Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DEVENIO

Gramatyka
  • Formydevenio, divenio
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ire, -veni, -ventum
Znaczenia
  • I. propr. propr. de motu locali (de hominibus et rebus): przybyć, przyjść, dojść, dostać się dokądś
  • II. transl.
    • A.
      • 1. dojść do czegoś, popaść w coś
      • 2. + de ... addochodzić do czegoś drogą rozumowania
      • 3. + (cum aliquo) ad (in) concordiam sim.:dojść do zgody, porozumienia itp.,układać się o coś, zawierać porozumienie
        • a. dochodzić do porozumienia, umawiać się w jakiejś sprawie, zgodzić się na coś, uzgodnić coś pomiędzy sobą
        • b. + ad (in) finem (bonum) cum aliquo dochodzić końca z kimś) osiągać z kimś porozumienie, dogadać się
      • 4. + ad in reditus venales)osiągnąć
    • B.
      • 1. dojść do jakiegoś stanu, przejść w coś
        • α. + ad (in) oblivionem, ignorantiam
        • β. + in publica monumenta
      • 2. wyjść na coś
      • 3. o spadku: przejść na kogoś, przypaść komuś
      • 4. dochodzić do czegoś (w czasie i miejscu)
        • α. + ad alicuius audientiam:
        • β. + ad lucem wyjść na jaw
        • γ.
        • δ. + ad (in) notitiam (notitiae), ad conspectum, evidentiam
        • ε. + deventum est ad (in) doszło (się), przyszło do czegoś
      • 5. zdarzyć się, zajść, wypaść
      • 6.
        • a. + devenit przypada w udziale
        • b. part. praes.
  • III. + de-
    • 1. podziać się
    • 2. oddalać się, odstępować
    • 3. pochodzić z czyjejś strony, od czegoś

Pełne hasło

DEVENIO s. DIVENIO, -ire, -veni, -ventum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • L.
  • A.
  • H.
  • N.
[occurrunt formae pass. , quae in Th. desunt: impers. devenitur et deventum est, cf. infra 464,23 et25—31. part. perf. deventus cf. infra 462,30 et 463,10 et 464,36. part. fut. act. deventurus : DŁUG. Hist. V p. 402 : deventura ... res videbatur in magnum discrimen.]
I. propr. de motu locali (de hominibus et rebus): przybyć, przyjść, dojść, dostać się dokądś; venire, advenire, adire, inire.
Constr.
a. sq. dat.
N. in imagine
DokMp I p. 206 (a. 1380) : universis et singulis, quibus presentes d-ent, lucidius protestamur, quia etc.
b. sq. ad.
N. in imagine
ArPrawn X p. 143 (a. 1404) : Petrus ... recongnovit suum sigillum circa litteram pendentem (sic ), sed dixit, quod nesciret, quomodo dictum sigillum ad eandem litteram d-ret.
c. sq. ex. d. sq. in c. acc. e. sq. abl. loci. f. sq. part. fut. act.
PommUrk III p. 244 (a. 1295) : si aliquis ex hiis duobus fratribus alicui ... iniuriam inferre voluerit, alter fratrum ... ad hoc d-et cooperaturus, ne iniuria ulli fiat.
II. transl.
A. de hominibus
1. dojść do czegoś, popaść w coś; incidere, redigi. Glossa Pol.
RFil XXV p. 135 (a. 1466) : ignoro, ad quid in futuro d-am, «k’czemv przydą».
N.
a. ad aetatem debitam (annos discretionis, debitae rationis) dojść do tzw. wieku sprawnego; aetatem puberem, qua iure agere licebat,assequi
StPPP VIII p. 245 (a. 1388) : quousque d-et ad debitam etatem.
OrtWp p. 20 (saec. XV—XVI) : qui nondum ad annos sue discrecionis d-erit.
Ita saepius. b. ad arma chwycić za broń; arma capere
DŁUG. Hist. IV p. 225(diploma a. 1419) : nos... nonnisi invitos contra domesticos fidei ad arma d-re.
c. ad ius suum dochodzić swojego prawa; ius suum apud iudices repetere
AGZ XVI p. 417 (a. 1493) : in quarto termino ... paruit, extunc potest ad suum ius d-re.
d. in imagine in cor pravum okazać się zatwardziałym w błędzie; pertinaciter in errore versari
AKapSąd II p. 563 (a. 1449) : rei in cor pravum d-ntes … dicebant sectam Bohemorum ... esse meliorem quam fidem Romane Ecclesie.
e. in ius et possessionem alicuius rei wejść w posiadanie czegoś; possessorem fieri
DŁUG. LibBen I . p. 390 : Sandomiriensis ecclesia in ius et possessionem praefatarum decimarum d-nit.
f. in finem causae doprowadzić sprawę do końca; causam ad finem perducere
AGZ XV p. 559 (a. 1498) : si talis res instaret ... nullus tali modo in finem cause sue iuste d-ret.
