibilibus.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)