Ogólne
Pełne hasło
Więcej

EXACTIO

Gramatyka
  • Formyexactio, exaccio, exaxcio
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -onis
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajżeński
Znaczenia
  • I. actus debita, vectigalia (tributa) exigendi, inde: vectigal, tributum ipsum. Additur gen., v. gr.
    • a.
      • α. + Polonica, Polonicalis
      • β. + civilis
      • γ. + aggeralis ducillaria fumalis personalis localis
      • δ. + bovina
    • b. gen.
      • α. + boum duorum grossorum
      • β. + arearum canalium ( convivii ducillorum foralium fumalium ( pontalium ( telonei vigilum in vigiliis
    • c.
      • α.
      • β.
  • II.
    • 1. expulsio
    • 2.
      • a. actus perficiendi
      • b. intermissio?

Pełne hasło

EXACTIO s. EXACCIO s. EXAXCIO, -onis f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • L.
  • H.
  • Ha.
  • N.
I. ściąganie należności, pobór danin (podatków), stąd: danina (podatek); actus debita, vectigalia (tributa) exigendi, inde: vectigal, tributum ipsum. Additur gen., v. gr. contributionis, colendae ( AKapSąd III p. 36, a. 1472) , collectoriae Apostolicae ( ib. II p. 686, a. 1498) , poenae ( DŁUG. Hist. III p. 224 ) .
Definitur
a. adi.
α. Polonica, Polonicalis ( CodSil(M) II p. 112, a. 1212 ;
KodMaz(K) p. 472, a. 1240 : e-e Polonica, que wlgo «poddymne» nominatur.
Ita saepius), Theutonicalis ( KodWp II p. 8, a. 1288 ; opp. Polonicalis ib. )Iudaica ( TPaw I p. 53, a. 1503).
β. civilis ( AGZ XVI p. 204, a. 1486 : e-em civilem vulgariter «schossch». Cf. etiam Tom. VI p. 11, a. 1522 ; ib. XII p. 19, a. 1530 et
ib. VII p. 26, a. 1524 : e-es civiles alias «stossij».
Additur
minor :
AKapSąd II p. 925 . a. 1511 : minorem e-em civilem alias «szhosz»), regalis (
RachJag p. 65, a. 1389 ;
ib. p. 163, a. 1393 : e-e regali dicta «szosz».
DokMp I p. 261, a. 1394 : e-e regali dicta «sep».
StPPP II p. 269, a. 1422 : e-em regalem wlgariter «crolewstwo»; cf. JusPol p. 222.
Ita saepius. Additur communis :
ŁASKI LibBen I p. 690 : e-es communes regales alias «schossy».
Simili sensu
regis:
Visit. p. 259, a. 1511 : e-o regis alias «pobor»), saecularis (
KodTyn p. 17, a. 1229 : exemptiones saecularium e-um, que «slone» vulgariter appellantur)
, terrestris ( KodMp II p. 194, a. 1422 ; PP II p. 113, a. 1450 et saepius), bellica ( CorpJP II I p. 93, a. 1509 : e-em bellicam alias «wojenne».
Item
belli :
AGZ XVIII p. 41, a. 1471 : e-em belli alias «woyenne» de kmethonibus ... recipere
), generalis ( KodMp III p. 97, a. 1354 et saepius).
N.
nuptialis quae in Masovia ratione nuptiarum ducis solvi solebat ( KodMaz(L) p. 157, a. 1414). Cf. sqq.
γ. aggeralis ( MatLub p. 28, a. 1504 : in ... e-e aggerali ... alias «grobelne» ), ducillaria ( CracArt II p. 332, a. 1536) , fumalis ( AGZ II p. 73, a. 1424) , personalis (atque localis : CodEp III p. 427, a. 1496 ;
TPaw I p. 17, a. 1502 : ad rationem e-is personalis ... alias «poglowne»
), quartalis ( Tom. III p. 263, a. 1514).
