Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CEDO

Gramatyka
  • Formycedo
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -ssi, -ssum
Znaczenia
  • I. ustępować, cofać się, odchodzić
    • α. + fatis umrzeć
    • β. + in sententiam przyłączyć się do czyjegoś zdania
  • II.
    • A.
      • 1. mijać, przechodzić, ustawać
        • α.
        • β. + de memoria ulatywać z pamięci
      • 2. być, znajdować, się
    • B.
      • 1. odbyć się w jakiś sposób, powieść się (źle lub dobrze)
      • 2. obrócić się na coś, wyjść na coś, przynieść ze sobą
      • 3. ustępować komuś pod jakimś względem, być gorszym
    • C.
      • 1. iur. iur. t. t. przypaść komuś w udziale, dostać się komuś
      • 2. abs. przypadać do zapłaty
    • D. ustąpić coś lub skądś, odstąpić coś, odstąpić od czegoś, zrezygnować z czegoś
      • α. + de aliquo
      • β. + de proposito f. ex aliqua re
  • III.
    • 1. mówić
    • 2. spełniać (powinności)
    • 3. zaprzestać
    • 4. + taniejdrożej wychodzić?

Pełne hasło

CEDO, -ere, -ssi, -ssum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • BJ.
  • A.
  • H.
  • N.
[ind. fut. II cedero:
StPPP VIII p. 824 (a. 1400) : partem ... que sibi in siluis ... cederit.
ZapSądWp I p. 209 (a. 1404) : racione dotalicij in ... porcione ... que super ipsum cederit.
Item
CodVit p. 483 (a. 1420) ; KsgPozn p. 139 (a. 1424) ; AKapSąd III p. 378 (a. 1500) .]
I. ustępować, cofać się, odchodzić; recedere, pedem referre.
N.
gradum i. q. referre
DŁUG. Hist. IV p. 98 : c-ssit enim hostis gradum acrius inferentibus signa Polonis.
N. glossas Pol.
RFil XXIII p. 68 (a. 1415) : cerea ... si tangitur, statim c-it «stechne».
Ib. p. 92 (a. 1418) : «stęchnąć» ... c-re.
N. locut.
α. fatis umrzeć; mori (saec. demum XV).
β. in sententiam przyłączyć się do czyjegoś zdania; assentiri alicui( MPH II p. 118, Herbord) .
II.
A.
1. mijać, przechodzić, ustawać; transire, finiri, desinere.
N. locut.
α.
Tom. VIII p. 171 (a. 1526) : hujus stirpis linea vadit in Masoviam et unus ramus c-ssit (i. e. exstinctus est ) in Cazimiro, filio Leszkonis.
β. de memoria ulatywać z pamięci; memoria excidere
KodMp IV p. 147 (a. 1415): que aguntur in tempore, simul tempore elapso de humana memoria faciliter c-unt (cf. item *PommUrk VI p. 252, a. 1325 : a memoria).
2. być, znajdować, się; esse, existere
AGZ II p. 79 (a. 1427) : ecclesie ... donavit ... duos mansos liberos et prata in eisdem laneis c-ncia.
KsgPrzem I p. 208
( a. 1432) : quando vendet domum, tum ipse Nicolaus ad istam pecuniam debet c-re primus.
Eodem sensu
impedimento ( NIC. POL. p. 62, v. 280 ); ad (in) exemplum ( *CodVit p. 852, a. 1429 ; Tom. V p. 149 a. 1520) ; in fabulam i. q. fabula esse ( StPPP X p. 7, a. 1425).
B.
1. odbyć się w jakiś sposób, powieść się (źle lub dobrze); fieri, evenire.
N. constr. sq.
ad:
KodWp III p. 283 (a. 1366) : presentis vite condicio statum habet instabilem et ea, que habent essentiam c-unt (ed. cendunt) ... ad non esse.
2. obrócić się na coś, wyjść na coś, przynieść ze sobą; converti in aliquid, afferre aliquid, causa alicuius rei fieri.
Constr.
