Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DESCRIBO

Gramatyka
  • Formydescribo, discribo, disscribo
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -psi, -ptum
Znaczenia
  • I. propr.
    • A. narysować, wykreślić, namalować
      • α. geom.
    • B.
      • 1. utrwalać na piśmie, spisywać
      • 2. sporządzać wykaz, spisywać, wymieniać (na piśmie)
        • a.
        • b.
      • 3. przepisać, odpisać, sporządzić odpis
  • II. transl.
    • 1. opisać, przedstawić (w mowie lub piśmie)
    • 2. ustalić, wyznaczyć, określić
    • 3. phil. phil. określić (zwł. za pomocą definicji opisowej)
  • III. iur.
    • 1. + de (e) libro, actis inscriptionem poenam condemnationem skreślić zapiskę zamieszczoną w księdze sądowej
    • 2. + pecuniam strącić,odliczyć
  • IV.
    • 1. adscribere
    • 2. inscribere
    • 3.

Pełne hasło

DESCRIBO s. DISCRIBO s. DISSCRIBO, -ere, -psi, -ptum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • L.
  • A.
  • N.
[3. sg. ind. fut. I act. describebit:
AGZ XVI p. 281 (a. 1497) : Czvrilo me de actis ... describebit.
inf. perf. act. describisse:
ARect I p. 812 (a. 1535) : loco expensarum tempore medicacionis factarum describisse in textu admodum corrupto,
part. praes. sensu gerund.
DokMp I p. 355 (a. 1408) : causam ... nobis cum cetteris dominis infra describentibus comiserat fore audiendam.]
I. propr.
A. narysować, wykreślić, namalować; delineare, adumbrare.
Praec.
α. geom. , v. gr. circulum, quadratum.
N. constr. sq.
super:
VITELO Opt. p. 373 : super centrum Q d-atur circulus in superficie speculi,
β. limites sim.: wyznaczyć, wytyczyć; designare, constituere
PommUrk IV p. 227 (a. 1306) : que meta sic d-itur: prima meta est a fluvio Thywa ... usque ad montem etc.
VL p. 118 (a. 1436) : locum limitum... rex Poloniae ... certis literis et signis notabilibus limitavit, d-sit et distinxit.
Occ. sensu latiore: wyobrażać, przedstawiać; repraesentare
SACR. Elucid. fol. f I Ib : in quibus signis militaribus erant statue cesaris d-te.
B.
1. utrwalać na piśmie, spisywać; litteris mandare, conscribere, v. gr. rem gestam ( PommUrk II p. 53, a. 1302) , testimonium ( StKapWł p. 70, a. 1516) , contractum ( Dogiel IV p. 258, a. 1529).
2. sporządzać wykaz, spisywać, wymieniać (na piśmie); recensere, scripto enumerare.
Additur
nomine ( SprawWęg p. 74, a. 1491).
N. part. perf.
(supra, superius) descriptus (wyżej) wymieniony; iam dictus ( KodWp V p. 129, a. 1408 et passim saec. XV—XVI).
Praec.
in libro (iuris) terrestri, in actis sim.: zapisać w księdze sądowej; in commentariis iudicii annotare
StPPP II p. 212 (a. 1416) : pelles ... in libro juris terrestri d-tas et consignatas.
AGZ XIX p. 347 (a. 1469) : quod habeo in libro terrestri seu actis d-tum.
Ita vulgo saec. XV-XVI. Glossa Pol.
ib. XV p. 196 (a. 1477) : summa in libro est tacta et d-ta alias «vyobrazona».
Indicatur ratio
a. sq. in c. abl. , v. gr. in obligatione (summam pecuniae: KodUJ III p. 83, a. 1480) , in derelictis alicuius (aliquem: AKapSąd III p. 49, a. 1478).
b. sq. pro, v. gr. pro inoboedientia (aliquem: AGZ XI p. 284, a. 1446).
3. przepisać, odpisać, sporządzić odpis; transscribere, exscribere.
Constr.
a. abs.
b. sq. de:
RHist LXIX p. 81 (a. 1487) : carta ... d-ta utrum de libro sive de privilegio.
Cf. Th. V 1, 659, 42 sq.
c. sq. ex.
II. transl.
1. opisać, przedstawić (w mowie lub piśmie); oratione vel scripto exponere.
Constr.
a. abs.
b. sq. acc.
c. sq. de:
GALL p. 9, 3 : est autem intencio nostra de Polonia et duce principaliter Bolezlao d-re.
ArHist VIII p. 328 (a. 1499) : in quibus litteris d-sit ... de hostium ... invasione.