δ. bovina sim. ( AGZ XV p. 231, a. 1485 : cum ... e-e bovina alias «s powolowczisna». Ib. XIX p. 217, a. 1489 et saepius), frumentalis sim. ( KodWp III p. 221, a. 1363 ; TPaw I p. 111, a. 1504 et saepius),pecunialis ( KodWp III p. 221, a. 1363 et saepius).
b. gen. qualitatis
α. boum ( AGZ XII p. 310, a. 1466 : e-e boum alias «powolowczysznamy»), duorum grossorum (quae a colonis domino terrae solvebatur
KodMaz(L) p. 301, a. 1489 : cum ... e-e terrestri duorum grossorum alias «poradlne».
Ita saepe), vaccarum ( KsgKaz p. 473, a. 1400 ; et porcorum ib. p. 562, a. 1403) , paternalium ( AKapSąd III p. 274, a. 1500) , pecuniarum ( KodMaz(K) p. 461, a. 1239 et saepius), podvodarum ( CodEp I 2, p. 147, a. 1454) , stationum ( ib. ).
Item
pro statione regali ( StPPP VIII p. 443, a. 1398).
β. arearum ( DokMp I p. 210, a. 1381 : e-em arearum vulgariter «Erdans» ([Germ.)] , canalium ( Biecz . p. 63, a. 1531) , convivii ( StPPP III p. 21 ) , ducillorum ( CorpJP II I p. 46, a. 1507 : e-em ducillorum alias «czopowe». Ita saepius), foralium ( KodMp IV p. 359, a. 1440 : in e-e foralium vulgariter «na wolnem targu» Wieliciensi ), fumalium (
DokKujMaz p. 280, a. 1455 : de terris ... e-em fumalium seu «poradlne» alias «krolestwo» non recipere
), pontalium ( APozn I p. 375, a. 1464) , telonei ( KodPol II p. 55, a. 1255 et saepius), vigilum ( KsgKaz p. 513, a. 1401 ; simili sensu in vigiliis :
SchlUrk p. 489, a. 1411 : e-em in vigiliis ... dare).
c. glossis Pol. (vel Germ. ) praeter eas, quae iam et 1278, 46 laudantur
KodKKr I p. 26 (a. 1227) : homines... angarijs et perangarijs ac alijs e-bus que «poduode, stroze» et «pouoloue» uulgariter appellantur aggrauans.
KodMp II p. 184 (a. 1292) : e-e, que Polonico idiomate «bobroue» dicitur.
KodWp III p. 221 (a. 1363) : e-em nostram «poradlne» tam frumentalem quam peccunialem.
DokSul p. 361 (a. 1388) : liberamus ... oppidanos ... ab ... solucionibus ... e-e, que «schotos» vulgariter dicitur ... excepta.
AGZ II p. 30 (a. 1389) : solucione ac e-e «podimsczina».
KsgGrWp II p. 121 (a. 1400) : e-em receperunt super kmethones suos «oborzne».
JusPol p. 222 (a. 1422) : e-bus nostris (i. regis ) vulgariter «krolestwo» nuncupatis.
Visit. p. 257 (a. 1511) : ratione e-is alias «poboru» per sex grossos ... de quolibet manso dabunt (cf. AGZ XI p. 237, a. 1444; PP II p. 113, a. 1450; Visit. p. 259, a. 1511).
CodEp III p. 11 (a. 1447) : kmethones ... ab omni ... solucione collecte sive e-is «srzepczisne» dicte ... soluti sint.
PP II p. 197 (a. 1454) : e-em sive daciam, que porcus alias «narzas» ... vocabatur.
SSrSil IX p. 305 (a. 1469) : «Holde» (Germ. ) alias e-es.
DŁUG. LibBen III p. 203 : de censu e-is alias «szosz».
KodMaz(L) p. 267 (a. 1476) : soluciones inconsuetas et specialem e-em «czyszam» vulgariter nuncupatam (cf. ArHist VIII p. 319, a. 1499).