a. in aliquid, v. gr. admirationem ( DŁUG. Hist. V p. 556 ; AAlex p. 87, a. 1502) ;, amaritudinem ( Tom. VII p. 19, a. 1524) , commodum ( RHist XL p. 266, a. 1532) , contemptum ( Tom. IV p. 146, a. 1517) , contrarium ( FormJ p. 56, a. 1406) , culpam ( DŁUG. Hist. II p. 66 ) , damnum ( KodPol IV p. 43, a. 1448) , dedecus ( CodVit p. 200, a. 1409 ; KodPol IV p. 43, a. 1448) , derisum ( Tom. IV p. 146, a. 1517) , displicentiam ( PrzywWar p. 15, a. 1455 ; AGZ V p. 194, a. 1456) , fructum ( Tom. XIII p. 76, a. 1531) , gratum ( FormJ p. 34, a. 1403 ; DŁUG. Op. p. 488 ) , ignominiam ( KodPol IV p. 43, a. 1448 ; DŁUG. Hist. I p. 211 ) , miraculum ( ib. V p. 99 ), profectum ( PP II p. 158, a. 1453 ; DŁUG. Hist. I p. 555 ) , religionem ( WAPOW. Chr. p.36 ) , scandalum ( ArHist XII p. 317, a. 1393) , stuporem ( FormJ p. 15 ; DŁUG. Hist. I p. 70 ) ;, verecundiam ( CodVit p. 483, a. 1420 ; CIOŁ. Lib. II p. 158 ) , virtutem ( NIC. POL. p. 68, v. 388 ). b. ad aliquid, v. gr. complacentiam ( CodEp III p. 165, a. 1472) , cumulum (salutis sim. KodWp III p. 546, a. 1384) , decus ( CodVit p. 880, a. 1429 ; CodEp III p. 114, a. 1461) , destructionem ( StPPP III p. 131, a. 1532) , gloriam ( CodEp III p. 114, a. 1461) , honorem ( KodWp I p. 191, a. 1240) , CodEp III p. 114, a. 1461) , iniuriam ( StPPP XII p. 442, a. 1508) , opprobrium ( LhnUrk VII p. 483 , a. 1277) , placitum ( KodLit p. 196, a. 1415) , ruborem ( ListMił p. 166 ) , statum ( KodMp IV p. 465, a. 1447) , tuitionem ( StPPP III p. 131, a. 1532) , usum ( Tom. IV p. 183, a. 1517) . c. sq. dat.
PommUrk III p. 455 (a. 1291) : nec non in aliis, que vitra has poterunt profectui eorum c-re.
Tom. XII p. 219 (a. 1530) : unum quodque temporis ... momentum hosti lucro, nobis damno c-re.
3. ustępować komuś pod jakimś względem, być gorszym; inferiorem, imparem esse.
C.
1. iur. t. t. przypaść komuś w udziale, dostać się komuś; obtingere alicui, devenire ad aliquem.
Eodem sensu pass.
KsgMaz II p. 64 (a. 1424) : domino vexilliffero debet medietas c-i istius portionis.
APozn I p. 6 (a. 1434) : altera vero pars dicte sartaginis solarii hospitali memorato c-i debet et tribui.
Syn.
currere ( Tom. XIII p. 189, a. 1531) , devolvi ( KsgŁawKr p. 268, a. 1394 ; StPPP II p. 654,‘ a. 1459 ; APozn II p. 100, a. 1482) , tribui ( APozn I p. 6, a. 1434) , venire ( APozn I p. 221, a. 1455 ;
CorpJP III p. 459, a. 1519). Indicato cui a. alicui. b. ad aliquem:
KsgŁawKr p. 268 (a. 1394) : ipsa domus ad... amicos devolvatur et c-at.
StPPP VIII p. 967 (a. 1400) : partem ... hereditatis ... ad uxorem ipsius ... c-re.
c. in aliquem. d. super aliquem:
KsgGrWp I p. 243 (a. 1396) : dicte ducente marce debent c-re super- Griszinenses heredes.
ZapSądWp I p. 209
( a. 1404) : tenetur resignare XXX marcas sue vxori ... racione portionis ... que ... super ipsum c-erit.
N. sq. inf.
AGZ XVII p. 477 (a. 1502) : ipse Iohannes solvit partem debiti ... quod super ipsum ... c-erat solvere.
e. pro aliquo:
ArPrawn VI p. 6 (a. 1398) : pro ipso decano tercia pars huiusmodi oblationum et spoliorum c-at et debeat c-re.
ArPrawn I p. 240 (a. 1443) : hereditas c-ssit pro filiis post patrem eorum.
f. inter aliquos:
PrPol p. 126 (a. 1399) : tunc porcio sua bonorum paternorum et maternorum inter tres sorores predictas debebit c-re.
Indicato quo modo a. ab aliquo:
KsgKaz p. 476 (a. 1400) : Katherina recepit omnia suppellectilia, que sibi c-erunt a matre sua.
AKapSąd III p. 80 (a. 1501) : an ... sanctuariis aliqua pars oblationum et offertorii a vicariis c-ret.
b. ex aliquo:
DyplMog p. 116 (a. 1438) : totam partem ... hereditatis ... alias «dział» sibi ex derelictis ... olim nobilis Petri... c-ssam.
c. post aliquem w spadku po kimś; hereditate ab aliquo relicta
StPPP VIII p. 236 (a. 1388) : hereditatis ... que c-ssit sibi post Helscam auam suam.
Ib. p. 707 (a. 1399) : ducentas marcas, que sibi debebant c-re post uxorem. d. in aliquid.
