Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DETERMINO

Gramatyka
  • Formydetermino
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -are, -avi, -atum
Znaczenia
  • I. propr.określać,wyznaczać (w przestrzeni lub w czasie)
  • II. transl.
    • A.
      • 1. ustalać, wyznaczać, przeznaczać
      • 2. postanawiać, ustanawiać, zatwierdzać
      • 3. phil.podawać określenie czegoś, przedstawiać, wyjaśniać
    • B.
      • 1. abstr.+ :granicies negotia ( causam doprowadzić do końca, ukończyć, zakończyć
      • 2. iur. iur. t. t. rozstrzygać (sprawę w sądzie), wydawać wyrok końcowy, orzekać
    • C. phil.
      • 1. sensu metaphysico: wyznaczać, przeznaczać
      • 2. log. gram. log. et gram. określać
  • ΙΙI.
    • 1. + ad aliquid skłaniać się do czegoś
    • 2. pass. upewnić się
    • 3. rozdzielać

Pełne hasło

DETERMINO, -are, -avi, -atum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • L.
  • A.
  • H.
  • Ha.
  • N.
I. propr. określać,wyznaczać (w przestrzeni lub w czasie); designare, definire (loco vel tempore).
N. constr.
a. sq. (usque) ad :
StCrac p. 4 (a. 1328) : tonsuram usque ad aures ... d-amus.
KsgKaz p. 247 (a. 1390) : causa ... est d-ta ad octavam sancti Stanislai post Pascham proxime affuturam.
b. sq. in a . abl.
CodEp III p. 118 (a. 1462) : ita late, longe et circumferencialiter prout ipse terre ... in suis graniciebus ... antiquitus sunt distincte et d-te.
II. transl.
A.
1. ustalać, wyznaczać, przeznaczać; statuere, assignare, destinare.
2. postanawiać, ustanawiać, zatwierdzać; statuere, constituere, ratum facere
Ztschr. XXXVI p. 418 (a. 1228) : quod factum ego dux fideliter d-vi et ... ad posteros meos commendavi.
PommUrk II p. 339 (a. 1277) : acta principum sub decursu temporis d-ta et ordinata legitimis documentis ... perhennari.
Ita passim saec. XIII—XVI.
Syn. et iuxta posita
concludere ( ArHist X p. 261, a. 1575) , ordinare ( PommUrk II p. 339, a. 1277) , statuere ( AKapSąd I p. 2, a. 1429 ; ArPrawn V p. 498, saec. XV ex.) , recognoscere ( CodEp III p. 370, a. 1490).
Constr.
ad 1—2: indicatur quid a. sq. acc.
N. sq. acc. gerundivi
Concl. p. 21 (a. 1454) : Derslao universitas... XXIVor florenos annuatim dandum d-vit.
Cf. Th. V 1, 804, 29 sqq. b. sq. de:
Tom. II p. 175 (a. 1513) : ut... de tam necessaria defensione sine ...mora d-etur.
ArHist X p. 261 (a. 1575) : quo ... facilius de eo negotio ... concludi ac d-ri poterit.
c. sq. inf.
KsgPozn p. 142 (a. 1424) : quas pecunias ego ... Abraham sibi (i. mihi ) d-vi ex propria ... voluntate ...Georgio... dare et solvere.
d. sq. enunt. obi.
AKapSąd I p. 2 (a. 1429) : canonici ... statuerunt ... et d-verunt, quod etc. (cf. ArPrawn V p. 498, saec. XV ex.).
AGZ XVI p. 411 (a. 1490) : procurator ... Mathie ... non d-vit alias «nye namyonyl», quantum reformationes deberet facere adversus ... Ieronimi procuratorem.
Indicatur cui (rei) a. sq. dat. , v. gr. terminum (i. diem iudicii) partibus ( PrPrz p. 88, a. 1431) , diem iudicio ( SchlUrk p. 295, a. 1235). Occ. sibi cf. b. sq. in c. acc.
PrzywKr p. 19 (a. 1431) : litteram d-ntem in unum ... filiorum dedimus.
Indicatur quomodo sq. per:
KodWp V p. 385 (a. 1425) : pontalia per medium grossum a curru d-antur et assignantur.
Part. perf. loco adi. cf. DETERMINATUS.
3. podawać określenie czegoś, przedstawiać, wyjaśniać; exponere, explanare (praec. phil. ).
Praec.
a. sq. acc.
DŁUG. Hist. IV p. 371 : archiepiscopus ... nihil certi aut disseruit aut d-vit, sed rem in ambiguo reliquit.
BYSTRZ. Log. fol. a IIb : in primo articulo d-buntur termini in titulo questionis positi.
STOB. Aret. fol. h IIIb : ultimo epilogo colligit d-ta in hoc libro.
Cf. Th. V 1, 803, 20 sqq. Occ. quaestionem in universitate
ArLit I p. 83 (a. 1521) : rector expectatiuam (ed. -ua) quaestionem aggreditur d-re, afferendo in utramque partem authoritatem et rationes.
b. sq. de :
ZABOR. Tract. I p. 22 : de hoc etiam clare d-at Baldus.
Gramm. p. 162 (saec. XV) : d-ndo de partibus dyasinthetice gramatice primo est dicendum de constructione, vltimo vero de regimine.
BYSTRZ. Log. fol. d VIb : in qua parte libri Purphirius d-at de vniuersalibus in speciali.
Ita vulgo in textibus phil.
B.
1. doprowadzić do końca, ukończyć, zakończyć; perficere, ad finem perducere, finire, concr. , v. gr. :granicies (i. limites fundi