Visit. p. 297 (a. 1511) : VI grossos pro e-e, quae «poradlne» dicitur (cf. Tom. III p. 273, a. 1514; AKapSąd III p. 307, a. 1516).
GLb p. 38 : e-o «pobor, szossh».
Locut.
α. exactionem congerere (in aliquem), decernere, facere (in aliquem), imponere (in terra), infligere, statuere ( KodMp II p. 98, a. 1255 ; PommUrk III p. 11, a. 1287 ; KodPol I p. 150, a. 1293 ; Lites I p. 339, a. 1339 ; DŁUG. Hist. II p. 86 ; Tom. XVII p. 61, a. 1535 ;et saepius), colligere, exigere, petere, recipere ( Lites I p. 27, a. 1320 ; KodWp III p. 390, a. 1372 ; RachJag p. 65, a. 1389).
Opp.
decudere, mortificare, tollere ( KsgKaz p. 7, a. 1369 ; DŁUG. Hist. IV p. 395 ; AGZ XVI p. 204, a. 1486 ;et saepius), ab exactione aliquem absolvere, eripere, excipere, eximere, liberare sim. ( KodPol I p. 4, a. 1145 ; CodSil(M) II p. 112, a. 1212 ; KodMp I p. 37, a. 1250 ; ib. II p. 98, a. 1255 et saepissime), item intercedere aliquem ( StPPP IX p. 30, a. 1425) .
β. exactionem contribuere ( KodKrak p. 377, a. 1367) , dare (vel facere de aliqua re: KodKrak p. 1, a. 1257 ; ita saepius), impendere, reddere ( PP II p. 78, a. 1450) . incurrere ( PommUrk II p. 315, a. 1275) , perpeti ( KsgRWar I p. 166, a. 1502) , solvere ( TArch p. 179, a. 1489 et saepius), item pro exactione satisfacere ( KodMp II p. 226, a. 1313).
Opp.
in exactione se negligere ( ArPrawn V p. 437, a. 1397) , exactionem persedere ( KsgRWar I p. 166, a. 1502) , ab exactione liberum esse ( KodWp I p. 27, a. 1175 et saepius).
Constr.
a. sq. gen.
DokMp I p. 59 (a. 1336) : scultetorum e-bus (cf. contextum ).
AKapSąd III p. 307 (a. 1516) : cum e-e «poradlne» terre Brzestensis.
Ita saepe, cf. b. sq. ab:
KsgRWar I p. 166 (a. 1502) : Paulus ... fecit racionem cum ... consulibus ... prout continetur in parvo libro, eciam de censu et e-bus persessis a domo et a iugeribus.
Tom. XVI 1 , p. 254 (a. 1534) : ab ... cervisia e-em ducillorum ipsi tabernatores ... solvere tenebuntur.
Ita saepius. c. sq. de:
KodKrak p. 1 (a. 1257) : aliquam e-em nobis dare uel facere debeant de personis uel locis.
Ib. p. 377 (a. 1367) : de eisdem aedificiis suam dare siue contribuere e-em.
ŹrWaw II p. 127 (a. 1512) : in e-e annuali de pretorio.
Tom. VI p. 11 (a. 1522) : e-o civilis de civitatibus, que vulgo «schossz» appellatur.
II. occ.
1. wypędzenie; expulsio
CodSil X p. 57 (a. 1302) : post e-em anime a corporis ... carcere in districti iudicis examine ... omnibus ... digna merces est recompensanda.
2.
a. wykonanie czegoś, sporządzenie czegoś; actus perficiendi
KodKrak p. 521 (a. 1397) : requisicionem ad reddendam racionem seu racionis e-em de rebus ecclesiasticis ...nobis ... reseruamus (sc. episcopus ).
b. poniechanie, zaprzestanie czegoś? intermissio?
ArHist V p. 133 (a. 1456) : dominus recepta ... cognitione ... continenciam, abstinenciam et e-em super commercio carnali habere prohibuit.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)