General
Full Entry
More

EXSTIRPO

Grammar
  • Formsexstirpo, extirpo, exstirpatum
  • Etymologyancient Latin
  • Inflectional type -are, -avi, -atum -i
  • Part of Speechnoun
  • Genderneutre
Meaning Outline
  • I.
    • A. propr.
      • 1. eradicare, cum stirpe vel radice extrahere, radicitus evellere, exsecare.
      • 2. herbis inutilibus, praec. arboribus et virgultis purgare,
      • 3. delere, demolire, destruere
    • B. transl.
      • 1. + aliquid abolere, tollere, perdere, exstinguere,
      • 2.
        • a. rei familiaris divisae partem alicui seiungere atque assignare
        • b. expellere, eicere, aliqua re privare
  • II.
    • 1. abscindere, avellere
    • 2. [(ef)fodere]

Pełne hasło

EXSTIRPO s. EXTIRPO, -are, -avi, -atum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • A.
  • K. (extyrpo)
[3. sg. ind. perf. act. exstirpit? Tom. XII
p. 104 (a. 1530) : praefectus regis ... delevit exercitus ... et omnia ingenia bellica exstirpit.]
I.
A. propr.
1. wyrywać (z korzeniami), wykorzeniać,wycinać; eradicare, cum stirpe vel radice extrahere, radicitus evellere, exsecare. Glossa Pol. RFil XXIV
p. 65 (a. 1415) : arbor e-ta «wiwroczone».
2. oczyszczać z chwastów, zwł. karczować; herbis inutilibus, praec. arboribus et virgultis purgare, praec. agrum, laneum sim., pratum, silvam sim., terram; item gades, metas sim. ( DokMp I p. 43, a. 1334 ; syn. renovare: KsgGrWp II p. 142, a. 1398 et saepius), praedium ( AKapSąd III p. 86, a. 1502) scultetiam ( KodMp II p. 73, a. 1244) , viam (noviter: AGZ XIX p. 555, a. 1486 et saepius), saepe etiam piscinam ( KodKKr I p. 197, a. 1333 et saepius sed sensu diverso infra 1551,2).
Inde
subst. exstirpatum,, -i n. karczowisko; locus exstirpatus AKapSąd III
p. 75 (a. 1500) : an Brzoszowo villa in crudo vel e-to possessa sit.
Glossae Pol. TPaw IV
p. 244 (a. 1399) : mericam, in qua e-ant arbores vulgariter «karcz (ed. kacz) copa».
ArPrawn VIII
p. 88 (a. 1404) : heredes debent e-re wlgariter «copacz» in borra».
KsgMaz II
p. 148 (a. 1425) : medium iuger e-re (ed. extripare) alias «wikopacz».
AGZ XIII
p. 3 (a. 1436) : tu recepisti agros e-tos alias «praszne».
N. audacius translatum:
poprawiać; melius reddere KodMp II
p. XLIII (a. 1274) : iustum ... convenit esse racioni, ut ea, que pro remissione peccatorum sunt collata, licet minus legitime et irrationabiliter annotentur, ea studiosius cavendum, ut in utiliora e-ta, quę vigorem optinent, rationabilius confirmentur.
Constr.
a. abs.
CodSil(M) II p. 132 (a. 1215) : agricole ... e-ndo novalia sua extenderunt.
Ita saepius. b . sq. dat. StPPP VIII p. 309
( a. 1389) : mericam sibi e-uit et campum sibi arauit.
DokMp I
p. 341 (a. 1406) : laneum ... in silva sibi e-re poterit.
Ita saepius. c . sq. de: KodMp IV
p. 147 (a. 1415) : quantumcumque poterit de noualibus e-re.
d . sq. in c. abl. , inter ( KsgGrWp II
p. 142, a. 1398 : renovare et e-re gades ... inter hereditates),
sub
( PommLw II p. 137, a. 1414 : qui sub muro extra ciuitatem e-ant).
e . sq. pro : ArPrawn V
p. 514 (a. 1517) : e-re agros pro prediis.
3. zniszczyć, zburzyć; delere, demolire, destruere ZapSądWp
p. 10 (a. 1400) : abbatissa infra octo dies debet e-re structuram, quae wlgariter vocatur «pogrotky», quod aqua habeat cursum.
AGZ XII
p.435 (a. 1458) : aggerem e-asti alias «rosypalesz».
Inde etiam
ingenia i. tormenta bellica supra 1549,32.
B. transl.
1. aliquid usuwać, tępić, niszczyć; abolere, tollere, perdere, exstinguere, praec. errores, haereses sim.; mala, vitia sim.; item morbum (radicitus: NIC. POL. p. 44, v. 17).
N.
monetam wycofać z obiegu; ex usu tollere. ArPrawn VI
p. 195 (a. 1554) : moneta Swidnicensis proscripta et e-ta de regno.
Constr.
a. sq. ab. b. sq. de. c. sq. ex.
2. aliquem
a. wydzielić ze wspólnoty majątkowej, wyznaczyć dział majątkowy; rei familiaris divisae partem alicui seiungere atque assignare KsgPozn
p. 233 (a. 1430) : seniorem filium e-re debent cum parte sua cum paratis pecuniis et mater cum duabus filiis debet remanere in omnibus bonis suis hereditariis.
AGZ V p. 92
( a. 1437) : eandem viduam potest sibi ulterius e-re alias «wyprawicz».
b. wypędzić,wyrzucić,usunąć; expellere, eicere, aliqua re privare AGZ XII
p. 260 (a. 1459) : Sigismundus ... ex commisso regie celsitudinis ... de tenuta Colomie e-tus fuerit.
Ib. VI p. 162 (a. 1472) : si ... ipse dominus Olesky (acc. ) non protegeret aut ipsum de domo eadem ... per quempiam e-ret ... extunc etc.
Ita saepius. Glossa Pol.
ib. XIII p. 282 (a. 1449) : si de ... curiis e-retur alias «wyparth», extunc etc.
Constr. ad
a—b: sq. de ut supra.
II.
1. odłupać, oderwać; abscindere, avellere RachWaw
p. 323 (a. 1543) : pro ferro alias «lapathka» pro cera e-nda de lapide.
2. wykopać; [(ef)fodere] KodMp IV
p. 192 (a. 1421) : damus ... sculteto ... piscinas, quotquot elaborare et e-re poterit in fluvio ... et alibi (sed sensu diverso cf. supra 1549,45 ).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)