Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DESERVIO

Gramatyka
  • Formydeservio, desservio, deservitus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ire, -ivi, -itum -a, -um
Znaczenia
  • I.
    • A. propr. praesto alicui esse, adesse, administrare.
      • 1. de iuris ducalis, quod dicebatur, muneribus
        • a. auxiliari, adiuvare (praec. opibus)
        • b. stipendia mereri
        • b. abl.+ c. circa d. in e. de
      • 2. eccl. opus Dei peragere (de officiis liturgicis)
    • B. transl.
      • 1. deditum esse,favere alicui.
      • 2. + alicui rei studere alicui rei, elaborare in aliqua re.
  • II.
    • A.
      • 1. destinari, adhiberi ad aliquid.
      • 2. competere, deberi (praec. iure)
    • B.
      • 1. pertinere, spectare ad aliquid
      • 2. gram. coniungi, componi
    • C.
      • 1. congruere, convenire
      • 2. assimilari, similem esse
  • III.
    • 1. labore aliquid sibi comparare, acquirere, demerere
    • 2. emereri, serviendi tempora complere
    • 3. opera sua aliquod beneficium compensare, rependere, remunerari
    • 4. uti

Pełne hasło

DESERVIO s. DESSERVIO, -ire, -ivi, -itum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • L.
  • A.
  • N.
I. de hominibus
A.
    propr. służyć komuś, usługiwać, pomagać przy wykonywaniu jakiejś czynności; praesto alicui esse, adesse, administrare.
    N.
    a. eccl. usługiwać przy odprawianiu mszy; sacerdoti in missa celebranda administrum esse
    DokKKr I p. 84 (a. 1360) : cui presbytero eadem fraternitas in missa d-et decantanda.
    ConcPol VI p. 216 (a. 1398—1423) : nullus presbiter ... alicui laico ... in missis celebrandis d-et vel cum eo ad serviendum stare presumat.
    b. usługiwać do stołu; mensae ministrum adesse
    DŁUG. Hist. III p. 132 : ministros tabulae d-ntes.
    Ib. IV p. 100 : qui illis ad tabulam sedentibus d-rent.
    Praec.
    1. o obowiązkach prawa książęcego; de iuris ducalis, quod dicebatur, muneribus
    a. służyć pomocą (zwł. finansową); auxiliari, adiuvare (praec. opibus)
    DokMp I p. 413 (a. 1417) : scultetus et eius ... successores ... tenebuntur suis dominis... in ipsorum arduis negociis... d-re.
    PP II p. 107 (a. 1450) : ciues ciuitatis non ad aliud nobis d-re tenebuntur, nisi ad quod tenentur alie ciuitates.
    Praec.
    pecuniam sim. użyczyć, dać; praebere, ministrare
    DokMp I p. 213 (a. 1381) : nisi prius dicta pecunia pro expeditione tali generali fuerit per dictos nobiles exposita et d-ta.
    Ita saepius. Hoc sensu etiam consolationem alicui ( KodMp II p. 193, a. 1293).
    b. stawić się do służby wojskowej, służyć wojskowo; stipendia mereri
    DokMp I p. 35 (a. 1326) : advocatus noster ... nobis (i. regi ) ad expeditionem ... cum lancea et uno spadone tenebitur ad defensionem terrae d-re.
    KodMp II p. 274 (a. 1330) : cum generalis terre expedicio fuerit, tunc scultetus et successores eius nobis et domino regi ... tenebuntur d-re.
    Ita saepius saec. XIV et XV. Ad rem cf. Bardach, Historia państwa i prawa I p. 464.
    Constr.
    a. sq. ad cf. et
    DokMp I p. 209 (a. 1380) : scultetus ad expeditionem generalem cum balista sive cum homine ... circa currum nostrum tenebitur d-re.
    Ita saepius.
    b. sq. cum cf. et saepius. c. sq. circa cf. d. sq. in c. abl.
    DokMp I p. 144 (a. 1364) : Dithko scultetus et sui successores in equo ... nobis ([i. duci) ]tenebuntur d-re.
    Ita saepius. e. sq. de :
    AGZ V p. 3 (a. 1342) : scultetus vero cum suis sequacibus ... de dicta scultetia ... debebunt d-re.
    2. eccl. pełnić służbę bożą (w kościele); opus Dei peragere (de officiis liturgicis)
    PommUrkIV p. 447 (a. 1310) : post obitum sacerdotis, qui dicte vicarie d-erit etc.
    KodKKr I p. 132 (a. 1292) : canonicos ... prefate ecclesie d-ntes.
