- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
- N.
I.
propr. (de concr. )
1.
(act.) wyprostować, nadać czemuś prosty kierunek, poprowadzić prosto, (pass.) biec prosto; efficere, ut ad rectam lineam aliquid decurrere videatur, rem curvatam ad porrectam revocare, (pass. ) in porrectum extendi,
excurrere.
Constr.
a. abs. b. sq. ad. c. sq. de. d. sq. in c.
acc.
N. locut.
α.
milit.
acies (in hostem)
ustawić w szyku bojowym;
instruere.
β. gladium alicui i. q. gladio petere
(saec.
XV).
γ. equum
i. q. flectere
(saec.
XV).
δ.
sagittam
wymierzyć, wypuścić; iacere, mittere.
Occ. fere i. q. dostrzelić, donieść; sagittae iactu attingere
KodMaz(L) p. 36 (a. 1302) : in latitudine quidem quantum fortis arcus sagittam potest d-re.
ε.
aspera in plana
wygładzać; levigare
AUnii p. 53 (a. 1413) : caritatis, quae ... dispersa colligit, collisa erigit, in plana aspera d-it et prava in directa convertit.
ζ.
viam
wytyczyć; dimetere, describere
DyplMog p. 58 (a. 1350) : viamque de Januscowice ... ad dictum suum molendinum d-ant et ponant.
2.
pass. rozciągać się, sięgać, prowadzić; extendi, porrigi, situm esse (de locis).
Constr.
a.
sq.
acc.
nominis urbis.
b.
sq.
ad. c.
sq.
ex. d.
sq.
per. e.
sq.
versus :
CorpJP III p. 539 (a. 1519) : via ex Posnania versus oppidum Miedzirzecz d-itur.
Eodem sensu act. ?
SSrSil XVII p. 42 (a. 1506) : latus Fori Salium per valvam quandam trans Olam d-it (nisi leg. -itur).
3.
kierować ku czemuś, zwracać, obracać, prowadzić; flectere, convertere, ducere (v.
gr.
gressus, iter, temonem,
item
exercitum).
Saepius meton
.
ad (in, super) aliquid (aliquem) aciem mentis
(
KodMp II
p. 138, a. 1276
et saepius),
oculos
(
StCrac
p. 51, a. 1437)
, lumina (
CRIC.
p. 12,
v. 2
).
Huc quodammodo spectare videtur
locut.
horologium quoad aliud horologium dirigere
regulować zegar według innego zegara; horologii horam ad alterius horologii tempus corrigere
Concl. p. 149 (a. 1518) : revisor et moderator horologii Collegii Maioris ... semper posterius in uno quartali hore d-re horologium quoad illud, quod est ad Beatam Virginem in Circulo, et non abbreviare vel prolongare horas ad vota aliquorum debet.
II.
transl. et meton.
A.
kierować, zwracać, prowadzić, doprowadzać; vertere, convertere, ducere,
adducere.
Constr.
a. abs. b. sq. ad. c. sq. in c.
acc.
N.
in aliquem fidei affectus (
DŁUG. Hist. IV
p. 392
)
, in melius i. q. corrigere
(saec.
XV).
N. locut.
α.
interrogatorium ad aliquem
i. q. aliquem interrogare
AKapSąd III p. 230 (a. 1430) : interrogatorio ad prefatum Simonem ... d-to, isto videlicet, an ... dixisset etc.
β.
preces
kierować, zanosić; fundere, orare
PEREGR. fol. B IIa : preces ad sanctum Michaelem d-erunt ieiunantes triduo.
KodKKr I p. 204 (a. 1337) : intuitu precum humilium ... germanorum nostrorum, olim in vita ... nobis d-tarum.
γ.
stilum ad aliquid
zabrać się do opisywania czegoś; aliquid describendum aggredi
DECIUS p. 3 : hoc in loco ad gentis ... originem stilum d-re operae precium erit.
