General
Full Entry
More

EXTRAHO

Grammar
  • Formsextraho, estraho
  • Etymologyancient Latin
  • Inflectional type -re, -xi, -ctum
Meaning Outline
  • I. propr.
    • 1.
      • a. trahendo educere (vi fere adhibita), eripere, evellere, loco movere, protrahere, promovere, depromere
        • α. + aes, salem
        • β. + cultellum, cultrum, gladium (de)stringere, vagina nudare
      • b. exuere, detrahere
        • α. distrahere, dilaniare, destruere
        • β. + sanguinem e corpore emittere
    • 2. trahere violenter, rapere, abducere
  • II. transl.
    • A.
      • 1. furto rapere, auferre, privare aliqua re
        • a. elicere ab aliquo, extorquere, acquirere
        • b. + debita, pecunias exigere, exposcere, suum aliquid ab aliquo repetere
        • c. iur.
          • α. + feudum, bona vindicare, recuperare
          • β. + causam de iudicio retractare
        • d. separare, seiungere
      • 2.
        • a. liberare, exsolvere, servare (v. gr. a banno imperiali, erroribus et peccatis, strepitu causarum).
        • b. iur. aliquem legis actione vincere
    • B.
      • 1.
        • a. tabulas vel instrumentum publica auctoritate conscribi iubere atque exhibere
        • b. exemplaria descripta (publica auctoritate) conficere, exscribere, transscribere
      • 2. + piscinam effodere
      • 3. geom.+ lineam ducere
      • 4. math. computare, dimetiendo invenire
    • C.
      • 1. refl. iur.
        • a. detrectare,recusare aliquid, praec. causa nondum peracta de iudicio discedere,iuri suo renuntiare
      • 2. egredi, discedere, excedere aliquo loco
    • D.
      • 1.
        • a.
          • α. ferei. q. propagare, continuare, protrahere (v. gr. certamen, proelium, discordiam, moram), praec. mediopass.
          • β. fere i. q. protelare, differre sim.
        • b. + aliquem: dilatione frustrari, eludere. Additur
      • 2. fere i. q. tempus, spatium temporis trahendo (con)terere. Pass. upływać, schodzić; effluere, abire, absumi.

Pełne hasło

EXTRAHO s. ESTRAHO, -re, -xi, -ctum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • B.
  • L.
  • A.
  • K.
[ inf. praes, pass. extraheri: AGZ XIII p. 313 (a. 1450) : procuratorium ... Iohanni ... dare et extraheri ... mandavimus. 1. sg. ind. perf. act. extrasti: ib. XV p. 3 (a. 1457) : tu ... extrasti me de domo ... et incalcasti. ]
I. propr.
1. res
a. wyciągać, wywlekać, wyrywać, (ciągnąc) wydobywać; trahendo educere (vi fere adhibita), eripere, evellere, loco movere, protrahere, promovere, depromere (v. gr. arbores de radice, argillam de fonte, ligna de aqua, crines alicui, fundamenta, vas e cellario, viscera sim.).
Additur
curialiter ( NIC. POL. p. 138 ). In imagine decimam (de gutture: ArHist V p. 24, a. 1408) .
Praec.
α. aes, salem :
DŁUG. Op. p. 236 : ubi sales per abundantiam et grossas congeries e-untur.
Id. Hist. I p. 9 : sales in illa regione magis e-ant, quam decoquant.
Ib. II p. 326 : sal durum et compactum ... e-itur in peciebus grossis.
MatGórn p. 295 (a. 1595) : montes ... ex quibus nunc aes e-itur.
β. cultellum, cultrum, gladium sim.: wyciągnąć, (wy)dobyć (miecz) z pochwy; (de)stringere, vagina nudare
StPPP I p. 154 (saec. XIV med.) : si quispiam coram nobis cultellum vel gladium e-erit et vulnus alicui non intulerit etc.
CracArt I p. 24 (a. 1395) : quilibet e-xit cultellum super unum sutorem etc.
WilkPozn p. 5 (a. 1462) : si quis ex ira super aliquem cultrum e-it, luit penam sex grossorum.
ArPrawn I p. 142 (saec. XV) : si quis in iudicio cultellum e-erit etc.