AGZ XIX p. 203, a. 1486 : debet d-re granicies ad festum s. Martini ... si autem non d-ret alias «gyestlyby nye dowyodl» etc.), aedificium (
CracArt II p. 547, a. 1537 : edificium ... debet d-ri ad festum S. Michaelis proximum),
item abstr. negotia sim. (
KodKKr I p. 59, a. 1255 : postmodum omnia... finaliter d-ta.
AKap p. 166, a. 1559 : non d-tis nec expeditis negotiis),
praec. causam in iudicio
KodMp II p. 70 (a. 1243) : si ... aliqua causa in predicto foro fuerit orta, a ... loci prelato est d-nda.
DokMp I p. 310 (a. 1403) : causam ... sopire ac in finem debitum d-re.
Simili sensu
fidem causae ( KodMp II p. 167, a. 1287).
Inde
2. iur. t. t. rozstrzygać (sprawę w sądzie), wydawać wyrok końcowy, orzekać; causam diiudicare, decernere, sententiam ferre
KodKKr I p. 18 (a. 1224) : comite ... palatino ... adiunctoque ei Strezcone pincerna ducis ad cautelam d-ntibus.
KodPol I p. 115 (a. 1284) : causarum ... ubicunque locorum ... d-te fuerint ... tercium denarium percipere.
Ita vulgo saec. XIV—XVI.
Syn.
diffinire ( *PommUrk II p. 522, a. 1284 et saepius).
Constr.
a. sq. acc. , praec. causam, litem sim. ( KodPol I p. 115, a. 1284 ; KodWp II p. 95, a. 1294 et vulgo saec. XIV—XVI).
Item sensu latius translato
definitivam sententiam ( *KodTyn p. 378, a. 1454) , decisionem iuris ( AGZ XVIII p. 40, a. 1472) . b. sq. pro :
KodWp V p. 7 (a. 1400) : pro cuius pene ... solucione si que pars ... diffinitum et d-tum, ratum et firmum tenere noluerit etc.
c. sq. acc. c. inf.
KodMp IV p. 60 (a. 1398) : per eosdem iudices ... d-tum fore ad ... contribuciones ... regis scultetum ... in nullo obligari.
d. sq. inter :
StPPP VIII p. 898 (a. 1400) : quousque causa d-bitur inter eosdem.
AGZ XVIII p. 40 (a. 1472) : donec decisio iuris inter ipsos d-etur.
e. sq. locut. adv. ad cautelam (cf. ).
C. phil.
1. sensu metaphysico: wyznaczać, przeznaczać; destinare, designare
VITELO Persp. p. 60 : substantia simplex licet loco d-etur, non tamen loco circumscribitur.
BYSTRZ. Log. fol. b VI Ib : Deus ex sua voluntate d-nte ea ad esse cognouit illa.
Id. AnalPost fol. e VIIIb : scientia est habitus firmus ... semper d-ns ad verum.
Ita saepius. Occ. refl.
WROCŁ. Epit. fol. b VIb : ipsum agens d-at se ad aliquid agendum per liberam electionem, que est actus voluntatis.
2. log. et gram. określać; definire
Gramm. p. 173 (saec. XV) : partes oracionis ... indeclinabiles sunt specificantes vel d-ntes... partes... declinabiles.
Ib. p. 194 (saec. XV) : d-re... est... generale seu confusum specificare (cf. GŁOG. Alex. I fol. Aa IVa).
Ita vulgo.
Constr. ad
1—2: a. sq. abl. cf. et
GOST. Th. fol. a IVa : natura d-ta continuitate vel contrarietate.
Ita saepius, b. sq. ad cf. supra 412,49 et saepius, c. sq. dat. (pron. refl. )
WROCŁ. CongLog . fol. e la : quedam accidentia ... d-ant sibi specialem partem subiecti.
Id. Epit. fol. a IIIb : corpus simplex ... d-at sibi vnam qualitatem motiuam.
Ib. fol. l IIa : graue d-at sibi ex natura sua locum deorsum et leue sursum,
d. sq. in c. abl.
BYSTRZ. Log. fol. c IIIb : omnia d-ta in scientia,
e. sq. adv. vel locut. adv. ,v. gr. mutuo ( BYSTRZ. ParvLog fol. L Ib : duo termini connotatiui ... mutuo se d-ntes), intrinsece (opp. extrinsece:
WROCŁ. Dial. fol. D IIIb : propositiones formate de illis modis ... solum extrinsice et non intrinsice d-ant compositionem.
STOB. Intr. fol. a 3a : modus ... intrinsecus ... est quidam gradus perfectionis intrinsece rem d-ns)
, ratione temporis (
BYSTRZ. ParvLog fol. Q Ib : aduerbia numeri vt bis, ter ... d-ant verbum ratione temporis).
Part. praes. loco subst.
:
ib. fol. L IVb : omne d-ns est adiectiuum.
Id. AnalPr fol. c IIIb : obliquus casus conuertitur cum ... recto tanquam eius d-ns, vt dicendo 'fortis asinus currit’ vel 'asinus fortis currit`.
Part. perf. loco adi. cf.
DETERMINATUS.
ΙΙI. Singularia
1. refl. ad aliquid skłaniać się do czegoś; declinare, inclinare
JAC. PAR. II p. 271 : solvit raciones partium ad nullam se d-ns, sed indiscussas relinquens.
2. pass. upewnić się; certiorem fieri
CodVit p. 404 (a. 1418) : nos ... de voluntate regis ... d-ti vos reddere debuimus cerciores.
3. rozdzielać; fungitur vice verbi disterminare
BYSTRZ. Top. fol. z Ia : proprium ... ad aliud ... non separat ab omni ... sed d-at seu distinguit a statuto ... subiecto.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)