- F.
- Th.
- Bl.
- Dc.
- B.
- H.
- N.
I.
propr.
A.
trans. I.przysunąć,
przystawić, przyłożyć,
oprzeć; ad aliquid admovere, apponere,
adiungere.
N.
a. aggerem, obstaculum, pontem ad ripam
et
abs.
i. q. facere, construere
KodWp III p. 517 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 j 55 I (a. 1381) : in faciendis piscinis et aggeribus a-ndis I sive construendis.
Ib. V p. 267 (a. 1418) : potesta- j teni ... aggerem ... a-ndi, erigendi, construendi et faciendi.
PP V p. 56 (a. 1426) : obstaculum ad rippam ... apponere et a-re poterit.
DŁUG. Hist. III p. 15 : ad quem locum pons ex navibus... a-tus erat.Ita saepius.
Item
molendinum litori (
KodWp III
p. 270, a.
1365),
vel ad ripam (
StPPP XII
p. 434, a.
1503)
. b. exercitum ad castrum (muros) i. q. adducere (ex Livio 27, 2, 5
DŁUG. Hist. I
p. 416
inde
MIECH.
p. 243
).
Item
custodias in
stationes :
DŁUG. Hist. IV p.452 : custodiae in stationes contra castrum a-tae sunt. ' c. infantem uberibus (ad ubera) i. q. apponere
KADŁUB. p. 66 : Boleslaus ad earum feminarum adulterarum ubera catulos a-re non horruerit (indeDŁUG. Hist. I p. 359 et Op. p. 47 ).
FormJ p. 14 : si theologice veritatis uberibus a-re disposueritis mentem, d. in imagine scintillam scientiae sulphuri:
FormJ p. 43 : a-re studeas residuam tue scintillam ścieńcie sociis ... ut ... virtuose conversacionis (ed. consecracionis) tacta ... sulfure ... reflammescat.
N. locut. a.
humerum sarcinae
i. q. praebere (
*MPH II
p. 77, a.
1159)
.
β.
aliquid ad ignem
gotować;
coquere
SSrSil I p. 258 (a. 1482) : abbas, quantum pro fratribus... ad ignem a-tum foret, inquisivit.
γ.
compedem ad pedes
nałożyć więzy;
i.q. imponere
AKapSąd II p. 49 (a. 1419) : compedem cum vinculis sibi ad pedes posuit et a-vit.
δ.
cilicium ad carnem
nosić
wlosiennicę;
i. q. corpori nudo induere
DŁUG. Op. p. 209 : Cunegundis ad carnem ... nudam cilicium ... a-vit.Refl. oprzeć się o coś,dotknąć czegoś; attingere,inniti. Simili sensu pass.
VITELO OpM p. 67 : impossibile est uisum rebus uisis a-ri per radios ab oculis egressos. Id. Opt.
p. 455 : radius ... ad basim a-atur et in formam pyramidis lumen figuratur.
N.
constr. sq. acc.
Visit. p. 342 : usque ad hereditatem ..., ubi campi a-uerunt scopulos.
2.
przytwierdzić,przyczepić;
annectere,
copulare.
Praec.
sigillum litteris (KodKKr I
p. 303, a. 1365
et saepius).
N. a.
ad currum
zaprzęgać;
i. q. iungere
KADŁUB. p. 56 : reginam quoque ... ad eundem currum ... a-ant.
β.
przybić;
affigere
ArPrawn I p. 23( a. fere 1400): prorogacionem ad valvas ecclesie a-ri faciatis.
FormJ p. 27 : litteras dectractorias... hostiis a-runt.Ita saepius. In imagine seras mentibus ( PAUL. CR. p. 57, v. 50).
γ.
przykleić;
agglutinare
VITELO Opt. p. 417 : sic a-etur uitrum tabulae per glutinum.
RFil XXIII p. 298 (a. 1344) : a-vit «przilyepil».
N.
constr.
a.
sq.
in
c.
acc.
AGZ XIV p. 367 (a. 1453) : ministerialis debet... a-re signum ligneum excissum in illum locum, ubi excidit,b .sq. in c. abl.
KodUJ II p. 143 (a. 1454) : I quaedam ... in eadem libraria in catenulis a-nda.c. sq. super :
MPH IV p. 875 (a. 1352) : oculos I(sc. signum votivum ) super sepulcrum sancti ! Iazeconis a-uit. 3. navem et abs. litori (ad litus), portuiprzybić do brzegu; i. q. appellere.
N.
in portum :
Dogiel IV p. 242 (a. 1526) : negotiatoribus ... in portum Gdanensem ... a-ntibus.Inde: wyładowywać; exonerare, deponere
*CodPom p. 796 (a. 1248) : concessit ... res eorum ... in ... littore Visle ... a-re.
4.
zwijać, fałdować;
plicare
NIC. BL. Serm. II p. 125 : nautae a-ant vela et soluunt.
DŁUG. Hist. I p. 14 : serpentes ... lignorum struibus per multa spatia a-ti.