Ita saepius usque ad saec. XVI. Cf. Th. V 2, 2063, 48.
b. zrzucać (z siebie), ściągać, zrywać; exuere, detrahere , v. gr. anulum e manu; item pallium de collo ( GALL p. 52, 7) , peplum de aliquo ( TPaw III p. 355, a. 1396). In imagine iugum ( IANIC. p. 67, v. 44). Occ.
α. podrzeć, rozedrzeć, zniszczyć; distrahere, dilaniare, destruere
ARect I p. 141 (a. 1478) : decretorum doctor proposuit contra ... magistrum, qualiter sibj destruxisset stolam (ed. scolam), laniauisset, e-isset etc.
β. sanguinem e corpore spuszczać krew; emittere
DŁUG. Hist. IV p. 454 : e-to ex corpore eius sanguine ventrem dividunt.
Constr.
a. abs. b. sq. dat. c. sq. coram d. sq. de vel ex. e. sq. in c. abl. f. sq. super c. acc.
2. homines: wyciągać, wywlekać, siłą zabierać skądś, uprowadzać; trahere violenter, rapere, abducere (v. gr. ab undis; item de domo, ecclesiis et locis sacris, monasterio).
Additur
violenter ( VHedv p. 572 ) , invasione violenta ( AGZ XV p. 3, a. 1457). Occ. in servitutem ( DŁUG. Hist. V p. 537 : viginti milia animarum ... barbaries ... in servitutem secum e-erit).
II. transl.
A.
1. res: zabrać komuś coś, zrabować, ograbić z czegoś; furto rapere, auferre, privare aliqua re (bona, villas de alicuius manibus). Additur violenter ( CodVit p. 1002, a. 1416) .
Praec.
a. wyłudzić, wyciągnąć coś od kogoś, wymóc na kimś, uzyskać; elicere ab aliquo, extorquere, acquirere
DokMp I p. 356 (a. 1408) : super qua remissione predicti ... a nobis sentenciam diffinitivam... e-erunt.
KsgPozn p. 139 (a. 1424) : litteram definitivam seu adjudicatoriam de judicio e-xit, debet ad manus ... suorum fidejussorum tradere.
AKapSąd II p. 481 (a. 1427) : vicarii ... contra canonicos ... quandam monicionem ... a te e-erunt.
Ib. p. 103 (a. 1437) : e-ntes pecunias fallaciter ab hominibus ipsos decipientes.
AGZ XIII p. 80 (a. 1439) : vos captivantes ... sororem ipsius e-istis in ipso quadraginta marcas.
Ita saepius.
b. debita, pecunias sim.: ściągać, pobierać, upominać się, żądać zwrotu; exigere, exposcere, suum aliquid ab aliquo repetere
StPPP II p. 135 (a. 1402) : debita et pecunias alibi sine ... Petrassij voluntate non habet monere (ed. movere) vel cum ... Petrassio totum per medium simul e-re habet.
KodMp IV p. 110 (a. 1407) : quod ... ab incolis ... iniusta ... in ciuitatibus e-rentur foralia.
ArPrawn X p. 310 (a. 1410) : omnia debita sua ... a creditoribus suis seu debitoribus ... iudicialiter iuxta iuris formam e-i et torqui.
Ib. p. 323 (a. 1411) : committens suis ... procuratoribus omnia debita sua ... ad exigendum, e-ndum, ad repetendum.
Ita vulgo usque ad saec. XVI.
Syn.
exigere ( ), recipere ( PP III p. 76, a. 1439) , repetere ( ARect I p. 448, a. 1504) , torquere ( ). Eodem sensu census ( ArPrawn V p. 486, saec. XV) , expensas ( AKapSąd III p. 217, a. 1422) , pignorationem ( StPPP XII p. 546, a. 1530) , proventus ( APozn I p. 226, a. 1455) , stationes et exactiones ( MIECH. Chr. p. 48 ).
Additur
facilius ( DŁUG. Op. p. 632 ) , fideliter et diligenter ( APozn I p. 288, a. 1459) , indebite ( ARect I p. 448, a. 1504) , iudicialiter, iuxta iuris formam ( ). Occ. iur. przeprowadzać egzekucję na ruchomym mieniu dłużnika; debitoris mobilia occupare ac retinere pignoris loco, pignus capere, pignorari
AGZ XIV p. 3 (a. 1440) : Petrus eidem Chodor ... debet solvere XV marcas ... si vero hoc adimplere non curaverit, extunc ... ministerialis habebit facultatem in possessione Petri e-re alias «dzeczkowacz».