2. dochodzić do czegoś drogą rozumowania; ratiocinando assequi aliquid
Gramm. p. 168 (saec. XV) : autor ... non diffinit congruitatem expresse, sed tantum ponit signa quedam, per que possumus d-re in diffinicionem eius.
BYSTRZ. AnalPost fol. g IIIa : possumus d-re in noticiam substantiarum separatarum.
Ita saepius. Occ. sq. de ... ad :
BYSTRZ. Log. fol. c Ib : in logica subiectum formale est ratio d-ndi de noticia noti ad noticiam ignoti.
GOST. Th. fol. b IVb : qualiter d-ndum sit de prima causa ad vltimum causatum.
N.
a. ad conscientiam dochodzić ao przekonania; sibi persuadere
AKapSąd III p. 213 (a. 1528) : d-ns ad conscientiam, quod male fecisset eqs.
b. in suspicionem powziąć podejrzenie; suspicari
Tom. I p. 177 (a. 1511) : regia maiestas ex his d-nit in nonnullam suspicionem de illustritate vestra.
3. (cum aliquo) ad (in) concordiam sim.:dojść do zgody, porozumienia itp.,układać się o coś, zawierać porozumienie; inire, componere
KodWp II p. 405 (a. 1326) : cum... Kamynensi episcopo in talem inter nos ... d-nimus unionem.
Lites II p. 219 (a. 1412) : magister generalis ... cum ... episcopo Plocensi ... ad talem concordiam d-erunt.
Ita passim.
Dicitur etiam
ad aequalitatem ( CodVit p. 198, a. 1409) , conclusionem ( CodEp I 2, p. 74, a. 1448) , concordiam et unionem ( ArHist VI p. 179, a. 1446) , condiciones ( Tom. II p. 5, a. 1512) , iustitiam ( CodVit p. 198, a. 1409) , ordinationem ( AKapSąd III p. 267, a. 1499) , pacem ( DŁUG. Hist. IV p. 224, diploma a. 1419) , unionem ( KsgLub p. 49, a. 1451) ; item in conclusiones et articulos ( Dogiel I p. 69, a. 1474) , concordiam ( KsgCzer p. 35, a. 1410) , pacis tractatum ( DŁUG. Hist. IV p. 26 ) . Sensu opp. in discordiam ( id. Op. p. 610, epistula a. 1449). Occ. trans.
AGZ XI p. 199 (a. 1442) : Barilo ... cum filiastris suis ... talem (nisi leg. ad vel in talem) concordiam et composicionem d-nerunt, quia etc.
Inde
a. dochodzić do porozumienia, umawiać się w jakiejś sprawie, zgodzić się na coś, uzgodnić coś pomiędzy sobą; convenire,componere, condicere, communi consensu constituere aliquid
KodLit p. 173 (a. 1413) : in ipsum regem ... tamquam in arbitrum compromissimus et rite d-nimus.
Ib. p. 246 (a. 1419) : si autem in eum denegabit d-re, se erga ipsum magistrum de omnibus excusabit.
Ita saepius.
N. eodem sensu pass. pro act.
ConcPol X p. 431 (a. 1446) : sentenciam, in quam ... d-ti (i. devenisse ) noscuntur.
b. ad (in) finem (bonum) cum aliquo (e Pol. dochodzić końca z kimś) osiągać z kimś porozumienie, dogadać się; colloqui, convenire
KodMp IV p. 295 (a. 1434) : super quibus florenis cum Serenitate in hunc finem ... d-ni et venio per presentes.
DŁUG. Op. p. 617 (epistula a. 1450) : cum duce Thesznensi non poteramus ad aliquem finem bonum d-re.
Constr. ad
1—3: a. sq. ad. b. sq. in c. acc.
4. osiągnąć; assequi
APozn I p. 178 (a. 1452) : si ipse per venditionem dicte domus non posset ad summam quinquaginta florenorum d-re eqs.
