General
Full Entry
More

EXBRIGO

Grammar
  • Formsexbrigo, exbrico
  • Etymologyancient Latin
  • Inflectional type -are, -avi, -atum
Meaning Outline
  • I.
    • 1.
    • 2. expedire
  • II.
    • A.
      • 1. liberare,levare, liberum vel immunem reddere
      • 2. + mulierem de bonis (paternis et maternis) dotem (vel dotalicia dona super dotem) dare
    • B.
      • 1. aliquid redimere, pecunia data sui tantummodo iuris facere
      • 2. reddere, exhibere
      • 3. exigere

Pełne hasło

EX-BRIGO s. EXBRICO, -are, -avi, -atum
  • Dc.
  • B.
[inf. praes. act. exbrigere:
KsgZPozn p. 343 (a. 1404) : obstaculumdebet ... eisdem exbrigere.
RotKość p. 210 (a. 1413) : cumulos obligati erunt ... exbrigere (ed. exbigere) ... a qualibet persona impediente.]
iur. t.t.
I. sensu strictiore: zabezpieczyć, uwolnić nabywcę rzeczy od pretensji osób trzecich, rei alienatae emptorem a cuiusvis vindiciis tueri, defendere, liberare]
1. homines
KodWp II p. 338 (a. 1318) : pronunciamus eos spontanee et voluntarie ab omni impedimento e-re, si per amicos nostros vel cognatos impeterentur pro hereditate ... dicta.
Ib. III p. 42 (a. 1355) : sculteciam ... vendidimus ... promittimus eciam scultetos ... sicut iuris est, infra tres annos a data presencium e-re ab omni impedimento; si non possumus e-re, extunc ipsorum pecunias promittimus ad solvendum.
Ib. p. 720 (a. 1399) : Tomko ... partem suam ... nobili ... Alberto et Katherine ... obligavit ... promisitque coram nobis capitaneo ... Albertum et Katharinam a quorumlibet impeticionibus seu impedimentis in obligacione predicta intercedere et e-re; quod si non fecerit, extunc quodcunque dampnum Albertus et Katharina ... perceperint ... eius erit.
Ita vulgo usque ad saec. XV ex.
N.
refl. bronić się; se defendere
KodWp III p. 22 (a. 1352) : cum aliquis ... forma iuris non precedente inpignoratus fuerit, extunc ... se studeat e-re, ut per hoc ... stultorum audacia refrenetur.
Glossae Pol.
KsgCzer p. 264 (a. 1422) : ego super te querulor ... quia pro te ... suam hereditatem ... «zastawil» et tu me non e-asti vulgariter «nye wyprawił» ad istum locum.
APozn I p. 87 (a. 1441) : promisit solvere ... pecuniam et e-re alias «wyczlicz» predictum ... et ipsum intercedere.
Ib. p. 298 (a. 1459) : de pluribus censibus ... super eadem domo ... ipsum Tomam ... e-re alias «wyczlicz» promiserunt a data resignacionis per unum annum sub vadio centum marcarum.
Cf. etiam infra 1304,37).
Syn. et iuxta posita
absolvere, liberare ( BiblMuz I 2, p. 186, a. 1402 ; KodWp V p. 47, a. 1404) , liberum et pacifice in possessione dimittere ( KsgZPozn p. 207, a. 1403) , evincere (( APozn p. 356, a. 1463 ; AKapSąd II p. 272, a. 1473) ;, expedire ( KodWp III p. 574, a. 1386 ; PP III p. 200, a. 1450) , intercedere, intercedendo exbrigare (, infra 1304,5 et DokMp IV p. 284, a. 1395) , indemnem reddere ( AKapSąd II p. 272, a. 1473) , relevare ( DokMp IV p. 284, a. 1395) . Adduntur adv. vel locut. adv. plenarie ( StPPP VI p. 6, a. 1408) , modo iuris et consuetudinis ( KodWp V p. 47, a. 1404) , ex toto, omnino et in totum (infra 1304,5.8), sub poena, vadio ( et APozn I p. 323, a. 1461) .
Constr.
a. sq. ab et vulgo.
b. sq. ad
c. sq. de:
KsgŁawKr p. 111 (a. 1374) : de huiusmodi occupationibus iudicialibus ... Judeus eum deberet e-re.
KsgZPozn p. 286 (a. 1403) : e-re Johannem ... de tercia parte villae ... a quolibet homine.
Ita saepius.
d. sq. pro:
ArSang II p. 53 (a. 1372) : promittimus ... domino Johanni pro omni dampno et impedimento ... racione obligacionis nostre ... ex toto e-re ipsum ... intercedendo.
KodWp III p. 574 (a. 1386) : ipsos tenebimur pro huiusmodi inpedimentis aut molestiis omnino et in totum expedire et e-re.
KsgZPozn p. 151 (a. 1401) : pro graniciis debent ipsos e-re, si eis fiat iniuria.
APozn I p. 323 (a. 1461) : maritum suum ... pro omnibus censibus per eum obligatis ... a quocumque intercedere debet et e-re.
Ita saepissime.