    Ita saepe usque ad saec. XVI. Cf. Th. V 1, 692, 11 sqq.
    Constr.
    a. sq. dat. , cf. et saepius. b. sq. circa :
    MARTIN. OP. Marg. fol. k 1a : vxorati non debent in ecclesia et precipue circa altare d-re.
    KodMp II p. 50 (a. 1232) : circa ... sanctum Sepulchrum d-ncium me committens oracionibus.
    c. sq. in c. abl. , cf. et
    StSyn I p. 53 (a. 1446) : qui in ipsis ecclesiis preeligerent d-re.
    Ita saepius.
    Item
    in officio vicariatus ( CracArt I p. 105, a. 1439) , in divinis officiis ( AKapSąd III p. 132, a. 1509) . d. sq. per aliquem :
    KodWp V p. 522 (a. 1428) : mansionarius ... absens per ... duos menses per substitutum ydoneum... ualeat d-re.
    Visit. p. 224 (a. 1512) : quilibet mansionariorum per se et non per substitutos d-at.
    B. transl.
    1. alicui gorliwie służyć,być wiernym, oddanym komuś; deditum esse,favere alicui.
    N. in imagine
    PommUrk III p. 24 (a. 1287) : cum teste Scriptura cuncta sub sole transeant... et vanitati d-ant vniuersa etc.
    N. constr. sq.
    erga:
    *CodEp II p. 300 (a. 1432) : hoc wlt noster dominus ... libentissime erga vestram regiam graciam cum omni diligencia d-re.
    2. alicui rei poświęcać się czemuś, ulegać, stawać się niewolnikiem czegoś; studere alicui rei, elaborare in aliqua re.
    II. de rebus
    A.
    1. służyć czemuś, być przeznaczonym na jakiś cel; destinari, adhiberi ad aliquid.
    2. należeć (się), przysługiwać komuś (zwł. na mocy prawa); competere, deberi (praec. iure)
    LeubUrk p. 107 (a. 1228) : miles noster villam suam ... ecclesie ... contulit ... sub tali ... forma, ut ad terminum uite proprie et vxsoris utrisque predicte uille usus libere d-ret.
    CodSil II p. 8 (a. 1264) : decime... supradicte domui et fratribus in perpetuum d-ant.
    Ita saepius usque ad saec. XV.
    Item
    utilitati alicuius :
    PommUrk V p. 301 (a. 1317) : reliqua pars molendini utilitati d-et civitatis.
    Occ. hoc sensu de hominibus
    KodMp I p. 54 (a. 1257) : vt incolae ... monasterio ... cum omnibus suis utilitatibus d-ant et ad ipsum monasterium pleno iure pertineant.
    Syn.
    competere ( WilkLub p. 14, a. 1576) , pertinere ( KodMp I p. 54, a. 1257).
    Constr.
    a. sq. dat. , cf. et saepius. b. sq. ad :
    KsgŁawKr p. 301 (a. 1396) : commoda ad domum Nicolai... pertinere et d-re debeant.
    GŁOG. Alex. I fol. B IIa : id quod d-it ad cognitionem alterius, debet precedere ipsum.
    AGZ XVI p. 336 (a. 1503) : piscinam ... agros, que d-unt ad predium.
    Ita saepius.
    B.
    1. dotyczyć czegoś,mieć związek z czymś; pertinere, spectare ad aliquid
    VITELO Opt. p. 63 : ad hoc etiam aliquę d-unt naturales rationes Aristotelis, quas qui uoluerit, percurrat.
    KomKadł p. 391 : in chronica ... gesta possunt adduci aliorum d-ntia tamen ad principale propositum.
    Ita saepius.
    Constr.
    a. sq. dat.
    AGZ VII p. 137 (a. 1475) : Anna coram nobis iudicibus diversas faciebat controversias contra ... Barbaram ... iuri non d-ntes.
    BYSTRZ. AnalPr fol. f IVa : aliquas regulas non solum d-ntes isto capitulo, sed etiam alijs sequentibus.
    b. sq. ad cf. et saepius. c. sq. pro :
    StPPP II p. 888 (a. 1493) : citacione ... pro ipso Andrea d-nte.
    2. gram. łączyć się; coniungi, componi
    Gramm. p. 199 (saec. XV) : illud quod casui d-it, non regit ipsum, sed preposicio d-it casui, ergo non regit casum... regere et d-re opponuntur ... preposicio d-it casuali ipsum ad actum reducendo.