δ.
vota in aliquem
oddawać na kogoś głosy przy wyborze, głosować na kogoś; alicui suffragare, suffragium dare
ArPrawn I p. 31 (a. fere 1400) : in venerabilem virum dominum B. ... d-ximus nostra vota, eligentes ipsum in nostrum ... episcopum.
KodWp V p. 624 (a. 1440) : in ... Bartholomeum canonicum ... d-ximus (ed. duximus) vota nostra et eum vna voce et vno spiritu ... postulamus in episcopum. Cf. DŁUG. Op. p. 401 et Hist. II p. 25.
ε.
aliquid ad debitam formam et profectum
i. q. obrócić; convertere
PP II p. 57 (a. 1450) : thezaurorum subteraneorum ... fodiendi ... ad nostrorum ... et ipsorum vtilitatem educendi et ad debitam formam et profectum (ed. perfectum) d-ndi ... facultatem.
B.
rządzić, zarządzać, kierować; regere, gubernare, administrare.
Syn.
disponere (
ArHist VI
p. 73, a. 1488)
, gubernare (
KomKadł
p. 437
)
, regere (
*Lites II
p. 118, a. 1245)
, regulare (
CodEp II
p. 400, a. 1439).
N.
solia regnorum:
LhnUrk II p. 198 (a. 1290) : licet in eximiis principatibus constituti regnorum solia d-amus etc.
Constr.
a.
abs.
b.
sq.
circa :
BYSTRZ. Log. fol. a Va : modus sciendi directus est... natus d-re intellectum circa modum sciendi obiectiuum.c. sq. in c. abl.
DŁUG. Op. p. 52 : a ... Deo ... noveras te pro omni tempore regiminis in prosperis d-i et in benedictionibus ampliari.
RHist IX p. 274 (a. 1502) : ut ... ipsa moneta in sua qualitate et quantitate recte et fideliter d-atur et cudatur ... eiusdem monete cudende noue curam, prouisionem, administracionem et omnem disposicionem ... Iacobo ... committendas duximus.
B.
1.
aliquid
posyłać, przekazywać, udzielać, dawać; mittere, tradere, tribuere, donare.
N.
α.
mandata
fere i. q. rozwozić; aliquo vehere
KodPol I p. 4 (a. 1145) : homines vero prescriptarum villarum tenentur ... per totam Poloniam, cum necessitas fratrum exegerit, tam equestres quam pedestres mandata eorum d-re (cf. ArHist IV p. 357, a. 1280 et KodWp I p. 265, a. 1251, ubi falso legitur mandato).
KodWp II p. 384 (a. 1325) : kmetones ... tenentur ... mandata fratrum d-re.
β.
formulas in arengis diplomatum
PommUrk I p. 234 (a. 1235) : solet in interitum deduci factum ... quod non apicibus literarum posteritati d-itur.
*Ib.III p. 308 (a. 1297) : cautum est et utile, vt que ad posterorum memoriam d-re intendimus, scripture testimoniis commendemus.
Syn. et iuxta posita
mittere (
RachJag
p. 157,
a. 1393
et saepius), tradere (
ArHist V
p. 215,
a. 1422
et saepius).
Constr. indicatur quo?
a. sq. ad (aliquid, aliquem).
Item
ad aliquid faciendum :
AGZ XIV p. 7 (a. 1440) : Hungarus penes hunc pannum fuisset d-tus ad vendendum.b. sq. in c. acc. c. sq. per. d. sq. versus :
RachJag p. 157 (a. 1393) : pro I lapide smigmatis d-to et misso versus Chelm.Ita saepius. indicatur cui? sq. dat. personae.
N. fere i. q. zabrać, wynieść dla kogoś; auferre
LibProm p. XXV (a. 1406) : seruitores vniuersitatis ... ad mensam seruiant et cum ultimis comedant, nec aliqua suis uxoribus ... ad domum d-ant vel circa mensam tribuant.indicatur quid? sq. acc. vel dupl. acc.
