- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ. (artes),
- A.
- H.
- N.
RHer III p.56 (a. 1518) : arma ... sunt pictoria arcte depicta et elucidata.]
I.
1.
sztuka, umiejętność czynienia czegoś; facultas
agendi aliquid.
2.
sposób czynienia czegoś, modus et ratio faciendi aliquid.
N.
constr. sq. enuntiato finali
MARTIN. OP. Chr. p. 265 : quidam invenit a-em, ut vitrum faceret ductibile.
N.
a.
(in bonam
partem) zaleta, zdolność,talent;
virtus, ingenii facultas
(praec.
ap.
poetas).
Saepius tamen
b.
(in malam partem) podstęp,
chytrość,intryga; dolus malus, fraus, callidum
consilium. Hoc sensu etiam additis adiectivis deceptiva (
AKapSąd II
p. 62, a.
1425)
, mala, prava (
*Lites I
p. 422,
a. 1310)
; vel genetivis doli (
KADŁUB. p.
21), mendacitatis
(KodMaz(L)
p. 13, a.
1247)
, nocendi (
* Lites I
p. 422, a.
1310).
Syn.
adinventio (
Tom. II
p. 259,
a. 1513),
astutia ((
KodWp
p. 150,
a. 1234?
;
Lites II
p. 447,
a. 1410),
; color (
ArPrawn VI
p. 186,
a. 1554)
, dolus (
KodWp I
p. 150,
a. 1234)
, ingenium (
Lites II
p. 447,
a. 1410
;
PP II
p. 172,
a. 1453).
N.
locut.
ad artem
podstępnie; dolo
mało
*CodEp III p. 539 (a. 1435) : consideravimus tales conventiones forsitan ad a-em queri.
II.
sztuka jako dzieło rąk ludzkich, sztuczność (w przec. do
natury); opus hominis, artificium (opponitur naturae).
N.
locut.
arte, per artem
w sposób sztuczny;
artificioso quodam modo.
Simili sensu
ex arte :
PEREGR. fol. 57b : quidam miles iuxta lectum suum facere fecit ex a-e duas imagines in pariete.
III.
1
.
abstr. umiejętność, wiedza, teoria; praecepta,
doctrina, scientia. Dicitur
rationalis
(opp.
usus)
URSIN. fol. 31b : in duas partis ... medicina diuisa est, alijs rationalem (ed. rationem) a-em, alijs vsum tantum (ed. tantam) sibi vendicantibus.
N.
glossam
Pol.
GŁOG. Alex. I fol. 19a : a-s id est scientia ... Polonice «nauka».
Definitur gen.
explicativo v.
gr.
phisionomiae (
GŁOG. Phys. fol. E 3b),
vel
adi.
v.
gr. dialectica, grammatica, mathematica (passim).
N.
α.
demonstrativa
umiejętność dowodzenia; demonstrandi facultas
GŁOG. Anal. Praef.: mathematicorum ... exemplorum ... perplexitas ... a-em demonstrativam difficillimam fore constituit.
β.
literaria
sztuka pisania;
i. q. scribendi
(
Inst.
p. 106
).
γ.
artes liberales
sztuki wyzwolone; trivii quod dicitur et quadrivii
disciplinae, in quarum numero
grammatica, dialectica,
rhetorica, musica, arithmetica, geometria, astronomia habebantur.
Simili sensu
bonae ((
KodUJ III
p. 155, a.
1490
;
AKapSąd III
p. 102, a.
1504),
; ingenuae (
ARect II
p. 80,
a. 1542)
, primitivae (
*Dogiel V
p. 97, a.
1391),
item
abs.
(
KodUJ I
p. 3, a.
1364
et saepius).
N.
locut.
artium scriptor
pisarz wykształcony w sztukach wyzwolonych;
i. q. artibus liberalibus eruditus
DokKujMaz p. 295 (a. 1248) : a viris doctissimis a-ium scriptoribus et a naturaliter sapientibus decretum est etc.
