Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ARATRUM

Gramatyka
  • Formyaratrum
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -i
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajnijakimęskimęski
Znaczenia
  • I. propr. instrumentum
    • β. + compositum Visit, cum iugo duorum equorum vel boum
    • γ. + medium Visit, minus instrumentum ad arandum
    • δ. + ferramentum (ferrum, instrumentum ferreum) aratri vomer
    • ζ. + ager sub aratro ager cultus
    • η. + aratrum tractare agriculturae studere
  • I. + *CodSil(M) agri mensura
    • β. + medium integrum) quo duo lanei continentur (opp
    • γ. + magnum quo tres lanei continentur
    • δ. + Polonicale
    • 2.
    • 2. allodium,

Pełne hasło

ARATRUM, -i n.
  • F.
  • Th.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • A.
  • H.
  • N.
[aratrus, -i m. haud dubio ex Pol.'pług’ m. StPPP VIII p. 385 (a. 1397) : pro aratro ... quem secavit. Ib.IX p. 252 (a. 1545) : aratros ... in nihilum rei duxit. Ib. XII p. 215 (a. 1564) : ad reservandum ίagrum ... duos aratros.] !
I. propr. pług, radło, lemiesz; instrumentum, quo aratur.
N. glossas Pol.
KsgMaz III p. 267 (a. 1437) : quatuor a-is alias «pluszi>>. Visit,
p. 365
( a. 1345) : magnum a-um «lemes» et «croy», parvum a-um «radlicza».
Ib. p. 130(a. 1532) · agrum... suo a-o alias «radiem»... bene disponere .
CracArt I p. 125 (a. 1515) : 6 a-a alias «lemiaschow», sex vomera alias «krojow»... dare tenebitur.
N. locut. a.
ferri pług żelazny; i. q. vomere ferreo instructum \ DŁUG. LibBen 1 p. 292 : magister fabricae pro ... censu solvit ... duo ferri a-a .
LibBenP p. 79 (a. 1510) : et de minera alias «hamer» (Germ. ) sol- j vunt annuatim sex a-a ferri.
Simili sensu
de ferri- I mentis :
TPaw IV p. 321 (a. 1407) : a-um de ferri- I mentis vulgariter «plug s zelaz».
β. compositum pług z zaprzęgiem dwu koni lub wołów; cum iugo duorum equorum vel boum Visit,
p. 361 (a. 1512) : pro vere ... in praedio ... arant composito a-o alias «sprząsza».
γ. medium półpłużek; minus instrumentum ad arandum Visit,
p. 165 (a. 1511) : laborant ... medio a-o alias «pluszicza». Opp. integrum:
KodKKr I p. 197 (a. 1333) cf. infra 25. DŁUG. LibBen I p. 299 .
δ. ferramentum (ferrum, instrumentum ferreum) aratri ostrze pługa, lemiesz; vomer
KodKKr I p. 197 (a. 1333) : decem ferramenta integrorum a-orum nobis dare debent.
ZabDziej I p. 33 (a. 1419) : ferrum a-i dictum «lemesch».
DŁUG. Op. p. 572 : insigne Rolya ... rosam albam, ab instrumentis a-i circumdatam ferreis, videlicet a vomere ... defert. s. signa aratri i. q. aratro facta
AGZ XIX p. 115 (a. 1497) : pratum suscepit secundum terminum et signa a-i limitata,
ζ. ager sub aratro ziemia orna; ager cultus
CodSil X p. 165 (a. 1348) : duos mansos agrorum ... sub a-o ... resignavimus.
η. aratrum tractare zajmować się rolnictwem; agriculturae studere
CRIC. p. 295 : qui aratores sunt, a-um tractent.
Simili sensu
curare (HUSSOW. p. 37 ,v. 770), versare ( IANIC. p. 34, v. 9).
Item in imagine fr.
ad aratrum manum mittere przystąpić do pracy; laborem suscipere
CodSil V p. 308 (a. 1340) : si tamen occurrerit materia digna relatibus, ad a-um manum mittam.
Cf. Vlg. Luc. 9, 62.
CodEp II p. 93 (a. 1417) : in agro Domini ... pro sui cultura manum mittere ad a-um. s. retro post aratrum respicere
oglądać się za siebie, wracać do dawnych błędów; ad antiquos errores reverti
MARTIN. OP. Marg. fol. 74a : retro post a-um respicit, qui in incepto bono non perseverat.
Cf. Vlg. Luc. 9, 62. I. transl.
I. miara powierzchni ziemi, tzw. pług; agri mensura *CodSil(M)
