- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- A.
- H.
- N.
DyplMog p. 124 (a. 1450) : Martinum ... in bonis suis consisteri et tolerari ... noluerat.3. pl. con. impf. consistarent cf. infra 1073, 2. 3. sg. con. perf. act. consisterit:
StPPP VIII p. 499 (a. 1398) : villam ... in qua census X marcarum consisterit.part. fut. act. constiturus infra 1072, 2. part. perf. sensu mediali infra 1072, 9.
AKapSąd II p. 154 (a. 1447) : nobilis ... personaliter constitus.
StPPP IX p. 68 (a. 1468) : Iohannes ... constitus personaliter.
APozn II p. 249 (a. 1493) : coram personaliter constitorum.]
I.
de animantibus
1.
stanąć, przystanąć, ustawić się, zatrzymać się; assistere, se sistere, subsistere (in via), insistere.
Constr.
a. abs.
b. sq.
abl.
loci.
c. sq. ante. d. sq. in c.
abl.
N.
in pedibus :
Tom. I p. 68 (a. 1510) : pedes, in quibus ... ne c-re potest.e. sq. sub. Praec. towarzyszyć, być obecnym przy czymś; assistere, astare, adesse
AH XXXVII p. 23 (saec. XV) : vox a Patre labitur, laus Filio redditur coram c-ntibus.
DŁUG. Op. p. 35 : instaurato denique iudicio et purpuratorum ordine in dextra laevaque regis c-nte.
AKapSąd III p. 271 (a. 1500) : consanguineorum et amicorum ... Vincencii inpresentiarum eciam c-ntium.In imagine in aliquo pretio zdecydować się na jakąś cenę; pretium constituere
Tom. XIV p. 417 (a. 1532) : Plocenses ... a viginti millibus c-erunt in trecentis florenis.
2.
stawić się gdzieś, przybyć dokądś; adesse, advenire, se sistere
SSrSil VII p. 203 (a. 1469) : vocavit eos duces Silesiae ... hic Wratislavie c-turos.
Tom. II p. 126 (a. 1512) : nuncium nostrum ... accepimus ... propediem apud nos c-turum.Praec. iur. t. t. stawić się w sądzie; coram iudice comparere
KodWp I p. 121 (a. 1232) : Christianus episcopus ... coram me in Poznan c-ns ... ecclesiam ... abbati ... consignavit.
KodKKr II p. 38 (a. 1372) : coram quo iudicio Iekil ... principaliter c-tus hortum suum ... resignauit.Ita saepius. Additur personaliter ( KsgPozn p. 138, a. 1424 et saepius), principaliter ( ).
Constr.
a.
sq.
dat.
Lites II p. 314 (a. 1413) : procurator ... c-tit iudici.Ita saepius. b. sq. ad :
RHist I p. 287 (a. 1537) : c-ns personaliter ad acta publica.c. sq. coram et saepius. d. sq. in c. abl.
KsgCzer p. 92 (a. 1416) : Szegotha ... in judicio c-tus recognouit.Ita saepius.
N. trans. postawić kogoś; aliquem sistere
KodWp II p. 1 (a. 1288) : abbas ... personas in hac pagina subscriptas coram nobis et baronibus terre c-ns.
3.
a.
zamieszkać, osiedlić się gdzieś na stałe, przebywać, mieszkać; stare, commorari, habitare.
Constr. sq.
in c.
abl.
b.
zostać, pozostać; manere
DŁUG. Hist. I p. 527 : qui in illo castro c-re non ausus ... ex castro egressus erat.
Ib. IV p. 684 : monenti se obtemperans ... in officio locoque c-tit.
4.
zawinąć do portu, stanąć na kotwicy; navem appellere.
II.
de rebus
A.
propr.
1.
stać, opierać się na czymś; stare, niti
VITELO Opt. p. 18 : si idem angulus super centrum unius aequalium circulorum et super peripheriam alterius c-at etc.
DŁUG. Hist. I p. 2 : grossitudo fundamenti tricentorum passuum erat, ut opus erigendum ... solidius c-ret.
CorpJP III p. 291 (a. 1513) : talibus fundamentis regna et principatus firmiter c-unt.
2.
de terris, vicis sim.: leżeć, znajdować się, być położonym;
esse, iacere, positum esse
KodKKr I p. 76 (a. 1259) : villis et possessionibus eiusdem cathedralis ecclesie ... que in nostro dominio c-unt.