Cf. Słownik Staropolski s. v. dzieckować .
c. iur.
α. feudum, bona odzyskać, uzyskać z powrotem; vindicare, recuperare
ŁASKI ComPriv fol. 207a : qui in proscriptione et illegalitate imperii anno et die ... permanserint ... ipsis proprium feodum abiudicatur ... et regie cedet maiestati et si heredes extra regiam maiestatem infra annum et diem non e-erint, simul illud amittent sicut antecessor.
Ib. fol. 253a : infra terminum feudum e-ndi si moriatur abiudicatus, extractionem heredat in filium ... oportet filium bona sua erga dominum e-re, si pater moriatur.
Ib. infra si in presentia vasalli sibi feudum abiudicetur et non reclamat, hic non poterit a modo feudum e-re sacramento.
Ib. fol. 258a : abiudicatus feudo ... ipsum e-ns coram domino etc.
Ita saepius ib.
β. causam de iudicio et abs. :wycofać; retractare
KodWp III p. 53 (a. 1356) : eedem partes ipsam causam de iudicio e-ntes, eandem arbitrio proborum virorum ... commiserunt.
KsgŁawWar I p. 9 (a. 1422) : comisit suam causam advocato, quod sit fortis e-re, sic (i. tamquam ) ipsemet solus e-ret, si predicto iudicio interesset.
d. wyłączyć, wydzielić z całości; separare, seiungere
KodWp I p. 394 (a. 1272) : e-ntes nostram hereditatem de opole ... Chociczke ... militi nostro ... vendidimus ... unientes eandem possessionem ville sue ... Gorca ... et intromittentes ipsam in opole de Kdech.
Constr.
ad a—d: indicatur quid? sq. per:
AKapSąd III p. 353 (a. 1531) : ipse plebanus ... a suis subditis e-it ab introductione mulierum post partum in ecclesiam per I grossum.
Indicatur unde (a quo) a. sq. ab et saepius.
N. sq.
ab sensu pro b. sq. apud:
KsgŁawWar I p. 214 (a. 1484) : instituit in banito iudicio providum Nicolaum ... ad e-ndam pecuniam apud Baszczyna.
c. sq. coram d. sq. de et saepius, e. sq. erga f. sq. in c. abl. et saepius. Indicatur contra quem? sq. contra Indicatur quo modo a. sq. abl. b. sq. cum supra 1586, 24 et
KsgŁawWar I p. 199 (a. 1482) : Elizabeth debet ... cum curia suum debitum e-re.
c. sq. per:
DŁUG. Op. p. 632 : rex ... crederet per internuntios facilius ab Ungaris suffragia pecuniaria e-i posse, quae per se flagitare non audet.
2. homines
a. uwolnić od czegoś; liberare, exsolvere, servare (v. gr. a banno imperiali, erroribus et peccatis, strepitu causarum).
Eodem sensu
villam ab angariis et gravaminibus sim.( UrkOel p. 90, a. 1252 : e-ntes ipsam villam ... ab omnibus angariis ... et ab aliis gravaminibus juris Polonici). Occ. odwieść od czegoś, zniechęcić, powstrzymać; avertere, alienare, prohibere
ArHist V p. 402 (a. 1507) : canonici ... statuerunt ... negligentes ... NRSTRONY1588viccarios ab huiusmodi negligentiis e-re et cohercere.
b. iur. pokonać, uzyskać na kogoś wyrok skazujący; aliquem legis actione vincere
AGZ XVII p. 396 (a. 1502) : inter se fecerunt ... collocutionem ... tali condicione, quod Steczko ... debet e-re alias «dobywacz» ... hominem Simek in villa Naklo, vel ubi ipsum rescirent, quem hominem e-tum debet dare in manus ... Drogowsky.
Cf. Słownik Staropolski s. v. dobyć 2.
B.