N.
glossam
Pol.
ArLit II p. 108 (a. 1456) : a-tum «obgijanthi».
N.
manus
złożyć ręce;
iungere, complicare
*MPH I
p. 292
(Thietmar):
Bolizlavus... manibus a-tis miles efficitur. B.
intrans,zbliżać się, podchodzić,przybywać;
appropinquare, adire, pervenire
MPH VI p. 297 (saec. XIII) : viderunt castrum ... et ibi a-uerunt.
Dogiel V p. 43 (a. 1330) : quominus possent libere a-re seu pervenire ad portum.Ita saepius.
N.
constr.
a.
abs.
Tom. VI 11 p. 297 (a. 1526) : qui me viso a-uit.b. sq. acc.
Tom. VIII p. 157 (a. 1526) : Tartaros magnis copiis confinia regni nostri a-uisse.
Eodem sensu pass.
CodVit p. 683 (a. 1424) : me huc appropinquato et a-to.
DogielI II p. 170 (a. 1466) : mercatores ... nostri ... nec cogantur ... ad aliquam civitatem ... cum ... mercibus ... a-ri.
N. a.
de
vi ventosa vini :
Inst. p. 114 : uini uis uentosa cum ... ad cerebrum a-uerit.
β.
obsidioni (ad obsidendum)
przystąpić do oblężenia;
i.q. accedere
Tom. III p. 104 (a. 1514) : exercitus Moscoviensis ad obsidendam arcem ... jam a-uerit (cf.ib. VII p. 195, a. 1525) . I. transl. A. de hominibus I. alicui, ad aliquem dodawać kogoś komuś za towarzysza; socium adiungere. Refl. przyłączyć się do kogoś, stykać się, obcować z kimś; se ad aliquem adiungere,versari cum aliquo.
Eodem sensu intrans.
Tom. XII p. 196 (a. 1530) : illo dimisso, qui ad me a-uit.
N.
a. cultui Divino, Domino
przejść na wiarę chrześcijańską; fidem
Christianam suscipere
PommUrk I p. 16 (a. 1147) : Sclavi ... Danorum gentem infinita strage detriverant cultui Divino ... eos a-re cupientes.
*MPH II p. 98 (a. 1159) : omnibus se Domino sponte a-ntibus. b. ad curiam alicuius wstąpić na dwór
ARect II p. 55 (a. 1539) : qui ... ad curiam ... episcopi Cracoviensis se a-vit.
γ.
facultati (ad facultatem
universitatis) wstąpić na wydział;
i. q. se inscribere
KodUJ I p. 97 (a. 1411) : si se a-verit ... superiori facultati. Conci,p. 5
( a. 1441) : si ad canonicam facultaj tem se a-verit
. 2. alicui rei, ad aliquid zatrudniać jczymś, oddawać na jakąś służbę; ad aliquod negotium destinare,aliqua re occupare Form J p. 93 ; APPODl AMEN operariis laboribus a-tis .
ArPrawn I p. 349 (a. 1510) : servitores ... servitio vili ... a-ndo.
GŁOG. Phys. fol. A 2b: ipse... ad mechanica opera tales adolescentes a-ndos persuasit. ArPrawn I p. 479 (a. 1564) : nepotes nostros ... ad presbiterium aut ad aulam, aut ad militiam a-amus.
N.
α.
litteris (addiscendis)
oddać na naukę;
i. q. studio
litterarum tradere
DŁUG. Hist. I p. 144 : Vlodimirus... pueros... a-at literis.
Ib. p. 421 : filius literis addiscendis in Cracovia a-tus est.Cf. MIECH. p. 26 .
β.
ordini
włączyć w porządek;
in ordinem oogere
CALLIM. Hist. p. 112 : cum dicto ordini, qualem casus et tumultus praestare poterat, quemque a-bat.
γ.
transtris
zesłać na galery; ad remos dare
Tom. X p. 64 (a. 1528) : omnes Hispanos captivos triremibus indidisse et transtris a-asse.Refl. et pass. oddawać się, poświęcać czemuś; alicui rei studere, operam dare. Simili sensu animum alicui rei ( KodWp I p. 15, a. 1138 et saepius), operam ( CodSil IV p. 4, a. 1284 et saepius).
N.
locut.
α.
se ludo
i. q. ludere
DŁUG. Hist. IV p. 416 : Withawdus ... scaccorum ludo se a-bat.
β.
servitiis (ad obsequia) alicuius
służyć komuś;
servire
KodMp IV p. 52 (a. 1395) : nostris se consueuit a-re seruicijs et honori.
DŁUG. Hist. I p. 178 : alter enim filius ... servitiis caesareis a-tus.
γ.
libertatibus
korzystać ze swobód;
i. q. frui
PommUrk II p. 495 (a. 1283) : viris, qui iustitiam diligunt et se volunt libertatibus a-re. B. de rebus
I.
przyłączyć, dodać do czegoś;
adiungere,addere.