2. res
CodSil IV p. 137 (a. 1296) : nos ... fratribus ... hospitalis in Wratizlavia omnem piscaturam ... in fluvio ... vendidimus ... promittimus insuper ... prefatis fratribus predictam piscaturam apud Simonem, filium nostrum ... e-re, si ipsum dictam piscaturam impetere contigerit, et liberam facere eandem.
KsgHenr p. 118 : promittens ... quod contra predictam uendicionem ... non ueniat ... et quod prefata bona warentisabit et liberabit seu e-bit prefatis fratribus ad usus et consuetudines patrie contra omnes bona eadem inpetentes.
KsgZPozn p. 281 (a. 1403) : eandem hereditatem promittimus sine dolo tutam eidem Przeczslao facere et a quolibet homine e-re in trium annorum spacio secundum ius terrestre.
Ita vulgo usque ad saec. XV ex. Occ. załagodzić,załatwić; expedire
KsgHenr p. 85 : Chesseborius... uendidit... V mansos ... conuentui ... et promisit, quod si aliqua inpeticio insurgeret domui pro seruicio ducali predictorum ... mansorum ... hanc inpeticionem ipse sine dampno conuentus e-ret laboribus propriis et expensis.
Glossae Pol.
KsgGrWp II p. 227 (a. 1394) : hunc censum e-re wlgariter «wyczlicz».
Ib. I p. 231 (a. 1396) : heres ... debet partem hereditatis ... nobili domine ... e-re wlgariter «wiclicz» a data presencium per sex septimanas.
KodWp V p. 192 (a. 1411) : fideiubemus ... abbati hereditatem ... e-re, expagare, expedire, quod wlgariter «wyczlycz» dicitur, per tres annos ... ab omnibus hominibus.
KsgCzer p. 228 (a. 1420) : tenetur idem ... hereditatem e-re alias «vipravicz» infra duas ebdomadas sub pena L.
KodWp V p. 627 (a. 1440) : villam e-re alias «wywarowacz» et expedire alias «czlicz».
StPPP XI p. 688 (a. 1460) : compromiserunt ... sculteciam ... a quolibet homine impediente e-re alias «wywarowacz» ipsi Alberto.
APozn I p. 409 (a. 1467) : Iohannes ... sub omnibus bonis suis ... submisit se intercedere et e-re alias «zastepycz, wyczlycz y wywarowacz» propinquitatem ville ... a quolibet homine ipsum impediente.
Ib. supra promiserunt e-re alias «wiczlicz» maccellum carnium ab eis comparatum ...ad unius anni decursum a quolibet censu ... Georgio.
StPPP VII p. 6 (a. 1497) : mansum ... debet... expedire et e-re, alias«wyczlycz y wywarovvacz» a quolibet homine ... nobilem Nicolaum ... impediente ... ad tres annos iuxta terrae consuetudinem.
Cf. etiam
Syn. et iuxta posita
expagare (, (liberum) expedire (supra 1304,42 ; ; APozn 11 p. 203, a. 1488 et saepius), intercedere ( KodKKr II p. 52, a. 1373 ; APozn I p. 409, a. 1467) , liberare, liberum (tutum) facere ( 23. 27 et saepius ), libertare ( APozn II p. 60, a. 1477) , warentisare ( ).Adduntur adv. vel locut. adv. finaliter ( PommUrk V p. 209, a. 1315) , totaliter, in toto vel in parte ( KsgHenr p. 119 ; KodWp III p. 358, a. 1370 ;; KodKKr II p. 52, a. 1373 ; KodWp III p. 574, a. 1386) , ad usus et consuetudines patriae ( ), (iuxta) secundum terrae consuetudinem ( KsgHenr p. 119 ; KodWp V p.478, a. 1429 ;; StPPP VII p. 6, a. 1497) , secundum ius civitatis ( KsgŁawKr p. 15, a. 1367 ; terrestre: KsgZPozn p. 281, a. 1403) , sub poena ( et KodWp V p. 493, a. 1429) .
Constr. : indicatur cui? sq. dat. supra 1304,17
a. sq. ab et
KsgŁawKr p. 15 (a. 1367) : domum... promiserunt ab omni arrestacione e-ndum secundum ius civitatis.
KodKrak p.85 (a. 1389) : hereditatem ... a predictis impedimentis, questionibus et arrestacionibus (ed. restancionibus) liberare et e-re.
Ita vulgo.
b. sq. apud
c. sq. contra
II. sensu latiore
A. homines
1. oswobodzić,zwolnić (od obowiązku, kary,opłaty itp.); liberare,levare, liberum vel immunem reddere
StPPP VIII p. 486 (a. 1398) : Nicolaus ... Rosslaum ... fideiubendo pro pueris de debito Iudeorum apud Hosmanum ... astrinxit se liberare et de fideiussoribus e-re.
APozn I p. 298 (a. 1459) : si iterum plures census super dicta domo ... exorti fuerint, de hysdem dicti Iohannes ... et Dorothea ... Tomam e-re et evincere ... promiserunt.
Ita saepius.