N.
in necessitatem ( DŁUG. Reg. p. 300, a. 1477) , in sinum ( AGZ VIII p. 118, a. 1444) . e. in aliqua re :
ChrPol p. 639 : cui c-ssit in sorte Cuiavia et Mazovia (cf. ib. p. 484).
f. per aliquid :
GALL p. 417(= 45,12 M.): Meczzlaus ... nisus est obtinere ... quod sibi non c-bat per ius aliquod.
g. pro aliqua re. Stąd w znaczeniu szerszym (nie tylko prawnym); inde sensu latius translato: i.q. cadere
AGZ XIII p. 11 (a. 1436) : si quod in villis vel in scultecia melioraverit, in eius pensionem i c-et.
Ib. XIX p. 332 (a. 1462) : dampnum in pre fatum Mnych c-re debet.
DŁUG. Hist. V p. 644 : frumentis et victualibus, ne hosti c-rent in pabulum, igne absumptis.
KodUJ IV p. 87 (a. 1522) : collegiatura adinstar aliarum ... amplius in optionem non c-at.
2. abs. przypadać do zapłaty; solvendum esse
KodWp II p. 9 (a. 1288) : residuos duos mansos ... liberos fecimus ... ab universis solutionibus, que c-re solent in villis (cf. AKapSąd III p. 378, a. 1500 : V marce primo debent c-re post II annos).
KodMp III p. 94 (a. 1354) : omnes pene, que in iudicijs ... c-re consueuerunt ... ad prepositum ... debent pertinere.
Cf. PP VI p. 100 (a. 1432) .
D. ustąpić coś lub skądś, odstąpić coś, odstąpić od czegoś, zrezygnować z czegoś; concedere aliqua re vel aliquid alicui, tradere aliquid alicui, renuntiare alicui rei.
Syn.
descendere ( StPPP VIII p. 153, a. 1385) , donare ( KodMp II p. 16, a. 1198 ; Lites I p. 402, a. 1339) , renuntiare ( AKapSąd III p. 56, a. 1486) , tradere ( KodMp II p. 16, a. 1198) .
N. glossam Pol.
AGZ XI p. 71 (a. 1432) : c-ssit alias «odstampil» debitum.
Constr.
a. alicui rei (alicui) :
KADŁUB. p. 185 : c-o querele ac omni primogeniture iuri.
MARTIN. OP. Chr. p. 212 : Iulianus militibus legem imposuit, vt aut sacrificarent, aut militiae c-rent.
StPPP VIII p. 485 (a. 1398) : parti hereditatis ... matri ... habet c-re.
Ib. p. 568 (a. 1398) : Boguta ... Jaschconi parti hereditatis ... debet c-re.
Eodem sensu
non indicata re, qua renuntiatur
AGZ XIV p. 81 (a. 1443) : c-ssit alias «postapyl gse» Nastasie filiastre sue.
b. aliquid alicui.
N.
in manus alicuius ( DŁUG. Hist. III p. 369 ).
Eodem sensu
aliquem ad aliquem :
TPaw III p. 240 (a. 1392) : pro uno cmetho, quem c-ssit ad eum.
c. aliqua re (alicui). d. ab aliqua re:
KodWp II p. 56 (a. 1291) : filiis ... a iure hereditario c-ntibus.
KsgŁawKr p. 193 (a. 1392) : volunt c-re ab ipsa propinquitate et domo.
e. sq. de aliqua re (alicui) :
KodKKr I p. 12 (a. 1212) : pie et uoluntarie c-ssi de uilla.
KodWp I p. 88 (a. 1217) : de c-o suo Lubus persone mee c-it
N.
α. de aliquo :
StPPP VIII p. 521 (a. 1398) : non wlt de kmetone c-re super eo iure acquisito.
β. de proposito ( DŁUG. Hist. IV p. 340 ; ib. V p. 70 ) ;. f. ex aliqua re :
DŁUG. Op. p. 36 : c-ssurus sum ex causa, nisi testem produxero.
DŁUG. Hist. IV p. 52 : rex ... Cruciferorum legatione audita c-ssit ex sententia (cf. sentent
ia ib. p. 368 ).
III. singularia
1. mówić; dicere (quae vis verbi oritur ex falsa grammaticorum doctrina
GŁOG. Alex. I fol. 98b : item invenitur verbum defectiuum imperativi modi scilicet 'c-e’ singularis numeri id est 'dic' et 'c-te’ id est 'dicite' pluralis numeri;
cf.
ib. fol. 122b) FROVIN. p. 76, v. 390 : tu qui falsa c-is, animam propriam nece cedis.
DŁUG. Op. p. 37 : varios inter se c-ndo sermones tertium operiebantur diem.
2. spełniać (powinności); praestare (munera)
AGZ XII p. 78 (a. 1440) : homo sabbatinos dies laborabit, decimam mellificam dabit, et alia c-at, ut vicini sui.
3. zaprzestać; i. q. cessare
DŁUG. Hist. II p. 186 : Ruthenorum duces ... Hungaros se persequi c-sse agnoscunt.
4. kosztować (ex Pol. taniej vel drożej wychodzić? ); venire, constare
RevVlad p. 46 (a. 1598) : humulus ... sacco alias «wańtuchem» emptus multo levius c-it.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)