- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- A.
- N.
I.
A.
propr. wytężać, natężać, napinać; intendere (visum, nervos, vires).
B.
transl.
1.
usilnie dążyć do czegoś, starać się o coś, usiłować coś; eniti, conari, studere.
Syn.
velle (
KodPol III
p. 189, a. 1333).
Constr.
a.
sq.
acc.
b.
sq.
ad. c.
sq.
de. d.
sq.
contra :
Dogiel IV p. 249 (a. 1526) : qui ... contra communem civium pacem aliquid c-rent.e. sq. inf. f. sq. acc. c. inf. (perf. vel fut. )
DŁUG. Op. p. 54 : benedictionis meae ... assero te ... fore ... compotem, si, quae ... moneo, impletum iri c-as.
PAUL. CR. p. 32, v. 530 : quam terram ... c-unt foedis explicuisse viris (i. e. a foedis viris liberare ).g. sq. enuntiato finali.
2.
ab aliquo
et abs. : uparcie żądać, domagać się, nalegać; efflagitare, extorquere, expetere.
Syn.
petere (
*Tom. V
p. 275, a. 1520)
, magnopere rogare (
ib. XII
p. 150, a. 1530).
Additur
pertinaciter (
DŁUG. Op.
p. 17
)
, vehementissime (
*Tom. XIV
p. 63, a. 1532)
, precibus (
*ib. V
p. 275, a. 1520
;
ib. XII
p. 150, a. 1530)
, magna vi precum (
DŁUG. Op.
p. 17
).
Indicatur quid
a. sq.
acc. b. sq.
inf. c. sq.
acc.
c.
inf. d. sq.
enuntiato finali.
3.
utrzymywać coś, stanowczo twierdzić; affirmare, asseverare (saec. XV—XVI)
.
Constr. sq. acc. c. inf.
II.
1.
walczyć (orężnie), ścierać się, potykać;
dimicari, armis certare, pugnare.
Syn.
certare:
AAlex p. 248 (a. 1503) : qui pro nomine Christi libenter certant atque c-unt.
Additur abl.
armis,
item in imagine probris (
KADŁUB.
p. 104
)
, ingenio et arte (
ib.
p. 184
).
N. locut.
pugna privata
stoczyć pojedynek; certamen singulare inire
DŁUG. Hist. V p. 540 : obtulit ... Georgius rex Hungariae regi ... quatenus ... secum ... pugna privata c-ret.
2.
toczyć spór, spierać się, kłócić;
litem agere, disputare, altercari.
N. glossas Pol.
RFil XXIV p. 362 (saec. XV) : c-re «gadacz».
Ib. p. 385 (saec. XV) : «szemrać» c-re.
N. locut. sq. abl. modi, v. gr.
verbis; item dulci altercatione (
KADŁUB.
p. 76
).
Praec.
(in) iudicio
et abs. : procesować się, toczyć spór sądowy; litem coram iudice agere.
Simili sensu
iudicialiter (litigando:
DokSul
p. 338, a. 1298
;
ArHist V
p. 93, a. 1410)
, litigiose (
LhnUrk
p. 320, a. 1396).
Syn.
litigare (
APozn II
p. 29, a. 1472)
, litem facere (
StPPP VII
p. 549, a. 1498).
Opp.
pacem tenere (
ZabDziej II
p. 229, a. 1485).
Additur
invicem (
StPPP VIII
p. 355, a. 1390)
, inter se (
KsgGrWp I
p. 90,
a. 1390
:
pro assignacione termini inter se c-bant vulgariter «zavadzili»;
Ita saepius). Indicatur quocum
a.
sq.
cum. b.
sq.
contra :
LhnUrk II p. 320 (a. 1396) : promittentes ... contra ipsum litigiose non c-re (cf. Dogiel I p. 540, ubi calami mendo prp. omissa videtur]).
ZabDziej II p. 229 (a. 1485) : debent tenere pacem ... et non c-re unus contra alium.Cf. Th. IV 667, 68 sqq. Indicatur qua de re a. sq. de. b. sq. pro :
DokSul p. 338 (a. 1298) : frater Abricus ... cum ... Dominico ... pro pratis ... iudicialiter ... c-it.
Item cf. supra 1753, 57.
AKapSąd II p. 436 (a. 1472) : pro ea decima iure c-re.Cf. Th. IV 669, 63. c. sq. super:
KodWp II p. 61 (a. 1292) : scultetus ... de Ysicze cum sculteto civitatis ... Poznaniensis ... iudicio c-erunt super eo, quod etc.
DokMp I p. 36 (a. 1328) : cum ... dominus ... Johannes ... super borra ... cum heredibus de Cripacheuiz ... c-issent.Ita saepius saec. XV. d. sq. enuntiato interrogativo
Lites I p. 163 (a. 1339) : dominus episcopus c-bat cum plebano dicti loci ex una parte, cum civibus ex alia, quis eorum deberet portare dictum denarium beati Petri ... collectoribus Sedis Apostolice.
3.
współzawodniczyć;
aemulari.
Additur
pio certamine (
KADŁUB.
p. 25
;
ib.
p. 106
).
;Indicatur quocum
sq.
dat.
vel
cum;
qua de re
sq.
in
c.
abl.
KADŁUB. p. 25 : in ... devotissimis obsequiis fratrum turba pio visa est c-isse certamine.
III.
podążać (spiesznie); proficisci, se proripere (saec. XVI).
Constr. sq.
ad.