Eodem sensu trans. (nisi leg. ad vel in reditus venales)
PommUrk V p. 134 (a. 1313) : capitulo ... redditus huiusmodi ... per ... quemlibet ipsius ville possessorem de eadem villa persolvi annuatim debebunt, donec ... capitulum redditus venales (i. pretium villae venditae ) d-re poterit et ab ... quolibet ... ville possessore centum marcas ... recipiat.
B. de rebus
1. dojść do jakiegoś stanu, przejść w coś; redigi, verti in aliquid, deduci ad aliquid.
Constr.
a. sq. ad, v. gr. ad exinanitionem ( *KodWp I p. 350, a. 1319) , nihilum ( MARTIN. OP. Chr. p. 304 ) . b. sq. in c. acc. , v. gr. in actionem longae vam ( LiegnUB p. 54, a. 1327) , antiquationem ( COPERN. Rv p. 97 ) , bellum (de differentia: Tom. IX p. 117, a. 1527) , consuetudinem ( JusPol p. 410, a. 1531) , desertationem et desolationem ( StKapWł p. 72, a. 1516) , factiones deteriores (de rebellione: ArHist X p. 205, a. 1550) , terminum ( WROCŁ. Epit. fol. f IVa).
N. pass.
CodPom p. 310 (a. 1221) : si silue ... precisis arboribus atque rubis extirpatis ad agriculturam d-te fuerint.
Occ. fere i. q. pójść na coś, być obróconym; ad aliquem usum converti
KsgPrzem I p. 36 (a. 1413) : Margaretha viro suo Cios ... omnia ... legavit post mortem suam, tali condicione introiecta, quod nullus amicorum edicti Cios nichil possidebunt de super notatis, sed omnia debent d-re pro anima ipsius mulieris et non alterius.
AKapSąd III p. 373 (a. 1488) : omnia debita, que simul fecerunt coniuges et in usum ipsorum amborum d-erunt, insimul debent solvere.
N. locut. in arengis diplomatum
α. ad (in) oblivionem, ignorantiam :
PommUrk VI p. 341 (a. 1261) : cum ex fluxu temporis ... res geste quantocumque rationabiliter ad ignoranciam d-ant eqs.
Ib.III p. 7 (a. 1287) : ne res gesta in obliuionem d-at eqs.
Ita saepius.
β. in publica monumenta :
UrkOel p. 129 (a. 1290) : ea, que per assercionem principum in publica munimenta d-unt, perpetuam obtinent firmitatem.
2. wyjść na coś; evenire
SchlUrk p. 409 (a. 1290) : decima ... ad nostrum d-et commodum et profectum.
KodWp II p. 156 (a. 1298) : ea, que in ... consolationem vel salutem anime d-unt perhennalem.
Ita saepius, v. gr. in damnum alicui ( ArSang II p. 34, a. 1362) , discrimen ( DŁUG. Hist. V p. 402 ) , subsidium ( AGZ XI p. 466, a. 1461 ; ib.III p. 229, a. 1462) , utilitatem ( ArHist VIII p. 346, a. 1499), item ad usum ( PommUrk II p. 199, a. 1268).
N. pass. sq.
ex wyjść z czegoś, wyniknąć; evenire, originem ducere
*CIOŁ. Lib. II p. 165 (bulla papae a. 1420) : contentiones, ex quibus mala innumera verisimiliter d-ri timebatur.
3. o spadku: przejść na kogoś, przypaść komuś; de hereditate: alicui obvenire, contingere
KodWp I p. 64 (a. 1210) : de patrimonio nostro, quod ad nos hereditario iure d-nit.
KodKKr I p. 26 (a. 1228) : terram ... que ad ipsum ex paterna successione d-nit.
Ita vulgo.
Constr. indicatur cui
a. sq. dat. ( StPPP II p. 461, a. 1440) . b. sq. ad aliquem supra 46 et passim ; item ; ad alicuius potestatem ( KodMp II p. 258, a. 1325) , proprietatem ( KodWp V p. 154, a. 1409) . c. sq. super :
KodMp IV p. 374 (a. 1441) : post decessum ... Iohannis ... predium ... super monasterium ... debet integraliter cadere et d-re.
4. dochodzić do czegoś (w czasie i miejscu); pervenire (aliquo loci vel temporis).
Constr.
a. sq. ad. b. sq. in c. acc. c. sq. super :
ArHist VIII p. 330 (a. 1499) : nec aliquando super eosdem conquerulacio aliqua d-bat, uti super alios.
