Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ARS

Gramatyka
  • Formyars
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -tis
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajżeński
Znaczenia
  • I.
    • 1. facultas agendi aliquid.
    • 2.
      • a. virtus, ingenii facultas (praec. ap. poetas).
      • b. dolus malus, fraus, callidum consilium. Hoc sensu etiam additis adiectivis
  • II. opus hominis, artificium (opponitur
  • III. abstr.+ 1 rationalis usus) praecepta, doctrina, scientia. Dicitur
    • α. + demonstrativa demonstrandi facultas
    • β. + literaria i. q. scribendi
    • γ. + artes liberales trivii quod dicitur et quadrivii disciplinae, in quarum numero grammatica, dialectica, rhetorica, musica, arithmetica, geometria, astronomia habebantur.
    • δ. logica.
    • 2. concr. liber, quo scientiae alicuius praecepta traduntur.
  • IV.
    • 1. abstr. artificium.
      • α. + Epidauria i. q. medica
      • β. + notoria i. q. vaticinandi
      • γ. + organica i. q. musicae organorum
    • 2. concr. collegium fabrorum, qui eandem artem exercent
  • II. species

Pełne hasło

ARS, -tis f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ. (artes),
  • A.
  • H.
  • N.
[abl. sg. arcte:
RHer III p.56 (a. 1518) : arma ... sunt pictoria arcte depicta et elucidata.]
I.
1. sztuka, umiejętność czynienia czegoś; facultas agendi aliquid.
2. sposób czynienia czegoś, modus et ratio faciendi aliquid.
N. constr. sq. enuntiato finali
MARTIN. OP. Chr. p. 265 : quidam invenit a-em, ut vitrum faceret ductibile.
N.
a. (in bonam partem) zaleta, zdolność,talent; virtus, ingenii facultas (praec. ap. poetas). Saepius tamen
b. (in malam partem) podstęp, chytrość,intryga; dolus malus, fraus, callidum consilium. Hoc sensu etiam additis adiectivis deceptiva ( AKapSąd II p. 62, a. 1425) , mala, prava ( *Lites I p. 422, a. 1310) ; vel genetivis doli ( KADŁUB. p. 21), mendacitatis (KodMaz(L) p. 13, a. 1247) , nocendi ( * Lites I p. 422, a. 1310).
Syn.
adinventio ( Tom. II p. 259, a. 1513), astutia (( KodWp p. 150, a. 1234? ; Lites II p. 447, a. 1410), ; color ( ArPrawn VI p. 186, a. 1554) , dolus ( KodWp I p. 150, a. 1234) , ingenium ( Lites II p. 447, a. 1410 ; PP II p. 172, a. 1453).
N. locut.
ad artem podstępnie; dolo mało
*CodEp III p. 539 (a. 1435) : consideravimus tales conventiones forsitan ad a-em queri.
II. sztuka jako dzieło rąk ludzkich, sztuczność (w przec. do natury); opus hominis, artificium (opponitur naturae).
N. locut.
arte, per artem w sposób sztuczny; artificioso quodam modo. Simili sensu ex arte :
PEREGR. fol. 57b : quidam miles iuxta lectum suum facere fecit ex a-e duas imagines in pariete.
III. 1 . abstr. umiejętność, wiedza, teoria; praecepta, doctrina, scientia. Dicitur rationalis (opp. usus)
URSIN. fol. 31b : in duas partis ... medicina diuisa est, alijs rationalem (ed. rationem) a-em, alijs vsum tantum (ed. tantam) sibi vendicantibus.
N. glossam Pol.
GŁOG. Alex. I fol. 19a : a-s id est scientia ... Polonice «nauka».
Definitur gen. explicativo v. gr.
phisionomiae ( GŁOG. Phys. fol. E 3b), vel adi. v. gr. dialectica, grammatica, mathematica (passim).
N.
α. demonstrativa umiejętność dowodzenia; demonstrandi facultas
GŁOG. Anal. Praef.: mathematicorum ... exemplorum ... perplexitas ... a-em demonstrativam difficillimam fore constituit.
β. literaria sztuka pisania; i. q. scribendi ( Inst. p. 106 ).
