Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CATHEDRA

Gramatyka
  • Formycathedra, kathedra
  • Etymologia Gr. καθέδρα
  • Odmiana -ae
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajżeński
Znaczenia
  • I.
    • A. propr.
      • 1. krzesło, fotel
      • 2. katedra pisarska
      • 3. ambona
      • 4. wzniesienie, podium
      • 5. kram
    • B. transl. transl. siedziba
  • II.
    • 1. tron biskupi
      • α. + cathedrae praesidere (praeesse) piastować godność biskupa
      • β. + pro cathedra sedere zasiadać w kapitule biskupiej
      • γ. + Cathedrae sancti Petri
    • 2. katedra profesorska
      • α. + in cathedra Moysis sedere
      • β. + cathedram tenere regere
  • III.
    • 1. rodzaj złotej monety
    • 2. kościół?

Pełne hasło

CATHEDRA s. KATHEDRA, -ae f. (Gr. καθέδρα)
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • H.
  • Ha.
  • N.
I.
A.
    propr.
    1. krzesło, fotel; sedile, sella.
    N. locut. in imagine
    α. primas cathedras suscipere zajmować pierwsze miejsce; inter primos haberi
    CodEp I 2, p. 265 (a. 1472) : singuli per potentiam et armatas principum praeces primas suscipiunt c-as (alluditur ad Vlg. Matth. 23,6; Lue. 20,46).
    β. in cathedra malignorum sedere :
    AH V p. 146 (saec. XV) : beata virgo Barbara ... consedit pestifera malignorum in c-a (cf. Vlg. Ps. 1,1 ),
    2. katedra pisarska; sella, qua librarii utebantur
    GŁOG. Alex. I fol. 159b : c-a ... improprie sedem scriptoris significat, inde dicitur scriptor cathedralis.
    3. ambona; pulpitum in ecclesia, quod sacerdotes ascendunt, ut praedicent
    RFil XXIV p. 79 (a. 1418) : stando in k-a respicias evangelium vel epistolam.
    AKapSąd III p. 25 (a. 1466) : die Dominico ... monuit eum in k-a post sermonem sacerdos.
    Ita saepius.
    4. wzniesienie, podium; suggestus, tribunal
    DŁUG. Hist. V p. 92 : Iohannes de Capistrano ... posita in ... civitatis medio c-a verbum Dei diligentissime ... praedicabat (cf. MIECH. p. 314 et KOMOR. p. 168).
    5. kram; institoris taberna
    MARTIN. OP. Marg. fol. 16a : c-as columbarum vendunt, qui indignis ecclesie beneficia conferunt (alluditur ad Vlg. Matth. 21,12; Marc. 11,15 ).
    DokPrz p. 63 (a. 1516) : c-as seu mensas causa venditionis erectas.
    B. transl. siedziba; sedes
    GŁOG. Alex. I fol. 159b : c-a importat locum, in quo solet aliquid fieri (ed. heri) ex consuetudine, et ... regit illum genitiuum 'letitie' significantem illud, quod fit in tali loco ex vi consuetudinis ... vel ex vi cause efficientis, quod c-a solet esse causa effectiva letitie.
    II.
    1. tron biskupi; episcopi thronus (inde sensu latiore de episcopi sede).
    Additur
    (archi)episcopalis ( RHist LXVI p. 18, saec. XII ; KodWp I p. 76, a. 1281) , pontificalis ( DŁUG. Op. p. 450 ) , sacerdotalis ( MARTIN. OP. Chr. p. 114 ).
    N.
    Apostolica Stolica Apostolska; Sedes Sacra ( DŁUG. Op. p. 382 ), simili sensu Petri ( id. Hist. I p. 124 ), Romana ( SSrSil I p. 178, a. 1482).
    N. locut.
    α. cathedrae praesidere (praeesse) piastować godność biskupa; episcopi dignitatem gerere ( KodWp I p. 76, a. 1281 et saepius); item cathedram regere ( DŁUG. Hist. I p. 124 ) , tenere ( MARTIN. OP. Chr. p. 114 ; DŁUG. Op. p. 450, ;cf. Th. III 613,44 et passim).
    N. tamen sensu diverso:
    umieścić siedzibę biskupią; sedem episcopalem collocare
    DŁUG. LibBen I p. 619 : Wladislaviensis ecclesia cathedralis ... Crusviciae c-am suam in capite et membris tenuit.
    β. pro cathedra sedere zasiadać w kapitule biskupiej; in canonicorum consilio assidere
    KodWp II p. 559 (a. 1344) : dominis capituli ... ibidem nobiscum (sc. episcopo Posnaniensi ) sedentibus pro k-a.
    γ. appellationem festi Cathedrae sancti Petri (die 18. vel 22. Februarii celebrari soliti KodWp I p. 309, a. 1257 et saepius), item sancti Petri in cathedra ( AGZ XIII p. 461, a. 1465 ; Tom. VI p. 24, a. 1522) , ad cathedram ( RachJag p. 11, a. 1389).
    2. katedra profesorska; magistri vel professoris sella (inde per metonymiam de professoris officio ac dignitate).
    Additur
    doctoralis ( DŁUG. Op. p. 14 ) , Socratica i. e. philosophiae ( CRIC. p. 186, v. 9 : Socraticis resonabam scripta c-is), item in iure canonico ( *StPPP VII p. 554, a. 1498).
    N. locut.
    α. in cathedra Moysis sedere ex Vlg. Matth. 23,2 de Scripturae Sacrae peritis
    Dogiel IV p. 239 (a. 1526) : consistit religio ... in determinationibus eorum, qui in c-a Moysi sedent et quibus Christus obediendum praecepit.
    ROYZ. II p. 422, v. 2 : cum sedit Mosis Porthmeus in c-a (i. e. Veteris Testamenti professor fuit ),
    β. cathedram tenere ( NIC. BŁ. Serm. II p. 372 : ille ... solus sapientiam docet, qui in caelo c-am tenet; citatur Gregorii liber De magisterio; cf. Th. 111518,4) , regere ( *StPPP VII p. 554, a. 1498 : c-am in iure canonico ... rexisti).
    III. singularia
    1. rodzaj złotej monety; nummus quidam aureus
    MPVat I p. 93 (a. 1328) : assignavit... MVcLXXXVIII flor. auri VI den. ad c-am de auro.
    2. kościół? templum?
    APozn I p. 292 (a. 1459) : Benedictus tempore exustionis ignis ... iopulam invenit et in k-am Predicatorum intimavit, volens eandem reddere, cuius esset.
    Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
    ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)