Praec. in locut.
α. ad alicuius audientiam:
AKapSąd II p. 4 (a. 1404) : ad nostre celsitudinis audienciam d-nit, quomodo eqs.
*KodMp IV p. 383 (a. 1441) : ad nostram audienciam cum certo d-isset vos ... inquietari.
β. ad lucem wyjść na jaw; manifestum fieri
KodWp V p. 323 (a. 1422) : si supra dicta aduocacia ... aliquas literas latere contingerit et eedem litere ad lucem d-rent ... nullum vigorem ... habere poterint.
γ. ad (in) manus alicuius (saec. XIV - XVI).
δ. ad (in) notitiam (notitiae), ad conspectum, evidentiam (in exordio diplomatum)
KodWp I p. 202 (a. 1243) : ad universorum notitiam d-re cupimus, quod eqs.
PommUrk I p. 517 (a. 1284) : noticie presencium et futurorum cupimus d-re, quod eqs.
Ita passim.
N. eodem sensu pass. pro act.
IusMet p. 94 (a. 1498) : d-itur litterarum apicibus ad notitiam posterorum quidquid ... constituitur.
ε. impers. deventum est ad (in) doszło (się), przyszło do czegoś; res deducta est
KodKKr I p. 270 (a. 1358) : dum ad diffinitiuam sentenciam fuisset d-tum.
AKapSąd II p. 171 (a. 1450) : ex eorum ebrietate et iocis, que tunc exercebant, d-tum fuerat ad pugnam.
Ita saepius.
N. constr. sq.
quod :
CodEpII p. 175 (a. 1473) : tandem ... ad hoc d-tum est, quod concordiam perpetuam ... confecimus.
5. zdarzyć się, zajść, wypaść; fieri, evenire, contingere
KodWp III p. 402 (a. 1373) : sicut nutu divino et disponente cunctorum Plasmatore d-tum exstitit et devolutum.
TPaw III p. 5 (a. 1386) : Slonski obligauit se omnia pati, quidquam (i. quidquid ) de judicio inter dominam ... et inter Adamkonem ... judicialiter d-et.
ArPrawn X p. 92 (a. 1400) : quandocunque necessitas iudicialis supradicto Andree d-erit, iam dictus Sulco vices suas (i. Andreae ) ordinabit.
AGZ XIX p. 292 (a. 1478) : ne inter vos maiora mala in futurum d-ant et suboriantur.
Inde:
przypadać; cadere
AGZ XVII p. 79 (a. 1472) : termini ... qui in diem hodiernum d-erant, sunt positi ... post terminos ... qui d-ent in crastinum.
6. singularia
a. impers. devenit przypada w udziale; accidit, obvenit, advenit
AGZ XI p. 479 (a. 1462) : in ... agris his duobus fratribus senioribus novem lanei ... dare (i. dari ) d-it; eciam istis duobus fratribus senioribus in piscinis accidit divisione [etc. (supra] fratri seniori divisione advenit... stuba).
b. part. praes. pro adi. i. q. conveniens
ZabDziej III p. 95 (a. 1491) : piscinam ... nondum ad demissionem aptam et d-ntem ... que piscina aduc debuit stare per annum.
III. de- intelligitur sensu separativo
1. podziać się; auferri
IusMet p. 117 (a. 1368) : ut illi rationistae considerent, quo summa pecuniae regalis d-nit.
KsgŁawKr p. 251 (a. 1394) : recognovit ... quod litteram ... perdidisset ac quo eadem d-erit, penitus ignoraret.
2. oddalać się, odstępować; discedere, desciscere
AGZ XIX p. 283 (a. 1482) : camerarii partibus recedere mandaverunt, eciam d-re ... et iudicaverunt tribus hominibus ... approbare.
Ib. XVII p. 471 (a. 1502) : cum officii nostri sit iudicia nostra, ne ab iuris consuetudine d-ent, custodire.
3. pochodzić z czyjejś strony, od czegoś; provenire, emanare ab aliquo (aliqua re)
KsgMaz II p. 251 (a. 1427) : partes ... fideiusserunt pro omnibus inpedimentis ab alium (sic, i. a parte altera ) d-ntibus [eqs. (cf. contextum]).
AKapSąd III p. 303 (a. 1515) : decimam vicinorum et suum agros (i. vicinorum agros et suum agrum ) d-ntem conducit equis... propriis.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)