Ita saepius saec. XV, cf. Th. V 1, 659, 50 sqq.
d. sq. enunt. interrog. vel obi.
N. sq.
quod :
AGZ XV p. 96 (a. 1468) : in eadem citacione non denominavit ... nec d-sit, quod ipsum Michaelem posset ... condempnare.
Additur dat. personae
CodEp III p. 30 (a. 1448) : omnia ... illico sinceritati vestre d-emus.
Ib. p. 176 (a. 1473) : ea vel alia ... vestris amicitiis d-re institui.
2. ustalić, wyznaczyć, określić; constituere, definire, v. gr. censum ( Somm. p. 858, a. 1292) , tempus, terminum sim. ( KsgMaz III p. 5, a. 1434 ; APozn I p. 84, a. 1441 et saepius), poenam ( Tom. III p. 233, a. 1514 ; ArLit I p. 18, a. 1530) , numerum armatorum ( MIECH. Chr. p. 198 ) , capitula, articulos ( Dogiel IV p. 184, a. 1479 ; StPPP III p. 30 ) , divisionem ( Tom. III p. 185, a. 1514) .
3. phil. określić (zwł. za pomocą definicji opisowej); definire (praec. proprietatibus rei enumeratis)
BYSTRZ. Log. fol. a IVa : prudentia, que sic d-itur: est recta ratio rerum a nobis agibilium.
Ib. fol. k Ia : philosophus determinat de ipsis predicamentis, d-ndo sigilla tim vnumquodque eorum propria descriptione.
Ib. fol. k IIIa : in predicamentis necesse fuit logicum d-re predicamenta et dare proprietates eorum.
III. iur. t. t.
1. de (e) libro, actis sim. et abs. skreślić zapiskę zamieszczoną w księdze sądowej; adnotationem in commentariis iudicii factam antiquare
StPPP VIII p. 336 (a. 1389) : ad mandatum subiudicis d-ta poena.
Ib. p. 479 (a. 1398) : habui d-re, delere pecuniam sibi solutam de libro castri.
Ita vulgo saec. XV—XVI, v. gr. inscriptionem ( AGZ V p. 163, a. 1448 et saepius saec. XV), item sensu latiore poenam (cf. et saepius saec. XV), condemnationem ( ArPrawn VI p. 127, a. 1554) , pecuniam (cf. et saepius). Item meton. aliquem:
ArPrawn X p. 275 (a. 1409) : debeo ipsos de registro d-re, quia concordati sunt.
KodMp IV p. 180 (a. 1420) : Nicolaum de penis delere et d-re debuit.
Ita vulgo saec. XV—XVI.
Syn.
delere (cf. et saepius ), mortificare ( ArSang I p. 213, a. 1468).
Opp.
inscribere ( VL p. 256, a. 1496). Glossa Pol.
AGZ XII p. 321 (a. 1469) : inscripciones ... de libro terrestri ... d-re alias «vypyszacz» debent.
Inde etiam
terminum:
AGZ XI p. 3 (a. 1435) : termino non paruit ... sed a se remisit infirmitate d-ns.
In imagine ab amicis wykreślić z liczby przyjaciół; ex amicorum numero expungere
AGZ XI p. 302 (a. 1447) : ille favet contra suum honorem et pro eadem causa d-it (suppl. se? vel describitur?) alias «odpissugye sze» a suis amicis.
Constr.
a. sq. ab, cf.
b. sq. de, cf. et saepius.
c. sq. ex:
AGZ XVII p. 320 (a. 1495) : pecunias... ex eodem libro d-at.
2. pecuniam strącić,odliczyć; detrahere, deducere
StPPP IX p. 187 (a. 1508) : istas viginti marcas d-serunt sibi, quia ... iam habet octodecim marcas super predicta medietate scultecie.
Ib. XI p. 16 (a. 1527) : Michael ... misit sibi libere et admisit sibi d-i sexagenam super se (cf. supra Michael ... recepit a molendinatore ... integram sexagenam pro molendino).
IV. fungitur vice verbi
1. adscribere; dopisać CodVit p. 350 (a. 1416) : in titulo vestro istam diccionem «de Prussya» suppleri et d-i faciatis.
2. inscribere; wpisać ArPrawn X p. 348 (a. 1412) : presens scriptum pecierunt ad nostrum librum d-i. Tom. I p. 115 (a. 1510) : defensionis apparatum in inventarium d-as. Occ. sensu praegnanti i. q. in librum iudicii inscribere ARect I p. 424 (a. 1498) : petiuit, vt intencionem suam mgr Iohannes ad primam iuris d-at.
3. conscribere: zaciągnąć do wojska Tom. IV p. 350 (a. 1518) : tyrannus Turcarum ... apud Constantinopolim d-it magnum numerum armigerorum.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)