p. 127 (a. 1169) : ter- j ram ad a-um ei ecclesiaein villa ... superaddidi. 1
KsgHenr p. 19 (a. 1228) : Albertus contulit clau- j stro partem hereditatis sue ... in quantitate ad ! duo a-a. KodMaz(K)
p. 305
( a. 1230) : ipsi ... j mihi ...contulerunt de ornnj a-o unam mensuram triticj.
N. glossas Pol.
KodPol III p. 59 (a. 1254) : de terra ad duo a-a plugones a uulgo dicta.
StPPP I p. 358 (a. 1262) : pro unoquoque a-o paruo, quod «radio» dicitur, lapidem cere, pro magno ... quod «plug» nominatur, duos Iapides cere persoluat.
KodWp II p. 14 (a. 1288) : ratione decime de parvo a-o, quod «radio» dicitur, quatuor scotos et dimidium, ... de mangno, hoc est de plugone, novem.
KodKWil I p.200 (a. 1443) : ecclesie ... terram arabilem ad quatuor a-a alias i «sochi».
Cf.
ib. p. 382 (a. 1482). AGZ XVIII p. 429 (a. 1501) : duo a-a alias «dwye nywye» agri.
N. syn.
ChrMP p. 483 : de a-o sive unce unam mensuram siliginis ... praesentabat.
KodMp II p. 256 (a. 1324) : decima meorum agrorum siue a-orum. Distinguitur a. parvum:
StPPP I p. 358 cf. KodWp II p. 14 cf.
β. medium obejmujący dwa łany; quo duo lanei continentur (opp. integrum)
StPPP III p. 20 (a. 1532) : ab a-o integro quattuor ligaturae et a medio a-o duae ligaturae.
AGZ XV p. 2 (a. 1457) : agrum cum medio a-o videlicet cum duobus equis vel duobus bubus,
γ. magnum obejmujący trzy łany; quo tres lanei continentur StPPP I p. 358 cf. supraó.
δ. Polonicale
*Dogiel IV p. 23 (a. 1251) : de Polonicali a-o, quod «Hacke» (Germ. ) dicitur, unus modius tritici ... persolvatur.
Simili sensu
Slavicum in opp. ad s. Theutonicale: KodMaz(K)
p. 309 (a. 1230) : de quolibet a-o Theutonicali et de quolibet a-o Slavico unam mensuram tritici ... solvere tenebuntur.
Ib. insuper promiserunt de terra praedicta CC a-a Theutonicalia locare... vel episcopo dimittere locanda. Ad rem cf. F. Bujak, Studia nad osadnictwem Małopolski, RHist Seria//,t. XLVII p. 365 .
N. locut.
decima aratri :
KodMp II p. 8 (a. 1174 —6): me dedisse ecclesie S. Marie ... decimam quinquaginta a-orum (cf.
DŁUG. LibBen III p. 362). KodMp II p. 256 (a. 1324) : excepta decima meorum agrorum sive a-orum.
Simili sensu
post aratrum:
KodPol I p. 129 (a. 1288) : decimam post omnia nostra a-a in villis vicinis ... fratribus ... damus.
DyplMog p. 42 (a. 1325) : ad ipsorum monasterium post sex a-a de hereditate villae ... decimas pertinere. Immo
saec. XVIAKapSąd III p. 205 (a. 1522) : post a-a kmethonum debuit tollere episcopus decimam.
Cf. ARATURA II
2.
2. obszar ziemi obejmujący gospodarstwo indywidualne (folwark) właściciela majątku lub sołtysa; allodium, ager nobilis cuiusdam vel sculteti proprius
Lites 11 ί p. 256 (a. 1289) : ius per...hereditatem habeant I tam in eo, quod pro propriis a-is sibi reservabunt, quam in eo, quod ad villam dissponent.
KodPol II p. 203 (a. 1315) : si dux ... in predicta villa... a-um suum posuerit, videlicet de tribus... mansis, decimam de eisdem suo dare poterit capellano.
ArSang II p. 8 (a. 1321) : scoltetus ... cum omnibus suis successoribus duos mansos liberos pro suo a-o et censum siue fructum de sexto manso tocius ville predicte habere debent. KodMp III
p. 188 (a. 1365) : sculteto ... adscribimus ... sex mansos liberos, ex quibus quatuor pro a-o ipsius sculteti, vnus pro ecclesia ... et vnus pro pascuis communibus.
StPPP II p. 122 (a. 1401) : scultetus unum laneum cum medio in Gluchow pro a-o suo et medium ad pellendum gregem ... debet obtinere.
Cf. ARATURA II 3.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)