Ogólne
Pełne hasło
Więcej

EXPENSA

Gramatyka
  • Formyexpensa, expensum, expansa, expanssa, expenssa
  • Etymologia ap. nos saepissime pl.
  • Odmiana -ae -i
  • Część mowyrzeczownikrzeczownik
  • Rodzajżeńskinijaki
Znaczenia
  • I. propr. propr. wydatek, koszt, nakład
  • II.
    • 1. środki utrzymania, utrzymanie, wyżywienie
    • 2. środki żywnościowe, zapasy żywności, żywność
      • α.
      • β.
    • 3. sg. spiżarnia
  • III. wyposażenie w ogóle

Pełne hasło

EXPENSA, -ae f. et EXPENSUM, -i n. scr. expansa,,expanssa,,expenssa (ap. nos saepissime pl.)
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • B.
  • L.
  • A.
  • H.
  • Ha.
  • N.
  • K.
[generis m., cf. infra 1459,18 . formae decl. III. acc. pl. expenses
Zaranie Śląskie XIV p. 50 (a. 1454) : super domini expenses.
abl. pl. expensibus:
DokMp I p. 255 (a. 1392) : in expensibus domini.
KsgKaz p. 339 (a. 1395) : VII gr. ... recepit ... pro expensibus versus Czweyen.
Ib. p. 356 (a. 1396) : I sexagenam ... pro expensibus versus Korczin ad regem.]
I. propr. wydatek, koszt, nakład; impensa, sumptus. Glossa Pol.
AGZ XVIII p. 469 (a. 1504) : decem mare. ... pro e-is, alias «za naklad», quas fecit super medicum. Opp. perceptum (
LibProm p. XXVI, a. 1415 et saepius).
Dicitur
expensarum gravamen ( AKapSąd III p. 360, a. 1471) vel sumptus ( ArHist XI p. 118, a. 1568) .
Constr.
a. sq. gen. , v. gr. honestatis ( SSrSil I p. 302, a. 1432) , litis ( StPPP VII p. 486, a. 1410 et passim; cf. Th. V 2, 1646,41 sqq.). b. sq. in a . abl.
PP III p. 208 (a. 1451) : quoscumque impensos aut e-os in legationibus.
Occ. dochód; proventus:
ib. II p. 176 (a. 1453) : sibi e-as in zuppis nostris ... in moneta quattuor marcas, videlicet ad quelibet quattuor tempora per marcam ... donauimus. Iuncturae verbales
α. expensam (-as) vel expensum (-a) ad (circa) aliquid, pro (super) aliqua re (aliquid) facere, ferre; simili sensu agere ( PommUrk V p. 441, a. 1319) , contrahere ( KodUJ II p. 10, a. 1442) , erogare ( PommQu p. 3, a. 1359) et saepius, expendere ( ZabDziej IV 1 , p. 33, a. 1549 et saepius), exponere ( ArPrawn VIII p. 117, a. 1412 et saepius; item aliquid in expensis: PP V p. 2, a. 1420) , (ex)solvere ( KodPol I p. 19, a. 1207 et saepius), habere ( KodMp II p. 167, a. 1287 ; CracImpr p. 49, a. 1507) , impendere ( ArPrawn X p. 122, a. 1403 ; alicui: AKapSąd II p. 812, a. 1520) , incurrere ( PommUrk V p. 144, a. 1313 et saepius), percipere ( APozn I p. 152, a. 1449) , portare ( LhnUrk II p. 34, a. 1358) , praestare ( ArPrawn VII p. 20, a. 1566) , solvere ( KodUJ I p. 50, a. 1403 , subigere ( TPaw I p. 40, a. 1503 ; AKap Sąd III p. 103, a. 1504) , sumere (i. ferre IusMet p. 246, a. 1544) , sumptuare ( StPPP II p. 955, a. 1505).
Opp.
compensare ( AKapSąd III p. 369, a. 1476 et saepius), consequi ( ib. p. 380, a. 1500) , alicui instaurare et recuperare ( ZabDziej IV 1 , p. 19, a. 1547) , refundere ( PommUrk V p. 144, a. 1313 ; item expensarum refusio: AKapSąd III p. 374, a. 1490, eodem sensu satisfactio: DokKKr I p. 32, a. 1313) , resarcire ( DŁUG. Hist. III p. 181 ) , solvere ( PommUrk V p. 441, a. 1319).
β. aliquem in expensis gravare ( CorpJP III p. 7, a. 1506) , in expensas inducere ( StPPP II p. 795, a. 1473) , item expensas ab aliquo exigere ( ZabDziej III p. 297, a. 1493) .
Locut. adv.
de (in, sub) alicuius (praec. suis, propriis) expensis (-a) ( KodPol I p. 19, a. 1207 ; KodWp I p. 27, saec. XIV in.in et passim). Simili sensu in (supra, super) alicuius expensas (-am) ( PommUB p. 580, a. 1307 ; LhnUrk I p. 122, a. 1312 et saepius).
II.
1. środki utrzymania, utrzymanie, wyżywienie; rerum ad usus vitae necessariarum praestatio, victus