Lites I p. 67 (a. 1339) : terris et terminis infra regnum Polonie c-ntibus.Ita saepissime.
Item de ense picto
ArHist III p. 447 (a. 1587) : de armis Ostoya, videlicet ense inter duos menses c-nte.
Syn.
iacere (
KodWp III
p. 352, a. 1370).
Constr.
a.
sq.
ad:
DŁUG. Op. p. 561 (= 55 F. ): arbores ... quarum ... tertia ad caudam ursi c-it.b. sq. ex:
KodWp III p. 352 (a. 1370) : quitquid ex hac parte fluvii ... pratorum seu quarumvis aliarum utilitatum iacet et c-it.c. sq. in c. abl. et saepissime. d. sq. infra e. sq. prope:
StPPP VIII p. 559 (a. 1398) : qui mansi prope granicies Libsca Wola c-unt.f. sq. adv. loci
APozn I p. 65 (a. 1440) : omnia bona hereditaria, pecuniaria, censuaria, ubilibet c-ntia.
Ksg Przem II p. 124 (a. 1452) : ad bona sua ... vbicumque c-arent.
ZabDziej II p. 334 (a. 1486) : bona ... ubique locorum c-ntia.
B.
transl.
1.
in aliqua re
polegać na czymś, zasadzać się, opierać się na czymś; aliqua re niti, inniti, in aliqua re positum esse.
N. fere i. q.: mieścić się w czymś, zawierać, być objętym czymś, wchodzić w skład czegoś; contineri, comprehendi
KodWp II p. 168 (a. 1299) : quedam bona ... cum ecclesia ... et suis pertinendis, que in proprietatibus et decimis c-unt.
KodKKr I p. 159 (a. 1321) : dictus locus partim c-it in silua, partim in virgultis.Ita saepissime.
N. constr.
a.
sq.
abl.
Tom. VI p. 111 (a. 1522) : religionis auctoritatem, qua reliquae hominum auctoritates ... c-unt.b. sq. in quantum :
ZABOR. p. 32 : prima vita carnalis ... ducit ad interitum et c-it in quantum homo sensualia et carnis desideria insequitur: secunda vita politica est bona, quae c-it in quantum homo secundum rationem ordinat actiones sensitivas.
2.
składać się z czegoś; compositum esse, constare.
Constr. sq.
ex vel in c.
abl.
III.
1.
ostać się, nadal istnieć, trwać, być, utrzymywać się; permanere, durare, exsistere, esse.
Constr.
a.
abs.
b.
sq.
dupl.
nom.
c.
sq.
apud:
CodEp III p. 61 (a. 1452) : secreta ... aput me c-ent scripta tua.d. sq. circa :
WŁODK. Den. p. 191 : haeresis ... c-it circa ea, quae sunt vere a Christo tradita.
ZabDziej II p. 566 (a. 1489) : ad tollendum et levandum omnia et singula debita, ubicunque c-ant circa quosvis debitores.e. sq. in c. abl. f. sq. adv. vel locut. adv.
KsgŁawKr p. 130 (a. 1375) : ultra IIII annos c-et hec obligacio.
StKapWł p. 63 (a. 1500) : aedificia ... nunc et in futurum c-ntia instauret et reparet.
ArHist XI p. 177 (saec. XVI) : iustitiam, sine qua nulla societas diu c-re potest.Praec.
a.
phil. istnieć, trwać, pozostawać, bytować; exsistere, esse, remanere.
Saepius additur
adv.
vel
locut.
adv.
,
v.
gr.
cognoscibiliter (
BYSTRZ. Log. fol. f IVb)
, entitative (
ib.
), in mediocritate (
STOB. Aret. fol. c VIb)
, per se (
VITELO Persp.
p. 133
).
b.
sq.
sub
być (pozostawać, utrzymywać się) pod czymś,
tj. pod czyjąś władzą, podlegać; subditum esse, subesse
StSyn III p. 31 (a. 1320) : subditi sub eorum regimine c-ntes.
StPPP I p. 44 (a. 1347) : quum ... omnis creatura c-at sub vitio.Ita saepius.
Syn.
perdurare (
PP II
p. 192, a. 1454)
, remanere (
Dogiel IV
p. 167, a. 1466).
Eodem sensu sq.
in:
StPPP IX p. 135 (a. 1488) : que scultecie c-unt in iure Thevthunico (item PP II p. 192, a. 1454).
c.
zastępuje słowo posiłkowe być; fungitur vice verbi esse
StPPP II p. 137 (a. 1402) : ad relationem domini Cracouiensis, cui litera predicta scripta c-it.