γ. artes liberales sztuki wyzwolone; trivii quod dicitur et quadrivii disciplinae, in quarum numero grammatica, dialectica, rhetorica, musica, arithmetica, geometria, astronomia habebantur.
Simili sensu
bonae (( KodUJ III p. 155, a. 1490 ; AKapSąd III p. 102, a. 1504), ; ingenuae ( ARect II p. 80, a. 1542) , primitivae ( *Dogiel V p. 97, a. 1391), item abs. ( KodUJ I p. 3, a. 1364 et saepius).
N. locut.
artium scriptor pisarz wykształcony w sztukach wyzwolonych; i. q. artibus liberalibus eruditus
DokKujMaz p. 295 (a. 1248) : a viris doctissimis a-ium scriptoribus et a naturaliter sapientibus decretum est etc.
δ. abs. logika; logica.
N.
vetus logika stara, tj. kurs obejmujący tylko Kategorie i Topiki Arystotelesa w przeciwieństwie do logiki nowej, uwzględniającej ponadto Analityki; dicitur de logicae cursu, qui Aristotelis Categoriis Topicisque constabat, per opp. ad novam, quae Analytica etiam complectebatur
GŁOG. Anal. fol. 4b : probat Grandevus super veterem a-em.
2. concr. podręcznik; liber, quo scientiae alicuius praecepta traduntur.
IV.
1. abstr. zawód, rzemiosło; artificium.
Syn.
mechanicium ( DŁUG. LibBen I p. 630 ).
N. definitionem
JAC. PAR. Serm. fol. 103a : a-s est recta racio rerum factibilium, id est exteriorum, sicut a-s sutoria.
Cf. GŁOG. Anim. fol. 180b .
N. glossam Pol.
RFil XXXIII p. 131 (a. 1471) : scenofactorie a-is «rzemyąsla czo stani a namyothy dzalayą».
N.
sensu latiore: zajęcie; negotium
KodMp II p. 214 (a. 1308) : ipsum abbatem ... in siluis, in aquis, in campis, in pratis, in molendinis, in macellis, in tabernis vel a-bus alijs, in piscaturis, in venationibus vti pro sua voluntate cupimus. Dicitur mechanica:
MARTIN. OP. Chr. p. 28 : moechanicarum a-ium diuersarum ... stationes.
PP III p. 7 (a. 1428) : seruire ... Nicolao sellatori in a-e mechanica ... per quattuor annos (ita saepius ).
Item
practica ( GŁOG. Anim. fol. 2b : a-es mechanicas vel practicas) vel sordida
( ArPrawn VII p. 52, a. 1566 : ne se sordidis ac mechanicis a-bus dedant).
Definitur gen. v. gr.
medicinae, musicae, imprimendi.
Item adi. v. gr.
muratoria ( AGZ XVII p. 11, a. 1469 ; ZabDziej III p. 344, a. 1494), ; mellicidia ( DŁUG. Hist. I p. 102 ) , textoria ( KsgKaz p. 301, a. 1394 et saepius).
N.
α. Epidauria sztuka medyczna; i. q. medica ( IO.VISL. p. 164, v. 3 ).
Simili sensu
Apollinis ( NIC. POL. p. 62 ).
β. notoria wróżbiarstwo; i. q. vaticinandi
GLb p. 9 : a-s notoria «vyesczba».
Simili sensu
tripudii ( Tom. IV p. 242, a. 1517).
γ. organica umiejętność gry na organach; i. q. musicae organorum ( AKapSąd II p. 920, a. 1493).
N. locut.
artem exercere wykonywać zawód, rzemiosło. Simili sensu agere ( DŁUG. Hist. V p. 471 ) , laborare ( ArHist III p. 394, a. 1536) , practicare ( StPPP III p. 146, a. 1523) , tractare ( DŁUG. Hist. V p. 25 ) , arte uti ( Visit. p. 353, diploma a. 1285 et saepius).
2. concr. per metonymiam: cech; collegium fabrorum, qui eandem artem exercent
PomnLw II p. 44 (a. 1407) : de qualibet a-e mechanicorum vnam balistam in vno anno debent ordinare et pro eadem vice quelibet a-s mechanica debet dare ½ sxg. arcufici.
II. singulare: gatunek; species
ArSang V p. 110 (a. 1518) : piscium omnis generis et omnis a-is.
GŁOG. Alex. I fol. 132a : a-s substantiva verborum tria fert tantummodo verba: sum, simul: existo, fio.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)