Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DIVIDO

Gramatyka
  • Formydivido, dividens, , divisum
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -si s. divissi, -sum s. divissum -ntis -i
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajnijaki
Znaczenia
  • I.
    • A. concr.
      • 1. rozłupać, rozpiłować, rozciąć
        • α. rozgryzać
        • β. + mare (fluvium) pass. rozbić sięutorować przejście (przez morze, rzekę)
      • 2. + exercitum dzielić na oddziały
    • B. abstr.
      • 1. rozróżniać, wyróżniać, przeprowadzać podział (zwł.log.)
      • 2. log. log. t. t. oddzielać od siebie dwa pojęcia tj. tworzyć sądy przeczące
      • 3. math. math. dzielić (liczby)
  • II.
    • A.
      • 1. propr.+ res oddzielać, rozgraniczać
      • 2. rozdzielać, wprowadzać rozłam
    • B.
      • 1. + aliquid a. ad. b. in c. in d. pro e. pari (aequali) portione (sorte ex aequo ad aequam divisionem per medium (medietatema. Th. b. adc. cum inter. dzielić na części, rozdzielać, przeprowadzać podział (zwł. majątku)wydzielić komuś przysługującą mu część majątku
      • 3. + alicui ad manusrozdzielać

Pełne hasło

DIVIDO, -ere, -si s. divissi, -sum s. divissum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • L.
  • A.
  • N.
[3. pl. ind. perf. act. dividerunt:
KsgKaz p. 572 (a. 1411) : qui scisserunt vel dividerunt ligna.]
I.
A. concr.
1. rozłupać, rozpiłować, rozciąć; (di)scindere, dissecare, praec. ligna, item corpus hominis.
Syn.
caedere ( StPPP II p. 795, a. 1473) , scindere (cf. supra 2), secare ( StPPP XII p. 482, a. 1533).
Dicitur
per medium ( Lites I p. 275, a. 1339) , in frusta ( SSrSil I p. 387, saec. XV ex.) ; item ad quattuor partes ( StPPP II p. 795, a. 1473) : eum ad quatuor partes cedisti et gladio d-sti ... alias «rossyeklesz gy myeczem».
Additur abl. instr. (v. gr.
gladio, serra) vel constr. sq. cum :
RFil XXIV p. 62 (saec. XV in.in) : cum lyma ... eum d-ndo.
N.
α. rozgryzać; mordicus frangere
GŁOG. Phys. fol. A 4b : alii dentes quasi d-ntes dicunt.
β. pass. rozbić się; rumpi
MARTIN. OP. Chr. p. 60 : quod ovum in terram decidens d-sum est.
Occ. mare (fluvium) utorować przejście (przez morze, rzekę); remotis undis viam aperire (e Vlg. 4 Reg. 2, 14 MARTIN. OP. Serm. p. 383 nlb. et saepius).
2. exercitum dzielić na oddziały; in cohortes disponere.
B. abstr.
1. rozróżniać, wyróżniać, przeprowadzać podział (zwł.log.); distinguere, disiungere (praec. log. t. t.).
Additur
divisione ( Gramm. p. 161 ) , item per divisionem ( WROCŁ. Epit. fol. d Iia) .
Distinguitur
immediate ( BYSTRZ. Log. fol. r IIIa et saepius), quantitative ( ExPhys fol. s IIIb) , intensive (opp. extensive ib. fol. s IVb) , in infinitum ( WROCŁ. Epit. fol. d IIa et saepius), ex opposito ( BYSTRZ. in MatFil IV p. 85 ) .
N.
membrum dividens człon podziału; quod divisione efficitur
BYSTRZ. Log. fol. y Ia : in omni bona diuisione membra d-ntia debent contineri sub d-so.
Item
abs.
loco
subst. dividens,, -ntis (atque part. perf. divisum,, -i n. to co jest dzielone; quod dividitur) ib. fol. 1 VIb : illa diuisio non est sufficiens ... quia d-sum debet praedicari de d-ntibus.
Constr.
a. sq. ab. b. sq. in c. acc. c. sq. per :
WROCŁ. Dial. fol. H IIb : locus differentie maxime d-itur per locum intrinsecum, extrinsecum et medium.
Ib. fol. J Va : domus d-itur per parietem, tectum et fundamentum.
Cf. Th. V 1 1608, 27 sqq.
2. log. t. t. oddzielać od siebie dwa pojęcia tj. tworzyć sądy przeczące; duos terminos a se separare i. propositionem negativam formare (opp. componere)
BYSTRZ. Log. fol. a Vb : homo ... componendo et d-ndo discurrit de vno ad aliud, qui quidem discursus est argumentatio.
GŁOG. ExLog fol. T VIa : vbi ... cadunt plures compositiones et plures acciones intellectus componentis et d-ntis, ibi sunt plures enuncciaciones.
WROCŁ. Dial. fol. A IVb : negatio ... negans est, que separat vel d-it compositionem predicati cum subiecto, vt cum dicitur: homo non currit.
Ib. infra : negatio infitians non cadit super copulam d-ndo predicatum a subiecto.
Cf. supra //,758, 22 sqq.
3. math. dzielić (liczby); de numerorum divisione.
N. constr. sq.
secundum :
