- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
- N.
I.
de hominibus
A.
N.
a.
eccl. usługiwać przy odprawianiu mszy; sacerdoti in missa celebranda administrum esse
DokKKr I p. 84 (a. 1360) : cui presbytero eadem fraternitas in missa d-et decantanda.
ConcPol VI p. 216 (a. 1398—1423) : nullus presbiter ... alicui laico ... in missis celebrandis d-et vel cum eo ad serviendum stare presumat.b. usługiwać do stołu; mensae ministrum adesse
DŁUG. Hist. III p. 132 : ministros tabulae d-ntes.
Ib. IV p. 100 : qui illis ad tabulam sedentibus d-rent.
Praec.
1.
o obowiązkach prawa książęcego;
de iuris ducalis, quod dicebatur, muneribus
a.
służyć pomocą (zwł. finansową); auxiliari, adiuvare (praec. opibus)
DokMp I p. 413 (a. 1417) : scultetus et eius ... successores ... tenebuntur suis dominis... in ipsorum arduis negociis... d-re.
PP II p. 107 (a. 1450) : ciues ciuitatis non ad aliud nobis d-re tenebuntur, nisi ad quod tenentur alie ciuitates.
Praec.
pecuniam
sim.
użyczyć, dać; praebere, ministrare
DokMp I p. 213 (a. 1381) : nisi prius dicta pecunia pro expeditione tali generali fuerit per dictos nobiles exposita et d-ta.Ita saepius. Hoc sensu etiam consolationem alicui ( KodMp II p. 193, a. 1293).
b.
stawić się do służby wojskowej, służyć wojskowo; stipendia mereri
DokMp I p. 35 (a. 1326) : advocatus noster ... nobis (i. regi ) ad expeditionem ... cum lancea et uno spadone tenebitur ad defensionem terrae d-re.
KodMp II p. 274 (a. 1330) : cum generalis terre expedicio fuerit, tunc scultetus et successores eius nobis et domino regi ... tenebuntur d-re.Ita saepius saec. XIV et XV. Ad rem cf. Bardach, Historia państwa i prawa I p. 464.
Constr.
a.
sq.
ad
cf.
et
DokMp I p. 209 (a. 1380) : scultetus ad expeditionem generalem cum balista sive cum homine ... circa currum nostrum tenebitur d-re.Ita saepius.
b.
sq.
cum
cf.
et saepius.
c.
sq.
circa
cf.
d.
sq.
in
c.
abl.
DokMp I p. 144 (a. 1364) : Dithko scultetus et sui successores in equo ... nobis ([i. duci) ]tenebuntur d-re.Ita saepius. e. sq. de :
AGZ V p. 3 (a. 1342) : scultetus vero cum suis sequacibus ... de dicta scultetia ... debebunt d-re.
2.
eccl. pełnić służbę bożą (w kościele); opus Dei peragere (de officiis liturgicis)
PommUrkIV p. 447 (a. 1310) : post obitum sacerdotis, qui dicte vicarie d-erit etc.
KodKKr I p. 132 (a. 1292) : canonicos ... prefate ecclesie d-ntes.Ita saepe usque ad saec. XVI. Cf. Th. V 1, 692, 11 sqq.
Constr.
a.
sq.
dat.
,
cf.
et saepius.
b.
sq.
circa :
MARTIN. OP. Marg. fol. k 1a : vxorati non debent in ecclesia et precipue circa altare d-re.
KodMp II p. 50 (a. 1232) : circa ... sanctum Sepulchrum d-ncium me committens oracionibus.
c.
sq.
in
c.
abl.
,
cf.
et
StSyn I p. 53 (a. 1446) : qui in ipsis ecclesiis preeligerent d-re.Ita saepius.
Item
in officio vicariatus (
CracArt I
p. 105, a. 1439)
, in divinis officiis (
AKapSąd III
p. 132, a. 1509)
. d.
sq.
per aliquem :
KodWp V p. 522 (a. 1428) : mansionarius ... absens per ... duos menses per substitutum ydoneum... ualeat d-re.