KodWp I p. 87 (a. 1217) : pactum ... paternitati vestre d-o confirmandum.indicatur unde? a. sq. de. b. sq. ex.
2.
aliquem
wysyłać, skierować do czegoś (dokądś); mittere, delegare
RachJag p. 159 (a. 1393) : pro ... armillis... datis Cormanczoni d-to Lithwaniam.
Ib. p. 202 (a. 1394) : fossoribus … versus Wylnam d-ndis.Ita saepissime.
Constr. : indicatur quo (quem ad finem)?
a . sq.
acc.
—28 et saepius.
b.
sq.
ad :
KodPol IV p. 93 (a. 1458) : nos nostros seruitores ... ad id d-re debemus.
DŁUG. Hist. III p. 235 : ad quos exequendos ... vicarius ... per ... episcopum d-tus.c. sq. versus d. sq. pro :
StPPP VII p. 26 (a. 1497) : palatinus ministerialem pro ipso Mruk d-xit.Sed etiam intrans. sq. pro aliquo, ut (e Pol. posłać po kogoś?) wezwać kogoś, posłać po kogoś; aliquem advocare, arcessere ut veniat
StSyn VI p. 51 (a. 1416) : statim pro duobus vicinioribus plebanis infirmus d-at, ut isti bene procurent eum sacramentis.
AKapSąd II p. 106 (a. 1437) : plebanus d-xit pro ipso nobili, ut ueniret ad seruiendum sibi.Ita saepius.
Item
ad aliquem, ut
wezwać kogoś do czegoś, zlecić komuś coś; aliquem (absentem) admonere, alicui mandare
AGZ XIII p. 126 (a. 1442) : ipse ad eum d-xit, ut sibi ius cum eodem ministraret.
AKapSąd II p. 615 (a. 1474) : Walczek d-xit ad testem, ut ad ipsum veniret.Etiam trans. aliquem:
StPPP VII p. 457 (a. 1418) : Nicolaus duos nobiles ad ipsos debet d-re, ut sibi complementum iusticie coadiuuarent.
D.
iur.
a.
de iudice
actionem (causam) contra aliquem
prowadzić sprawę wszczętą przeciw komuś;
i. q. alicui intentatam agere
StPPP III p. 68 : citatus ... libere tunc a iudicio discedere poterit, actioque eiusmodi contra ... intercessorem d-atur (cf. ib. I p. 97 et p. 155 et p. 159, a. 1435—1448; AKapSąd III p. 224, a. 1425).
AGZ XIV p. 109 (a. 1443) : nescivit causam d-re (cf. CodEp I 2, p. 213, a. 1461).b. querelam wszcząć przeciw komuś sprawę sądową; alicui intendere
ArPrawn X p. 339 (a. 1412) : Zaclika ... contra ipsam 2 querelas predictas d-xit.c. litteras super aliquem wnieść pozew pisemny przeciw komuś; citatione perscripta aliquem in ius vocare
APozn I p. 84 (a. 1441) : quam solutionem si facere neglexerit Nicolaus, extunc predictus Valentinus habet potestatem litteras d-ndi super predictum Nicolaum.
E.
1.
prowadzić, wykonywać, działać; efficere, agere, gerere
AConst p. 213 (a. 1357) : secularium potestatum audaciam, quae ... contra Dei Ecclesiam ... varia gravamina et onera importabilia ... excogitat, d-it et protendit.
KodWp III p. 492 (a. 1380) : in votis gerimus cordis nostri ea fovere et d-re ac totis viribus promovere, per que profectus animarum procuratur.
Item
CodVit
p. 637 (a. 1424)
;
*PP II
p. 193 (a. 1450)
;
AGZ XVII
p. 258 (a. 1490).
2.
wyłożyć, wyjawić;
exponere, expromere (cf.
Th. V 1,1243, 60 sqq.)
ChrPol p. 608 : Graccus ... filiis accitis d-it propositum, pandit consilium (cf. KADŁUB. p. 9, ubi ed. digerit).