Ogólne
Pełne hasło
Więcej

AGER-1

Gramatyka
  • Formyager, agger, anger, agrum,
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -i -i
  • Część mowyrzeczownikrzeczownik
  • Rodzajmęskinijakiżeńskiżeńskinijakinijaki
Znaczenia
  • a.
    • α.
    • β. pl.+ pole
    • γ.
  • b. gen. sg. dat. acc. sg. abl. sg. acc. pl.+ agerii: agri: agerum: agerem: aggerem: aggere agere: ageros:
  • I. campus, terrae (praec. cultae) portio. Ponieważ wyraz ten miał — jak polskie ‘pole’—nader ogólne i nieokreślone znaczenie, bywa bardzo często uzupełniany glosą polską, która to znaczenie precyzuje; quae vox cum significatione generali atque proinde satis ambigua praedita sit (ut Pol. 'pole'), frequentibus glossis, quae vim eius definiant, illustrari solet:
    • α. + novalis nuper exstirpata silva ad colendum praeparatus
    • β. + culti et inculti deserti desolati
    • γ. + hiemales in quibus autumno seminatur
    • δ.
    • ε. + diei unius diei spatio excolendus
    • ξ.
  • II. regio,terra.

Pełne hasło

AGER s. AGGER s. ANGER, -i m. et AGRUM, -i n.
  • F.
  • Th.
  • S.
  • Dc.
  • BJ.
  • A.
  • N.
[
a. de genere
α. f.
ZabDziej I p. 130 (a. 1495) : que ager,
cf. ib: 165 (a. 1514) et
222 (a. 1532) : quartale agri, que sed utroque loco suspectum, quia pron. quae item ad quartale (Pol. ćwierć
f.!) referri potest].
β. n. (certe ex Pol. pole n. )
StPPP VII p. 825 (a. 1400) : agrum dictum «nywa».
KodKKr II p. 329 (a. 1408) : predicta agra.
Cf. agrum: PP III p. 86 (a. 1441) ; StPPP XII p. 206 (a. 1457) ; ZabDziej I p. 111 (a. 1486) ; StPPP XI p. 77 (a. fere 1467) ; ArPrawn I p. 224 (saec. XV) ; ib. VI p. 55 (a. 1527). ;pl. agra: AGZ XI p. 29 (a. 1427) ; StPPP XII p. 79 (a. 1455) ; AGZ II p. 220 (a. 1478) ; ib. XVIII p. 387 (a. 1498) ; ib. p. 431 (a. 1501).
γ.
ZabDziej I p. 274 (a. 1548) : hoc ager.
Ib. p. 299 (a. 1552) : hec ager iacet ... desertum.
StPPP XII p. 213 (a. 1546) : quod ager.
b. de declinatione: gen. sg. agerii:
KodPol III p. 149 (a. 1287) : cum … campo agerij.
dat. sg. agri:
ZabDziej I p. 226 (a. 1533) : appropriando suo agri.
acc. sg. agerum:
AGZ XIV p. 71 (a. 1442) : habent agerum.
item agerem:
KsgGrWp II p. 226 (a. 1394) : acquisivit wlgariter «rola» agerem.
vel aggerem:
DokSul p. 364 (a. 1394) : kmethones ... arare et aggerem preparare ... ad yemmalia et ad estivalia ... sint astricti.
abl. sg. aggere vel agere:
AKapSąd II p. 673 (a. 1494) : mulieris de agere capitulis.
RH II p. 125 (a. 1486) : in agere alias «na roly».
acc. pl. ageros:
KsgMaz I p. 159 (a. 1414) : campos, ageros, prata.]
I. pole, obszar ziemi (zwłaszcza uprawnej); campus, terrae (praec. cultae) portio. Ponieważ wyraz ten miał — jak polskie ‘pole’—nader ogólne i nieokreślone znaczenie, bywa bardzo często uzupełniany glosą polską, która to znaczenie precyzuje; quae vox cum significatione generali atque proinde satis ambigua praedita sit (ut Pol. 'pole'), frequentibus glossis, quae vim eius definiant, illustrari solet: «budowanie» AGZ IX p. 131 (a. 1487) . «jutrzyna» StPPP XII p. 422 (a. 1496) . «laz» DokSul p. 363 (a. 1494) et saepius. «mórg» Visit. p. 533 (a. 1539). «nawsie» StPPP II p. 880 (a. 1491) . «niwa» PrPol p. 158 (a. 1399) et saepius. «obszar» AGZ VIII p. 50 (a. 1402) et saepius. «pasznia» KodKWil I p. 230 (a. 1451) . «plosa» APozn I p. 411 (a. 1467) . «pole» StPPP XII p. 79 (a. 1455) . «prasne» AGZ XIII p. 3 (a. 1436) . «rola» KsgGrWp II p. 226 (a. 1394) et saepius. «ściernia» ArSang II p. 272 (a. 1498) . «ślad» KodKWil I p. 371 (a. 1480) . «stajanie» StPPP VIII p. 805 (a. 1400) . «tłok» StPPP IX p. 199 (a. 1524) . «wzor» AGZ XIII p. 557 (a. 1468) et saepius. «zagon» TPaw IV p. 238 (a. 1399) . «źreb» PP VI p. 70 (a. 1432) .
N. locut.
α. novalis pole świeżo wykarczowane pod uprawę; nuper exstirpata silva ad colendum praeparatus
StPPP II p. 942 (a. 1501) : a solucione decime de a-is noualibus ... erunt...exemti.
Visit. p. 348 (a. 1511) : ibi sunt a-i novales et aduc extant stipites secus viam.
Simili sensu
a-os exstirpare et eradicare ( AKapSąd III p. 200, a. 1519) ; silvam in a-os deducere ( AKapSąd III p. 199, a. 1519) ; de nova radice a-os praeparare ( AKapSąd III p. 99, a. 1503).
β. culti et inculti ( Lites I p. 425, a. 1311 et passim, cf.
KodTyn p. 162, a. 1382 : super a-is cultis dictis «starzina»;
et
KsgHenr p. 22 : in paratis a-is)
vel deculti (
StPPP VIII p. 47, a. 1381) vel deserti ( AKap Sąd II p. 14, a. 1415 et passim) vel desolati ( KodKWil I p. 458, a. 1493 : a-um desolatum vulgariter «pusthowczyszną») vel vacantes ( KsgHenr p. 16 ).
γ. hiemales zasiane ozimym zbożem; in quibus autumno seminatur
StPPP II p. 440 (a. 1438) : a-os yemales wlgariter «ugorne».
ŁASKI LibBen II p. 530 : a-os hiemales «ugory» appellatos,
cf. StPPP VIII p. 534 (a. 1398) ; DŁUG. LibBen I p. 198 .
Opp.
aestivales cf.
δ. additionales cf.
ε. diei obszar pola, który należy obrobić w ciągu 1 dnia; unius diei spatio excolendus
KodWp III p. 43 (a. 1355) : a-um diei perficere.
ξ. ad duos (quattuor, sex) boves cf.
II. cum nomine populi: okolica,ziemia; regio,terra.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)