Visit. p. 224 (a. 1512) : quilibet mansionariorum per se et non per substitutos d-at.
B.
transl.
1.
alicui
gorliwie służyć,być wiernym, oddanym komuś; deditum esse,favere alicui.
N. in imagine
PommUrk III p. 24 (a. 1287) : cum teste Scriptura cuncta sub sole transeant... et vanitati d-ant vniuersa etc.
N. constr. sq.
erga:
*CodEp II p. 300 (a. 1432) : hoc wlt noster dominus ... libentissime erga vestram regiam graciam cum omni diligencia d-re.
2.
alicui rei
poświęcać się czemuś, ulegać, stawać się niewolnikiem czegoś; studere alicui rei, elaborare in aliqua re.
II.
de rebus
A.
1.
służyć czemuś, być przeznaczonym na jakiś cel; destinari, adhiberi ad aliquid.
2.
należeć (się), przysługiwać komuś (zwł. na mocy prawa); competere, deberi (praec. iure)
LeubUrk p. 107 (a. 1228) : miles noster villam suam ... ecclesie ... contulit ... sub tali ... forma, ut ad terminum uite proprie et vxsoris utrisque predicte uille usus libere d-ret.
CodSil II p. 8 (a. 1264) : decime... supradicte domui et fratribus in perpetuum d-ant.Ita saepius usque ad saec. XV.
Item
utilitati alicuius :
PommUrk V p. 301 (a. 1317) : reliqua pars molendini utilitati d-et civitatis.Occ. hoc sensu de hominibus
KodMp I p. 54 (a. 1257) : vt incolae ... monasterio ... cum omnibus suis utilitatibus d-ant et ad ipsum monasterium pleno iure pertineant.
Syn.
competere (
WilkLub
p. 14, a. 1576)
, pertinere (
KodMp I
p. 54, a. 1257).
Constr.
a.
sq.
dat.
, cf.
et saepius.
b.
sq.
ad :
KsgŁawKr p. 301 (a. 1396) : commoda ad domum Nicolai... pertinere et d-re debeant.
GŁOG. Alex. I fol. B IIa : id quod d-it ad cognitionem alterius, debet precedere ipsum.
AGZ XVI p. 336 (a. 1503) : piscinam ... agros, que d-unt ad predium.Ita saepius.
B.
1.
dotyczyć czegoś,mieć związek z czymś;
pertinere, spectare ad aliquid
VITELO Opt. p. 63 : ad hoc etiam aliquę d-unt naturales rationes Aristotelis, quas qui uoluerit, percurrat.
KomKadł p. 391 : in chronica ... gesta possunt adduci aliorum d-ntia tamen ad principale propositum.Ita saepius.
Constr.
a.
sq.
dat.
AGZ VII p. 137 (a. 1475) : Anna coram nobis iudicibus diversas faciebat controversias contra ... Barbaram ... iuri non d-ntes.
BYSTRZ. AnalPr fol. f IVa : aliquas regulas non solum d-ntes isto capitulo, sed etiam alijs sequentibus.b. sq. ad cf. et saepius. c. sq. pro :
StPPP II p. 888 (a. 1493) : citacione ... pro ipso Andrea d-nte.
2.
gram. łączyć się; coniungi, componi
Gramm. p. 199 (saec. XV) : illud quod casui d-it, non regit ipsum, sed preposicio d-it casui, ergo non regit casum... regere et d-re opponuntur ... preposicio d-it casuali ipsum ad actum reducendo.
GŁOG. Alex. II fol. b Ib : d-re ... est ipsam prepositionem suum casuale regere, prepositio enim aut d-it accusatiuo aut ablatiuo.Ita saepius ib.
C.
1.
być zgodnym z czymś, zgadzać się; congruere, convenire
MARTIN. OP. Serm. p. 26 : temporis congruitas d-it et historie quantum ad litteram, d-it etiam tropologie quantum ad moralitatem et d-it allegorie quantum ad misterium.