1. litteras
a. sporządzić, wystawić i wręczyć dokument lub inne pismo urzędowe; tabulas vel instrumentum publica auctoritate conscribi iubere atque exhibere
StCrac p. 37 (a. 1384) : nonnulli ex canonicis ... quando contra eos executoriae ... e-untur, novas ... lites ... ingerunt capitulo, ne huiusmodi processuum executorialium fiat executio.
StPPP VII p. 483 (a. 1410) : ipsosque processus illegitime e-tos fore pronuntiari.
AKap Sąd III p. 218 (a. 1422) : licebit domino G. processus monitorios cum excommunicacionis sententia sub uno contextu contra ipsos e-re.
Ib. II p. 85 (a. 1433) : peciit regestrari processum monitorium contra eosdem kmethones surrepticie e-tum.
KodMp IV p. 449 (a. 1446) : processus et censuras preter iusticiam et equitatem contra dictas virgines per ... Martinum e-tas vel forte e-ndas.
Ita vulgo usque ad saec. XVI. Eodem sensu causam contumaciae ( ZabDziej II p. 172, a. 1484) , citationem ( ŁASKI ComPriv fol. 13b ) , monitionem ( KodUJ III p. 79, a. 1480 ; ARect I p. 209, a. 1484) , processus excommunicationis ( ZabDziej II p. 79, a. 1483 ; ib. III p. 499, a. 1498) , procuratorium ( ). Additur debite ( ZabDziej III p. 499, a. 1498) , illegitime (, opp. legitime: ZabDziej II p. 79, a. 1483) , surrepticie (, item per saltum et directum: ZabDziej II p. 176, a. 1484) , praeter iustitiam et aequitatem ( KodMp IV p. 449, a. 1446).
b. praec. sporządzić wyciąg, (urzędowy) odpis, przepisać, skopiować; exemplaria descripta (publica auctoritate) conficere, exscribere, transscribere
ArPrawn I p. 28(a. fere 1400) : iudicem ordinarium ad e-ndum et exhibendum litteras, privilegia, instrumenta, statuta ... et quecumque munimenta de archio et de libris statutorum in ecclesia Plocensi existencium. Et infra statuto ... per notarium de dicto libro fideliter de verbo ad verbum scripto, e-to et collacionato.
StPPP I p. 317 (a. 1420—23) : quia ex actis praedictis et libro nonnulli literas habere et e-re tempore debito cupiunt ... judex debebit ... publice ... facere proclamari, quod in tali districtu, loco et die, liber sive acta ad e-ndum literas ... exponetur.
KodTyn p. 453 (a. 1461) : et ego ... scriba ... ea ... omnia ... in notam recepi, ex qua hoc praesens publicum instrumentum manu mea propria scriptum e-xi, confeci nomineque et signo meis ... subscripsi.
Ita vulgo usque ad saec. XVI.
Syn.
describere ( MonStp p. 75, a. 1578) , procurare ( ŁASKI ComPriv fol. 19b ) , publicare, in publicam formam redigere ( CodVit p. 648, a. 1424 ; KodUJ III p. 102, a. 1482 ; Dogiel I p. 203, a. 1544).
Item
actum depositionis testium ( ArHist III p. 415, a. 1559) , articulum ( MonStp p. 75, a. 1578) , rescripta ( AKapSąd III p. 163, a. 1512).
Additur
fideliter, de verbo ad verbum ( ), sub sigillo ( ArHist III p. 415, a. 1559).
N. locut.
aliquid ad notitiam extrahere tyle co: przekazać, podać do wiadomości ogółu; i. q. tradere, notum facere
FrKanc p. 19 (a. 1337) : quod virtus memorie ad notitiam e-it, obliuionis congeries id detergit.
Constr. sq.
contra, de, ex (omnes ut supra).
2. piscinam wykopać; effodere
AGZ XIII p. 378 (a. 1462) : heres ... villas suas ... vendidit ... cum ... piscinis de novo faciendis et e-ndis.
Ib. XIX p. 69 (a. 1488) : ibi piscinam ... e-erit et aqua eiusdem agros ... Iohannis ... occupaverit.
3. geom. lineam sim.: wykreślić, poprowadzić; ducere
VITELO Opt. p. 346 : a puncto ... D ... e-atur linea continens cum linea BD angulum rectum.