VITELO Opt. p. 4 : denominatio proportionis primi ad secundum dicitur quantitas ... quae maiorem d-it secundum minorem.
4. locut. in imagine confessionem
zataić część grzechów na spowiedzi; quaedam peccata in confessione dissimulare
PEREGR. fol. I Va : effunde cor tuum sicut aquam, non ... sicut vinum ... per quod signantur qui d-unt confessionem.
Cf. ib. fol. n IIa.
II.
A.
1. propr. res oddzielać, rozgraniczać; medium interesse, distinguere, disterminare (praec. de finibus). Additur ab invicem ( Lites II p. 98, a. 1413) , limitibus ( KodWp II p. 101, a. 1295) , certis signis ( ArPrawn I p. 211, saec. XV med.med) .
N.
limitationem :
KodWp III p. 298 (a. 1367) : super d-nda et distinguenda dyocesum limitatione.
Item
licentiam (i. usumfructum) inter aliquos :
DokMp I p. 292 (a. 1399) : via d-it inter eos licentiam in silva ita etc.
2.
transl. homines
rozdzielać, wprowadzać rozłam; discordes reddere, dissociare . Occ. refl.
MARTIN. OP. Chr. p. 403 : electores se in duo d-ntes.
Hoc sensu etiam pass.
* KodWp I p. 101 (a. 1220) : votis vestris d-sis in partes.
Constr.
ad 1—2 : a. sq. ab. b. sq. cum:
Lites II p. 137 (a. 1413) : fluvius ... medians et d-ns... terram Lithwanie cum terra Samagitarum.
c. sq. inter :
MARTIN. OP. Serm. p. 261 nlb. : peccata d-unt inter nos et Deum.
SamlUB p. 192 (a. 1331) : fossatum d-ns inter ecclesiam et fratres.
Cf. Th. V 1, 1601, 39 sqq.
B.
1. aliquid dzielić na części, rozdzielać, przeprowadzać podział (zwł. majątku); distribuere,dispertire, partiri (praec. hereditatem, bona sim.) . Indicatur modus a. sq. ad. b. sq. in c. acc. c. sq. in c. abl.
DokSul p. 351 (a. 1357) : scultetus d-it dictam haereditatem in octo partibus.
d. sq. pro :
Lites I p. 431 (a. 1325) : predam ... d-re seu partiri ... pro communibus expensis utrorumque hominum.
e. sq. locut. adv, v. gr. pari (aequali) portione (sorte : APozn I p. 119, a. 1446 et saepius), ex aequo ( DŁUG. Hist. II p. 350 ) , ad aequam divisionem ( CracArt I p. 71, a. 1424) , per medium (medietatem : StPPP VIII p. 334, a. 1389 et saepius). Indicatur inter quos a. sq. dat.
ChrMP p. 518 : Boleslaus ... quatuor filiis regnum Poloniae d-it.
Cf. Th. V 1 1598, , 64 sq. b. sq. ad :
StPPP II p. 711 (a. 1465) : centum marce ... ad pueros amborum virorum equali sorte d-i debebunt.
c. sq. cum vel inter. Occ. intrans.
StPPP VIII p. 379 (a. 1396) : Woyski debet d-re per medium cum Przibcone in Zrzanczicz.
AGZ XIII p. 206 (a. 1446) : Marcissius cum Abraam debent inter se d-re per medium de emolumentis in prefato molendino.
2. aliquem
wydzielić komuś przysługującą mu część majątku; alicui partem rei familiaris divisae, quae ad eum spectat, tribuere
KodWp II p. 118 (a. 1296) : ipsam terram rex Polonie possedit, dum a patruo suo ... fuit d-sus et separatus.
KsgŁawKr p. 16 (a. 1367) : recongnoverunt fore d-si sic, quod dicta domina ... Andream et Iohannem ... promittit ... quietos ab omni impeticione.
Ib. p. 53 (a. 1369) : Conradus ... ordinavit ... sua bona omnia ... suos pueros et uxorem d-ndo.
TPaw III p. 155 (a. 1390) : Wirzchoslaua Hancam filiam prius d-sit.
Ita vulgo saec. XV—XVI. Additur perpetua divisione ( APozn II p. 39, a. 1473).
Syn.
dissortiare ( AGZ XII p. 77, a. 1440) , separare (cf. ). Occ. refl. przeprowadzić podział majątku; rei familiaris divisionem facere
KsgRachKr p. 91 (a. 1328) : Johannes ... amicabiliter separauit et d-ssit (ed. dimissit) se a sororibus ... dando cuilibet suam partem et debitam porcionem.
Śwink. p. 148 (a. 1426) : Joannes cum... Adamo... debent se d-re per medium.
Simili sensu pass.
AGZ XII p. 118 (a. 1443) : fratres insuper equirea et omnibus rebus domesticis d-si sunt.
Ib. XIV p. 87 (a. 1443) : ad quam villam ipse cum patruo eius ... nunquam fuit d-sus.
Ita saepius. Indicatur quocum: sq. ab vel cum (ut supra). Indicatur divisionis obiectum a. sq. abl. , cf. b. sq. ad, cf. c. sq. pro:
AGZ XII p. 282 (a. 1463) : non est d-sus cum filio suo pro homine Iwan.
3. alicui rozdzielać; distribuere. Additur ad manus :
AKapSąd III p. 379 (a. 1500) : pauperibus ad manus d-ndas et porrigendas V marcas.

Więcej

Słowniki

Korpusy

Lista haseł
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)