2.
być podobnym do czegoś, upodabniać się;
assimilari, similem esse
KodWp I p. 338 (a. 1259) : cum ad instar fluentis celeriter irreditura tempora deffluant, temporales illi d-unt actiones.
III.
1.
zapracować, zarobić,wysłużyć sobie coś; labore aliquid sibi comparare, acquirere, demerere
KodMp II p. 86 (a. 1252) : hereditates... comitis Clementis patrimoniales, d-te et pecunia comparate.
DokKujMaz p. 216 (a. 1271) : uillam meam... apud... Kazimirum ducem... existens fideliter d-ui.
PommUrk V p. 171 (a. 1314) : quicumque canonicorum ... in ... ecclesie ... ierit negociis... panis sibi d-tus de iure dabitur.
KsgŁawKr p. 174 (a. 1392) : racione XX mrc. dotalicii et VII fert. precii d-ti.Ita saepius usque ad saec. XVI.
Dicitur etiam de
deserviendo pecuniam (syn. elaborare, merere:
KodKKr II
p. 184, a. 1393
;
DŁUG. Reg.
p. 295, a 1472
et saepius),mercedem (
DokKKr I
p. 302, a. 1405)
, pretium (
Lites II
p. 317, a. 1413
;
AKapSąd III
p. 222, a. 1423
et saepius), praemium (
CracArt I
p. 104, a. 1439)
, salarium (
ŹrWaw I
p. 101,
a. 1492
;
AKapSąd III
p. 264, a. 1499)
, servitium (
ZabDziej II
p. 127, a. 1483),
denique fructus in vita (
ArPrawn V
p. 481, saec. XV ex.ex).
N. part. perf.
deservitus,,
-a, -um
należny; debitus
AKapSąd I p. 510 (a. 1480) : de aliis villis ipsis puncta d-ta solvi petunt.
Constr.
a.
sq.
dat.
cf.
b.
sq.
apud :
KodKKr II p. 184 (a. 1393) : peccunie ... apud eosdem reges fideliter d-te.
AKapSąd III p. 176 (a. 1513) : cum multis rebus per eum apud bonos homines d-tis.c. sq. pro :
KsgMaz I p. 115 (a. 1425) : pro media tercia sexagena... et pro tunica pro tribus annis d-ta.
2.
odsłużyć, wysłużyć, tj. skończyć służyć; emereri, serviendi tempora complere
PP III p. 45 (a. 1435) : Stanislaus ... tenetur ... filio 1 sexagenam, quando d-et annos artificis.
Ib. p. 86 (a. 1441) : Petrus... debet seruire annos IIIIor de artificio, et subdidit se, si non d-ret, sub superius ius.
KsgŁawWar p. 50 (a. 1450) : famulus debet fideliter servire ... per tres annos et postquam d-at, tunc Nicolaus... regraciabit sibi.
ZabDziej I p. 505 (a. 1489) : commendarius de Colomya non d-ndo ad tempus et terminum prefixum de servicio recessit.
3.
odsłużyć, tj. służbą wypłacić; opera sua aliquod beneficium compensare, rependere, remunerari
KodMaz(L) p. 36 (a. 1303) : nos convenit... de his, quae ab ipso Deo accepimus, ipsi ... et servitoribus illius d-re.
TPaw III p. 205 (a. 1391) : equum dedi sibi in hoc verbo, quod debuit nobis ipsum d-re.
KodWp III p. 670 (a. 1394) : nos... recognoscimus... quadringentas marcas ... a ... rege ... recepisse, quas sibi d-re promittimus in expeditionibus per ipsum faciendis.Ita saepius saec. XIV—XV.
Constr.
a.
sq.
acc.
,
cf.
et saepius.
b.
sq.
de,
cf.
c.
sq.
in
c.
abl.
*PommUrk VII p. 492 (a. 1325) : quod (i. pecuniam ) in serviciis cupimus d-re.
4.
posługiwać się czymś,używać; uti
ROYZ. I p. 234, v. 28 : quae pocula plurima turba ... tales ... d-it ad usus.