HistTart p. 95 : nunciis, quos mittit dux Tartarorum ... dantur gratis e-e ... extraneis tamen nunciis dantur e-e tenues.
PommUrk IV p. 165 (a. 1304) : indulsimus burgensibus ... ut ... possint habere capturam piscium tantum quoad e-as eorundem.
KodWp III p. 183 (a. 1361) : fratribus contulimus ... piscaturam ... ad eorum e-um.
Ita saepius. Cf. Th. V 2,1647,7 sqq.
N. vocis explicationem
StPPP XII p. 542 (a. 1528) : regens tenetur dare e-as, hoc est prandium, praelibationem et coenam.
Simili sensu
expensarum auxilium ( AKapSąd III p. 183, a. 1514) , subsidium ( PommUrk II u. 263, a. 1272) , sustentatio ( DokMp I p. 270, a. 1396). Praec. utrzymanie księcia i jego urzędników (jako ciężar prawa książęcego); iuris feodalis onus, quo subditi principi eiusque magistratibus victum praebere cogebantur
KodMp II p. 100 (a. 1255) : hospitalis bona ... duximus ... absoluere ... ab ... omnibus omnium e-arum principis solutionibus.
Ib. p. 104 (a. 1256) : beneficiarii ... exactiones ... e-as uel iura ... in ... villis non valeant extorquere.
PommUrk VII p. 371 (a. 1320) : ab omnibus exactionibus ... ab e-is qui «pryazd» dicuntur debent esse liberi coloni.
2. środki żywnościowe, zapasy żywności, żywność; alimenta, victus
KodWp I p. 287 (a. 1253) : hospites cum e-is venalibus ad ipsam civitatem venientes a theloneo et monetha liberos facimus.
PEREGR. fol. m 5b : dominus ... conuiuium instituit, loca praeparavit, in quibus e-e parate sunt, ne ergo e-e perirent, vocavit (ed. -ret) alios (alluditur ad Vlg. Matth. 22,3 sqq. ).
Cf. Th. V 2,1647, 35.
Praec. militum commeatus
KodWp II p. 66 (a. 1292) : currum ... unum sine e-is ad expedicionem cum duobus equis ... mittere.
ChrMP p. 575(= 103 K.): dux Pomoraniae ... collecto exercitu e-as deduxit in Nakel.
Ita saepius. Ad 1—2: glossa Pol.
GLb p. 38 : e-ae «strava».
Iuxta posita
victus ( KodUJ IV p. 69, a. 1517 et saepius), victualia ( DŁUG. Hist. III p. 296 ) , mensa (id. LibBen I p. 204; ib. p. 216 ) .
Iuncturae verbales
α. expensam (-as) alicui, pro (aliquo) (ad)ministrare ( KodMp II p. 229, a. 1313 ; RachJag p. 5, a. 1389 ; KsgŁawKr p. 260, a. 1394 et saepius), credere ( ARect I p. 366, a. 1494) , dare ( HistTart p. 95 et saepius;
N. glossam Pol.
AGZ XV p. 565, a. 1499 : Stanislao debet dare e-am alias «vyrzo/dzycz go»),
praebere ( DŁUG. Hist. III p. 296 ), procurare ( Lites I p. 23, a. 1320) , providere ( Tom. III p. 285, a. 1514) .
Simili sensu
aliquem expensis fovere ( APozn II p. 69, a. 1478) , providere ( AKapSąd III p. 138, a. 1509) , tractare ( ArHist VI p. 183, a. 1463) , procurare ( DokMp I p. 133, a. 1363 et saepius; etiam in expensis ib. p. 51, a. 1338) , in expensis tenere ( HistTart p. 95 et saepius), item alicui de (in) expensis providere ( KodMp II p. 229, a. 1313 ; ArPrawn V p. 467, saec. XV ex.ex).
β. expensas habere ( PEREGR. fol. m IIIb et saepius; apud aliquem: ARect I p. 16, a. 1469) , ducere ( DŁUG. Hist. III p. 265 ) , percipere ( ZabDziej I p. 35, a. 1483) , sibi procurare ( ArLit I p. 4, a. 1421) , quaerere et ordinare ( KodUJ IV p. 69, a. 1517 ; ib. p. 78, a. 1519) , tenere ( ArLit I p. 3, a. 1421) , item comedere ( StPPP II p. 731, a. 1467 et saepius), consumere ( KsgKaz p. 198, a. 1387).
Item
in expensis manere (cum aliquo: PommUrk III p. 263, a. 1296), quin etiam iacere ( AGZ XIII p. 52, a. 1437) .
3. sg. spiżarnia; cella penaria
Ztschr. II p. 236 (a. 1491) : mensatori pro ianua in e-a.
Ib. infra: pro sera ad e-am.
RachWaw p. 124 (a. 1529) : in turri ... ubi erat e-a magnae procurationis.
III. wyposażenie w ogóle; apparatus in universum
CodVit p. 909 (a. 1430) : rex ... contra Cruciferos cum e-is et inpensis processit.
Cf. Th. V 2,1647,46 sq.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)