    GŁOG. Alex. II fol. b Ib : d-re ... est ipsam prepositionem suum casuale regere, prepositio enim aut d-it accusatiuo aut ablatiuo.
    Ita saepius ib.
    C.
    1. być zgodnym z czymś, zgadzać się; congruere, convenire
    MARTIN. OP. Serm. p. 26 : temporis congruitas d-it et historie quantum ad litteram, d-it etiam tropologie quantum ad moralitatem et d-it allegorie quantum ad misterium.
    2. być podobnym do czegoś, upodabniać się; assimilari, similem esse
    KodWp I p. 338 (a. 1259) : cum ad instar fluentis celeriter irreditura tempora deffluant, temporales illi d-unt actiones.
    III.
    1. zapracować, zarobić,wysłużyć sobie coś; labore aliquid sibi comparare, acquirere, demerere
    KodMp II p. 86 (a. 1252) : hereditates... comitis Clementis patrimoniales, d-te et pecunia comparate.
    DokKujMaz p. 216 (a. 1271) : uillam meam... apud... Kazimirum ducem... existens fideliter d-ui.
    PommUrk V p. 171 (a. 1314) : quicumque canonicorum ... in ... ecclesie ... ierit negociis... panis sibi d-tus de iure dabitur.
    KsgŁawKr p. 174 (a. 1392) : racione XX mrc. dotalicii et VII fert. precii d-ti.
    Ita saepius usque ad saec. XVI.
    Dicitur etiam de
    deserviendo pecuniam (syn. elaborare, merere: KodKKr II p. 184, a. 1393 ; DŁUG. Reg. p. 295, a 1472 et saepius),mercedem ( DokKKr I p. 302, a. 1405) , pretium ( Lites II p. 317, a. 1413 ; AKapSąd III p. 222, a. 1423 et saepius), praemium ( CracArt I p. 104, a. 1439) , salarium ( ŹrWaw I p. 101, a. 1492 ; AKapSąd III p. 264, a. 1499) , servitium ( ZabDziej II p. 127, a. 1483), denique fructus in vita ( ArPrawn V p. 481, saec. XV ex.ex).
    N. part. perf.
    deservitus,, -a, -um należny; debitus
    AKapSąd I p. 510 (a. 1480) : de aliis villis ipsis puncta d-ta solvi petunt.
    Constr.
    a. sq. dat. cf. b. sq. apud :
    KodKKr II p. 184 (a. 1393) : peccunie ... apud eosdem reges fideliter d-te.
    AKapSąd III p. 176 (a. 1513) : cum multis rebus per eum apud bonos homines d-tis.
    c. sq. pro :
    KsgMaz I p. 115 (a. 1425) : pro media tercia sexagena... et pro tunica pro tribus annis d-ta.
    2. odsłużyć, wysłużyć, tj. skończyć służyć; emereri, serviendi tempora complere
    PP III p. 45 (a. 1435) : Stanislaus ... tenetur ... filio 1 sexagenam, quando d-et annos artificis.
    Ib. p. 86 (a. 1441) : Petrus... debet seruire annos IIIIor de artificio, et subdidit se, si non d-ret, sub superius ius.
    KsgŁawWar p. 50 (a. 1450) : famulus debet fideliter servire ... per tres annos et postquam d-at, tunc Nicolaus... regraciabit sibi.
    ZabDziej I p. 505 (a. 1489) : commendarius de Colomya non d-ndo ad tempus et terminum prefixum de servicio recessit.
    3. odsłużyć, tj. służbą wypłacić; opera sua aliquod beneficium compensare, rependere, remunerari
    KodMaz(L) p. 36 (a. 1303) : nos convenit... de his, quae ab ipso Deo accepimus, ipsi ... et servitoribus illius d-re.
    TPaw III p. 205 (a. 1391) : equum dedi sibi in hoc verbo, quod debuit nobis ipsum d-re.
    KodWp III p. 670 (a. 1394) : nos... recognoscimus... quadringentas marcas ... a ... rege ... recepisse, quas sibi d-re promittimus in expeditionibus per ipsum faciendis.
    Ita saepius saec. XIV—XV.
    Constr.
    a. sq. acc. , cf. et saepius. b. sq. de, cf. c. sq. in c. abl.
    *PommUrk VII p. 492 (a. 1325) : quod (i. pecuniam ) in serviciis cupimus d-re.
    4. posługiwać się czymś,używać; uti
    ROYZ. I p. 234, v. 28 : quae pocula plurima turba ... tales ... d-it ad usus.
    Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
    ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)