Ib. p. 470 : arcus interiacens horizonta et gibbum iridis duplicetur et cum arcu duplicato intrentur tabulae chordarum et arcuum prima dictione Almagesti positarum et e-atur chorda arte consueta.
4. math. obliczać, otrzymywać z obliczenia, wyznaczać; computare, dimetiendo invenire
ALBERT. p. 31 : si motum solis aequalem unius diei e-re voles, ex quo doctrinales in motus aequalitatem per tempus notum devenerunt ... igitur accipe anni quantitatem etc.
Ib. p. 32 : quo habito si ipsum diviseris per 24, e-es motum in una hora.
C.
1. refl. iur.
a. uchylić się od czegoś, wycofać, zwł. z sądu, zrezygnować z roszczeń; detrectare,recusare aliquid, praec. causa nondum peracta de iudicio discedere,iuri suo renuntiare
KsgPrzem I p. 144 (a. 1426) : idem ... ulterius noluit stare in edicta caucione fideiussoria et e-xit se a premissis et Petirlin noluit dicere eundem liberum.
AGZ XIV p. 76 (a. 1443) : nobilis Ianussius ... e-xit se de iure castrensi contra ... Franciscum decanum.
DŁUG. LibBen III p. 75 : abbatem ab obedientia ordinaria per exemptiones se e-ntem.
SSrSil I p. 345 (a. 1482) : dux ... comparere contempsit ... sed ... abbas comparuit et se racionabiliter excusando e-xit.
Ita saepius usque ad saec. XVI.
Constr.
a .abs. , sq. ab, contra vel de (ut supra). b. (sq. ad) odwołać się do wyższej [NRSTRONY1590]instancji, apelować; ad iudicem superiorem provocare, appellare
KodMp IV p. 340 (a. 1439) : in primis terminis ... tenebitur respondere non e-ndo se ad colloquium generale sub cause sue amissione.
AGZ XIV p. 63 (a. 1442) : tunc istam causam sibi non dedimus ad ius terrestre ex quo prius intravit realitatem, alias «we przi» cum procuratore domini ... et post ea se e-bat ad ius terrestre.
Ita saepius. Additur vigore privilegii ( StPPP VI p. 165, a. 1519) .
2. intrans. wyjść skądś, wyruszyć, wyjechać, opuścić coś; egredi, discedere, excedere aliquo loco
WilkPozn p. 9 (a. 1462) : si quis causa ludi vel alterius rei e-it de civitate et regreditur post annum et diem, habet de novo ius civile suscipere.
D.
1.
a. aliquid
α. przeciągać, przedłużać; ferei. q. propagare, continuare, protrahere (v. gr. certamen, proelium, discordiam, moram), praec. mediopass. Adduntur locut. adv. , v. gr. ad vesperam diei ( DŁUG. Hist. II p. 144 ) ,in biennium, in longum, in maiorem partem diei ( ib. I p. 404 ; ib. II p. 216 ; Tom. XIV p. 409, a. 1532) ;, usque in diluculum ( DŁUG. Hist. V p. 496 ).
β. odwlekać, odkładać, odraczać; fere i. q. protelare, differre sim. (adventum, conventum, iudicium, rem). Saepe additur in alteram diaetam, in alium diem ( DŁUG. Hist. V p. 511 ; Tom. XII p. 94, a. 1530) ;, in longiorem moram ( DŁUG. Hist. III p. 429 ; Tom. XIV p. 13, a. 1532) ;sim.
N. constr. sq. dat.
StPPP IX p. 96 (a. 1470) : sicut sibi e-xit rews (i. reus ) in die longiori approbare, ego actor sto ad audiendum rem aprobatam.
b. aliquem: zwodzić, oszukiwać, zbywać; dilatione frustrari, eludere. Additur nimio ( Tom. XIII p. 71, a. 1531) , pia concertatione (per plura tempora: DŁUG. Op. p. 348 ) .
2. (czas) spędzać na czymś, trwonić; fere i. q. tempus, spatium temporis trahendo (con)terere. Pass. upływać, schodzić; effluere, abire, absumi. Additur sine bellico stridore ( DŁUG. Hist. II p. 100 ) , conviviis (et compotationibus: WAPOW. Chr. p. 33 et p. 77 ) .
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)