N.
agrum cmethonalem
praedio
włączyć grunt chłopski do folwarku
DŁUG. LibBen I p. 30 : medietatem lanei cmethonalis ... heres ... a-vit praedio suo.Ib. p. 467 : aliqui agri ab hortulania a-ti sunt praedio. Cf. ArHist X p. 355 (a. 1526).
2.
przyznać, oddać, darować komuś; tribuere, donare,possidendum tradere
KodMp II p. 88 (a. 1253) : sexaginta mansos ... ciuitati ad culturam perpetuo a-amus.
*Theiner I p. 81 (a. 1268) : terre cultui, fidei Christiane ac nostre ditioni regie a-entur.
KodMp II p. 133 (a. 1273) : a-amus... eidem advocato nostrum rubetum et syluam ad omnem necessitatem.
N.
α.
aliquid Ecclesiae, fisco, mensae regali
sim. skonfiskować na rzecz Kościoła, ,
skarbu itp.
; confiscare
KodPol II p. 147 (a. 1298) : bona excommunicatorum nostro fisco a-bimus.
StPPP III p. 23 (a. 1532) : summas obligatas... fisco nostro regio a-ndas.
β.
honorem
udzielić;
tribuere
DŁUG. Hist. III p. 93 : honorem coronationis Poloniae regum ... Cracoviensi ecclesiae ... a-ri.
γ.
ius suum
przekazać;
tradere
KodUJ IV p. 74 (a. 1519) : cogitans, quibus... ius suum a-ret utilius, non invenit, quoetc.
δ.
iur.
przyznać, przysądzić; adiudicare,
tribuere
StPPP IX p. 100 (a. 1472) : hec autem dampna ... prefatum Mathiam conveniri seu a-rj non debent.
*Tom. XIV p. 495 (a. 1532) : defensam s. Laurentii ... nobis ... per diffinitivam sententiam a-tam et adiudicatam. Pass. de poenaprzypaść komuś; cedere
KodUJ I p. 90 (a. 1410) : sub certa pecuniaria poena ... eidem universitati a-nda.
*Lites II p. 54 (a. 1412) : sub poena... decem milium marcarum ... a-nda pro tertia parte Camere Apostolice.
AKapSąd II p. 670 (a. 1494) : dnus... penam ... pro ecclesia maiori ... a-vit. Inde sensu latiore
3.
przypisywać;
ascribere
CodEp III p. 58 (a. 1451) : omnia merito et auctoritati sanctissimi domini nostri a-o.
DŁUG. Hist. I p. 563 : quod ([sc. magnus numerus filiorum Boleslai) ]a plerisque ... Polonorum a-batur infortunio discidium regni brevi parituro.Cf. Th. II299, 28 sqq.
3.
używać, stosować; uti,
convertere ad aliquid. Praec.
aliquid suis usibus (
KodKKr I
p. 103,
a. 1273
et saepissime).
N.
constr. sq.
pro :
DŁUG. LibBen I p. 563 : panni purpurei debent... pro ... ornamentis ecclesiae ... a-ri.
N.
locut.
α.
aurem
nakłaniać ucha,dawać posłuch;
i. q. praebere
ArHist XII p. 311 (a. 1389 —1393): aurem credulam mendose nos infamantibus... a-stis.
CodEp I p. 216 (a. 1428) : ad preces... aurem a-re.
β.
demonstrationem speculis
i. q. specula ad demonstrationem adhibere
VITELO Persp. p. 130 : dum demonstrationem his speculis a-amus, naturalia corpora eiusdem figurae intelligimus.
γ.
iter aliquo
udać się dokądś;
i. q. facere
CodEp 111
p. 602 (a.1492) : se huc ea ratione iter a-uisse, ut etc.
δ.
stilum
przystąpić do pisania; ad scribendum accedere
GALL p. 425( = 57,2M.): ad inserendum cathalogo ramum pomiferum et stilum et animum a-emus.
Simili sensu
verba alicui (rei)
*Tom. III p. 400 (a. 1515) : in tanta... maximarum rerum serie ... cui verba a-et, qui tuarum rerum preco esse constituit, non facile discernet,e. vimdokładać starań; operam dare
KodWp III p. 745 (a. 1224) : modis omnibus vim a-vi, quomodo etc.
3.
phil.
przystosować, zastosować; accomodare
MATTH. p. 132 : non congruisset, quod Deus non fecisset res, quae essent rebus sensitivis et animatis convenientes, vel quod, postquam factae sunt, eis nunquam a-tae fuissent.
Constr.
ad
I—II: a. abs. b.
sq.
dat. c.
sq.
ad. I. singularia
I.
twierdzić;
affirmare
AGZ XVII p. 436 (a. 1474) : Jacobus ... a-uit super te in querela, quomodo etc.
2.
zatwierdzić; confirmare
*Somm. I p. 836 (a. 1339) : supplicavit, quatenus prefatum contractum vendicionis confirmare et a-re ... benigniter dignaremus.