- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- L.
- A.
I.
praevalet notio expergefaciendi, exagitandi, citandi, movendi
A.
propr.
et in imagine
1.
homines: budzić ze snu, odrętwienia itp.
; e somno, torpore
sim. expergefacere. Saepe mediopass. obudzić się, ocknąć; expergisci, evigilare.
N. constr. sq. ab:
StPPP I p. 125 (saec. XIV med.med) : a torpore et pigritia tales ... e-emus.
Theiner II p. 301 (a. 1505) : dormientes ... a somno metu excitantur.
Praec.
a.
(per similitudinem) mortuos: wskrzeszać z martwych; a morte in vitam revocare, vitae reddere, exsuscitare
DŁUG. Op. p. 44 : Christus ...primus ad immortalitatem corpus suum e-vit.Cf. Th. V 2,1258,38 sq.
b.
wydawać, rodzić;
edere,generare
WODKA p. 237 : coniunctio infortuniorum Saturni et Martis multa mala insinuat et propter locum Mercurij quasi novum ibi prophetam e-bit.Cf. Th. V 2,1260, 64 sqq.
c.
powoływać, wzywać; evocare, accersere, citare (ad certum quendam locum vel usum,
v.
gr.
ad expeditionem, ad occupandum terram infidelium).
Praec.
iur. pozywać przed sąd; in ius vocare.
N. constr. sq. enunt. obi. c.
quod :
StPPP II p. 409 (a. 1435) : Nicolaus existens aduocatus e-uit kmethones quod ... domino Marcissio laborare nolunt.
2.
res: wprawiać w ruch, wzniecać, wzbijać; agitare, concitare, movere (v.
gr. pulverem).
B.
transl.
1.
homines (eorumve animum, corda, ingenium, mentes)
a.
pobudzać, podniecać, zachęcać, namawiać, nakłaniać do czegoś; concitare, stimulare, adhortari, compellere ad aliquid faciendum.
Additur
per meditationem
(infra 1335,3
promptius
KodMp IV
p. 433, a. 1444)
. N.
refl.
MATTH. Dial. fol. C XVIIIb : exercendo se in virtutibus et e-ndo se per meditationem ad ... profundam humilitatem.Cf. Th. V 2, 1263,4 sqq. N. locut. in risum excitari wybuchnąć śmiechem; cachinnum tollere
RFil XXV p. 140 (a. 1466) : ex hoc ... episcopus in risum maximum est e-tus.
b.
wzburzać,podburzać,drażnić, niepokoić; commovere, irritare, sollicitare.
2.
res:powodować, wywoływać, wzniecać, wzbudzać; commovere, concitare, conflare,
v.
gr.
ambiguitatem, controversiam, desiderium, incendium, seditiones.
Pass. stawać się, powstawać, istnieć;
exsistere, fieri, oriri.
N.
pulsum campanarum
uderzyć, bić w dzwony;
i.q. campanas movere, pulsare
MonStp p. 590 (a. 1595) : sub tempore ... praedicationis... pulsum campanarum in turri... e-re.
N.
locut.
α.
actionem
(aliter infra 30)
sibi cum aliquo
mieć do czynienia z kimś; negotium cum aliquo habere
Tom. II p. 247 (a. 1513) : non est opus, ut cum illo Cruciferorum magistro aliquam ... impertinentem actionem istic mihi e-em
β.
curam alicui
napełnić troską, zaniepokoić;
i. q. sollicitare aliquem
DŁUG. Hist. I p. 549 : movit ea novitas Boleslaum et plurimam illi ... curam e-vit.
Praec.
a.
iur.
α.
actiones judiciales, clamorem super aliquem,
item
querelam
wytoczyć komuś proces, wnieść skargę; in ius vocare
ZapSądWp p. 111 (a. 1402) : non debet actiones iudiciales super ipsum Pradel e-re et proponere.
ŁASKI ComPriv fol. 220b : actor dicat ei reo, quod ad iudicium reuertatur et si noluerit, clamorem e-et super eum et ipsum capiat tanquam furem.
Ib. fol. 228b : in omni loco licet querelam e-re.
β.
impedimentum, quaestionem alicui
zgłaszać sądowne pretensje; iure aliquid sibi vindicare
KodMp IV p. 34 (a. 1391) : si ... quispiam opponens se pro dicta parte hereditatis vellet dicto domino ... questionem e-re etc.
ZabDziej IV 1, p. 53 (a. 1551) : nullum ... impedimentum ea in re amplius ... sorori suae ... e-re bona fide promisit.Occ. sententiam wydać, ogłosić wyrok, wymierzyć sprawiedliwość; i. q. ferre, dicere, iustitiamexercere,exsequi
KodUJ V p. 2 (a. 1549) : in eos poena capitis sumus animaduersuri propterea, quod non e-ta magistratus sui legitimi sententia ... turbant pacem.
b.
wzmacniać, krzepić; corroborare, confirmare,
v.
gr. animum, brachium (i. potestatem) vires corporis.
Constr. ad
1—2: a.
sq.
dat.
b.
sq.
abl.
c.
sq.
ad
(saepe
c.
gerundio).
d.
sq.
adversus :
DyplŻyd p. 33 (a. 1523) : e-rentur tumultus adversus ... Iudeos.
Ib. infra adversus communitatem ... Iudeorum ... ac contra ... bona ipsorum aliquos tumultus clam ... e-ri.e. sq. contra. f. sq. ex. g. sq. in c. acc. vel abl. h. sq. inter :
HistTart p. 99 : raro ... seditiones inter eos e-antur.
KodKKr I p. 121 (a. 1286) : discordiarum discrimina ...inter... episcopum ... ac nos ... fuerant e-ta.Ita saepius. i . sq. super c. acc. , et saepius. k. sq. inf.
KodMaz(K) p. 118 (a. 1187) : Crivosandum ... e-vit inimicus homo injuriose reclamare capellam beati Benedicti.Cf. Th. V 2, 1263,1 sqq. l. sq. enunt. fin.
II.
(praevalet notio erigendi) wznosić, budować, wystawiać; erigere,exstruere,aedificare,
v.
gr. aedificium, aggeres, castellum, saepes.
Additur
suis sumptibus (
DokPaul
p. 144, a. 1421).
Occ.
α.
geom.
lineam (rectam, perpendicularem)
wykreślić,wyprowadzić; ducere
COPERN. Rv. p. 59 : si ex K ... in subiecto plano recta linea e-retur, comprehendet quoque cum KD angulum rectum.
Ib. p. 212 : perpendicularis e-etur BD ipsi AEC.
β.
emporium
założyć, urządzić; instituere, condere, creare
Tom. I p. 222 (a. 1511) : in ... casu hujus emporii per vos in detrimentum regni nostri inconsulte e-ti.Cf. Th. V 2,1258, 71 sqq.
Constr.
a .sq.
dat.
,
b
.sq.
ex. c.
sq.
in
c.
abl.
d.
sq.
usque ad
wysunąć,przysunąć; (aedificando) admovere
SSrSil XVII p. 48 (a. 1506) : aliquod (i. aliquot ) castella trabibus texta ... usque ad flumen e-ta sunt.e. sq. adv.