- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- BJ.
- H.
- Ha.
- N.
NIC. BŁ. Serm. I p. 236 : colligerunt pontifices et pharisei consilium.]
I.
A.
propr.
1.
podnosić z ziemi, zbierać; tollere,
levare.
2.
zbierać (płody rolne), zrywać (kwiaty, owoce); metere (segetes), carpere (fructus, flores), comparare (mei).
N.
α.
meton.
prata
i. e. foenum de pratis
DŁUG. LibBen I p. 107 : hortulani tenentur prata c-re.Cf. ib. p. 157 .
β.
in imagine gaudium de vinea (
PreusUB I
p. 74, a. 1233),
bona vel mala (
ArPrawn I
p. 245, saec. XV)
, in caelis (
KodMp II
p. 68, a. 1242).
B.
transl.
1.
przyjmować, przygarniać; hospitem recipere
(cf.
Vlg.
Matth. 25,35).
Additur
hospitio (
RFil XXVIII
p. 304, a. 1390)
, ad hospitium (
AConst
p. 173, a. 1285
; cf.
StSyn IV
p. 97, a. 1420)
,
amplexu :
KADŁUB. p. 135 : quod serenissimum ipsorum Pannoniorum lumen ... tam sereno amplexu c-erit [Boleslaus (cf.] KomKadł p. 350).
N. sensu latius translato
α.
in protectionem:
PommUrk V p. 127 (a. 1313) : abbatem, conventum ... in nostram ... c-imus ... protectionem.
β.
polecać, usprawiedliwiać, rehabilitować; reparare, crimine liberare, restituere
MPH III p. 342 (saec. XV exeunte) : eiusdem ecclesie, cuius decorem neglexerat, Zula episcopus ... sepultura ... carere debuerat, nisi eum ea virtus c-it, quod ... s. Stanislaum instituit in ecclesia sua Cracouiensi canonicum.Pass. et refl. schronić się; se recipere
DŁUG. Hist. II p. 254 : dux ... Henricus munitionem Skalam... eis exulibus concedit ad habitandum ... ubi c-ti (v. l. collocati) fere quinquennio delituerunt.
SACR. Elucid. fol. 19b : vt parentis sue Ecclesiae Romanae visa lenitudine mansuescerent et ad eam se plene c-rent susciperentque haeretici.
2.
phil. mieścić w sobie, obejmować, ogarniać; complecti, comprehendere
GŁOG. Hisp. fol. 83b : terminus communis, cui additur signum vniuersale 'omnis' semper c-it multa.Cf. Th. III 1618,63 sqq.
3.
nabierać (podejrzenia, nadziei); capere, concipere,
v.
gr. suspicionem,
item spem (
CIOŁ. Lib. II
p. 121
).
II.
A.
propr.
1.
gromadzić, zbierać, skupiać;
in unum redigere, cogere, congregare (homines vel res).
Additur
in unum (
BYSTRZ. Log. fol. e 6b
et passim), simul (
AKapSąd III
p. 138, a. 1509)
, in partem (
NIC. POL.
p. 62, v. 263
).
N. glossam Pol. et syn.
GŁOG. Alex. I fol. 101b : c-re id est simul legere ... «zbieracz», vel est congregare et copulare.
Opp.
dispergere(
CodEp III
p. 550,
a. 1436).
N.
α.
locut.
proverbialem
sarcinas
gotować[NR.STRONY:595]się do drogi; iter comparare.
β.
sq.
ab
wybierać;
eligere
*CodPom I p. 179 (a. 1194) : nec unius partis assertioni nec alterius inniteremur, sed ab utraque parte c-imus, quod consentaneum uidimus rationi.
2.
pobierać, ściągać (daniny, podatki); exigere (decimas, tributa sim.)
CodPom I p. 100 (a. 1176) : sex marcas denariorum de taberna ... per annos singulos c-ndas.
KodMp I p. 51 (a. 1256) : oues de predictis uillis pro mensa nostra (sc. ducis ) c-i solebant.
KodWp II p. 81 (a. 1293) : ipse abbas in suis hereditatibus pro se c-at et reservet collectam.
Additur
ad thesaurum:
AKapSąd III p. 74 (a. 1499) : quando c-untur ad thezaurum exactiones.
N.
zabierać; auferre
KodWp I p. 558 (a. 1249) : quidquid de rebus episcopalibus c-egimus ... restituemus.
3.
victum
zarabiać na życie;
i. q. quaerere
VL p. 260 (a. 1496) : qui officium ... non gererent, de quo victum c-rent.
B.
transl.
1.
otrzymywać przez sumowanie, sumować, dodawać;
addere. Inde sensu latiore: obliczać; computare.
2.
rozumować, wnioskować, myśleć; concludere, conicere, ratiocinari.
Syn.
intelligere (
ConcPol VI
p. 307, a. 1593)
, conicere (
Tom. III
p. 107, a. 1514).
Additur
(sano, pleno) intellectu (
Ztschr. LXI
p. 355, a. 1398
et passim),
rationis argumento (
DŁUG. Hist. III
p. 586
)
.
N.
ad memoriam
przypomnieć;
i. q. reducere
KsgRachKr II p. 62 (a. 1385) : delicta et excessus sunt ad memoriam c-ta, quomodo etc.
Constr.
a.
sq.
acc.
(saepius
ex aliqua re). b.
sq.
acc.
c.
inf.
c.
sq.
enuntiato interrogativo.
d.
sq.
quod :
DŁUG. Hist. III p. 586 : probabili rationis c-imus argumento, quod etc.
CodEp III p. 362 (a. 1489) : ex quo clare c-i potest, quod etc.e. sq. de :
KodKrak p. 738 (a. 1542) : quantum c-re licet ... de data.
3.
sq.
in
c.
acc.
poczytywać;
existimare, arbitrari
KomKadł p. 270 : Gnieuomiri superbia, per quam lapsus fuit, in ingratitudinem facile c-itur.
4.
a.
przedstawiać (w mowie lub w piśmie), wymieniać, wyliczać; verbis vel scripto proponere, demonstrare, enumerare.
N. abs.
przemawiać; orationem habere
ArLit I p. 15 (a. 1429) : c-ns etenim exercitatur, audiens sapiencior efficitur.
b.
librum (tractatum)
ułożyć, napisać; componere, conscribere
MATTH. p. 1 : quid enim ... gravius quam libros c-re.
JAC. PAR. Tract. fol. C 4a : de ... dęmonum potestate memini me unum specialem tractatum c-isse (cf. id. Serm. fol. 171b).Cf. Th. III 1615,59 sqq.
III.
A.
propr. związać, zwinąć, ściągnąć; contrahere, reducere, coartare.
N. locut. proverbialem
pennas
zwinąć skrzydła, poddać się; se submittere, subdere
Tom. VII p. 301 (a. 1525) : fortune et victorie genua submittere pennasque, ut ... utar proverbio, c-re cepimus.Refl. zwijać się, kurczyć; se contrahere, se convolvere.
B.
transl.
1.
sensus
et
refl.
: skupić się, przyjść do siebie, oprzytomnieć;
animum recipere
(v.
gr. e metu, intendere ad aliquid.
N.
in Deum :
VKyng p. 728 : tota se in Deum c-it.
2.
umocnić, potwierdzić; confirmare, ratum esse iubere
KodPol I p. 25 (a. 1221) : presentem paginam ... sigilli mei munimine ... c-i, roborari, confirmari.
3.
part.
perf. krótki, zwięzły;
astrictus, brevis.