Praec.
poręczyciela od zobowiązań wynikających z poręki; fideiussorem a sponsione
KsgZPozn p. 152 (a. 1401) : Wincencius ... iusto et vero iudicio aquisivit super Adam ... quod debet ipsum e-re de caucione fideiussoria a Symone.
ArPrawn VIII p. 126 (a. 1415) : idem ... sibi satisfecit pro fideiussoria XII marcarum pro Stanislao ... et ... recognouit eidem Stanislao ... quod ipsum de fideiussoria predicta e-uit.
AKapSąd I p. 357 (a. 1436) : M florenos promittimus ... dominis ... solvere ... et eosdem fideiussores e-re.
Ita vulgo usque ad saec. XV ex.
Syn.
liberare ( KsgZPozn p. 163, a. 1402 ; APozn I p. 1, a. 1434 ; ib. p. 317, a. 1460). ;
Constr.
a. sq. ab:
StPPP II p. 220 (a. 1417) : pallatinus ... promisit ... ipsum a predicta fideiussoria e-re.
KsgRachKr II p. 201 (a. 1475) : quos fideiussores ...promisit ...Nicolaus ... ab huiusmodi fideiussoria e-re sub obligatione domus sue (cf. supra 1305,51 ).
b. sq. de et vulgo.
c. sq. ex:
StPPP X p. 64 (saec. XV in.) : si ... dictum B. ex ... caucione fideiussorie e-re non curavero ... extunc etc.
d. sq. pro:
APozn I p. 202 (a. 1454) : Johannes ... obligavit se e-re ... fideiussores suos pro ... solucione sexaginta ... marcarum erga ... succamerarium et ... pro omnibus dampnis ... racione dicte solucionis.
N.
α. refl. uwolnić się, wywiązać ze zobowiązań; debita solvere,exsequi
OrtWp p. 49 (saec. XVI) : in quo ego eum (i. me ) obligavi et proposui, de illo ego eum (i. me ) e-vi et exemi.
β. innocentiam uwolnić (się), oczyścić z zarzutów, usprawiedliwić; (se) excusare, purgare
StPPP I p. 270 (a. 1377) : si quis ... suam infamiam et innocentiam expurgare et e-re non curaverit, extunc juxta suum delictum ... debebit sustinere.
Cf. Wierzb. p. 170 et EXBRIGATIO I 4.
2. mulierem de bonis (paternis et maternis) wyposażyć, dać posag (lub wiano); dotem (vel dotalicia dona super dotem) dare
AGZ XI p. 85 (a. 1434) : sororem ... Elizabeth, cum marito danda fuerit ... fratres ... de bonis ipsorum exdare et e-re debent et edotare.
Ib. XVIII p. 381 (a. 1498) : Martinus est obligatus sororem ... Katherinam e-re alias «wyposzaszycz», prout alie sorores sunt e-te de dictis bonis.
Ib.XVII p. 363 (a. 1499) : tu sibi sorori sicut non exdotate alias «nye vyposzazone» nec e-te alias «nye vipraviony» de bonis paternis et maternis... non vis dare ... partem eorundem ... ad eam ... spectantem.
N.
refl. zrzec się prawa dziedziczenia; hereditatis iure decedere
AGZ XVIII p. 300 (a. 1491) : debet statuere ad ius suam uxorem ... quod ipsa debet se e-re alias «wyrzecz ssye» de bonis paternalibus et maternalibus ... fratribus suis germanis ... ad proximos terminos.
B. res
1. wykupić, odkupić, przez spłatę zapewnić sobie wyłączne prawo własności; aliquid redimere, pecunia data sui tantummodo iuris facere
DyplMog p. 47 (a. 1334) : scolthetus ... hereditates ... per ipsum obligatas ... studebit redimere et e-re.
ZapSądWp p. 64 (a. 1401) : fideiubui pro triginta marcis racione dotalicij ... et exhereditaui ipsam wlgariter «wyposszaszil» et paratus sum porcionem hereditatis mee e-re et exemere.
Ita saepius.
DokSZKr p. 28 (saec. XV) : Paszko villam Ribitwi a nobis voluit racione propinquitatis e-re, qui in solucione deficiens villam compulsus dimisit.
2. wydać, zwrócić, przekazać; reddere, exhibere
StPPP VIII p. 488 (a. 1398) : Nicolaus ... cum Jaschone ... terminum peremptorium ... pro debito Judeorum, qui Jasco debet e-re sigillum ipsius Nicolai ad terminos eosdem.
PP III p. 201 (a. 1450) : debet ciphum ... argenteum ... sutori ... quem debet sibi e-re wlgariter «wyprawitzi» infra hoc tempus.
APozn I p. 173 (a. 1451) : compromisit omnes litteras censuales e-re seu expedire.
Ita saepius. Cf. EXBRIGATIO I 2.
3. ściągać, pobierać; exigere
KodWp III p. 167 (a. 1360) : eosdem redditus et proventus scultetus noster ... et successores ... ab incolis dicte ville ... exigere, e-re et extorquere ... tenebuntur.
Cf. EXBRIGATIO I 3.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)