2.
locutiones variae
a.
circa plenam et lucidam rationem
być przy rozumie, przy zdrowych zmysłach; bona ratione uti (cf.
supra 398,17 sqq.
KodMp II p. 265 (a. 1329) : ego Segneus ... memoratis fratribus ... confero et lego, circa plenam et lucidam racionem c-ns, sexaginta marcas.
b.
apud aliquem
pozostawać w czyichś rękach, w czyjejś mocy, zakresie działania; penes aliquem, in alicuius potestate positum esse
PommUrk II p. 116 (a. 1264) : donatorum ratihabitio vel reuocatio apud nos c-at.PP II p. 190
( a. 1454) : plenam principandi ... apud se c-re ... potestatem.
DŁUG. LibBen I p. 605 : cura omnis animarum parochiae, quae hactenus apud praepositum c-bat, in vicarios transfusa est.Ita saepius. Eodem sensu sq. in c. abl.
StPPP III p. 13 (a. 1532) : iudicia regni nostri, in quibus iuris et iustitiae dispensatio c-it.
c.
in gratia alicuius
(e Pol. ) być zdanym na czyjąś łaskę; alicuius voluntati et arbitrio dedi (cf. Słownik staropolski s.
v.
miłość)
ArPrawn IV p. 2 (saec. XIV) : statuimus, quod quicunque in iudicio cultellum extraxerit et aliquem vulneraverit, in gracia nostra c-at.
VL p. 49 (saec. XIV) : si captus fuerit per quempiam, in gratia nostra c-at, nec propter captivitatem ejus ... debet aliqua indignatio ... suboriri.Ita saepius.
Item de
alicuius vita:
CorpJP IV p. 54 (a. 1523) : talis rebellis ... mancipatus turri includatur et ipsius vita in gratia nostra c-at.
d.
in
voluntate (libertate, potestate) alicuius
być zależnym od czyjejś woli; alicuius arbitrii esse
PommUrk III p. 419 (a. 1300) : in voluntate vero illius ... c-et, quibus elemosinis ... voluerit ... subuenire (cf. ib. IV p. 392, a. 1309).
StPPP VIII p. 258 (a. 1388) : si amodo sibi eundem censum recipere ab eisdem placuerit, hoc c-at in sua voluntate.
DŁUG. Hist. V p. 423 : bellum ... an debeat vel ne Turco inferre, non in sua ... voluntate c-re.
Id. Op. p. 61 : Divinas ... ac humanas leges in sua se arbitraretur potestate c-re.
CorpJP III p. 324 (a. 1515) : istud enim in libertate eorum c-et, ut etc.
e.
impers. pozostaje do woli, zależy;
ex alicuius arbitrio pendet, in potestate est
GALL p. 471(=141,4 M. ): vestrae quidem caesareae potestatis c-it ire vel redire.
KodWp III p. 558 (a. 1385) : defendere ... promittimus, in quantum in nobis et nostris successoribus c-it.
f.
ab aliquo
zależeć od kogoś; ex aliquo pendere
ArPrawn I p. 376 (a. 1527) : suae maiestatis, a quo salus et defensio cleri c-it.
g.
sq.
adversum
powstać przeciw komuś; se commovere contra aliquem.
h.
in se
rozciągać się; patere
KodMp IV p. 374 (a. 1441) : ita longe et late, sicut hoc ipsum predium cum agris suis et omnibus vtilitatibus alijs, ad hoc ipsum predium spectantibus, in se c-it.
3.
singulare rhet. : móc być przedmiotem sporu sądowego; in iudicio agi posse (de lite)
CALLIM. Rhet. p. 14 : in causis, que c-unt (Gr. ἃ συνέστηκε et τὰ συνεστῶτα,), id est que in iuditium venire possunt; multe enim sunt cause, que non c-unt, neque ab oratore sunt suscipiende.Ita ib. saepius.
IV.
sq.
in
c.
abl.
obstawać, upierać się przy swoim zdaniu; constare, perseverare in sua sententia.
V.
impers.
consistit
(confunditur c. voce
constat)
i. q. constat, certum est; jest rzeczą wiadomą, znaną
*Somm. I p. 978 (a 1350) : quamvis de jure ... c-at, quod vasallo ... moriente feodum ... ad ipsius feodi dominum ... revertatur.
*Dogiel I p. 56 (a. 1440) : prout hoc ex literis suis clare c-it.