δ.
abs.
logika;
logica.
N.
vetus
logika stara, tj. kurs
obejmujący tylko Kategorie i
Topiki Arystotelesa w przeciwieństwie do logiki nowej, uwzględniającej ponadto Analityki;
dicitur de logicae cursu, qui Aristotelis Categoriis Topicisque constabat, per
opp.
ad
novam,
quae Analytica etiam complectebatur
GŁOG. Anal. fol. 4b : probat Grandevus super veterem a-em.
2.
concr.
podręcznik; liber, quo scientiae alicuius praecepta
traduntur.
IV.
1.
abstr. zawód,
rzemiosło;
artificium.
Syn.
mechanicium (
DŁUG. LibBen I
p. 630
).
N.
definitionem
JAC. PAR. Serm. fol. 103a : a-s est recta racio rerum factibilium, id est exteriorum, sicut a-s sutoria.Cf. GŁOG. Anim. fol. 180b .
N. glossam
Pol.
RFil XXXIII p. 131 (a. 1471) : scenofactorie a-is «rzemyąsla czo stani a namyothy dzalayą».
N.
sensu latiore: zajęcie; negotium
KodMp II p. 214 (a. 1308) : ipsum abbatem ... in siluis, in aquis, in campis, in pratis, in molendinis, in macellis, in tabernis vel a-bus alijs, in piscaturis, in venationibus vti pro sua voluntate cupimus. Dicitur mechanica:
MARTIN. OP. Chr. p. 28 : moechanicarum a-ium diuersarum ... stationes.
PP III p. 7 (a. 1428) : seruire ... Nicolao sellatori in a-e mechanica ... per quattuor annos (ita saepius ).
Item
practica (
GŁOG. Anim.
fol. 2b
:
a-es mechanicas vel
practicas)
vel
sordida
( ArPrawn VII p. 52, a. 1566 : ne se sordidis ac mechanicis a-bus dedant).
Definitur
gen. v. gr.
medicinae, musicae, imprimendi.
Item adi. v. gr.
muratoria (
AGZ XVII
p. 11, a.
1469
;
ZabDziej III
p. 344, a.
1494),
; mellicidia (
DŁUG. Hist. I
p. 102
)
, textoria (
KsgKaz
p. 301, a.
1394
et saepius).
N.
α.
Epidauria
sztuka medyczna;
i. q. medica
(
IO.VISL.
p. 164,
v. 3
).
Simili sensu
Apollinis (
NIC. POL.
p. 62
).
β.
notoria
wróżbiarstwo;
i. q. vaticinandi
GLb p. 9 : a-s notoria «vyesczba».
Simili sensu
tripudii (
Tom. IV
p. 242, a.
1517).
γ.
organica
umiejętność gry na organach;
i. q. musicae organorum (
AKapSąd II
p. 920, a.
1493).
N.
locut.
artem exercere
wykonywać zawód,
rzemiosło. Simili sensu
agere (
DŁUG. Hist. V
p. 471
)
, laborare (
ArHist III
p. 394,
a. 1536)
, practicare (
StPPP III
p. 146, a.
1523)
,
tractare (
DŁUG. Hist. V
p. 25
)
, arte uti (
Visit.
p. 353,
diploma
a. 1285
et saepius).
2.
concr.
per metonymiam: cech;
collegium fabrorum, qui eandem artem exercent
PomnLw II p. 44 (a. 1407) : de qualibet a-e mechanicorum vnam balistam in vno anno debent ordinare et pro eadem vice quelibet a-s mechanica debet dare ½ sxg. arcufici.
II.
singulare: gatunek; species
ArSang V p. 110 (a. 1518) : piscium omnis generis et omnis a-is.
GŁOG. Alex. I fol. 132a : a-s substantiva verborum tria fert tantummodo verba: sum, simul: existo, fio.